Giấc mơ lớn nhất của đời anh là gì?

Trích pháp thoại của Sư Ông Làng Mai trong ngày Quán niệm dành cho người Việt (18/08/2013), tại Đại học Brock, Canada

Trong đời sống hàng ngày, chúng ta có nhiều mối lo lắng và quan tâm như làm sao để có công ăn việc làm, có nhà, có xe, có tiền đủ để cho con đi học, làm sao để không bị bênh… Những quan tâm đó gọi là quan tâm thường nhật. Các con của mình còn nhỏ nên chúng không cần phải lo. Chúng ta là bố mẹ nên phải lo. Và có thể  những mối quan tâm thường nhật đó lấy hết thì giờ nên mình không có cơ hội thực hiện những ước vọng sâu sắc nhất.

Ngoài những tiện nghi vật chất, mình còn đi tìm những tiện nghi tình cảm. Là con người chúng ta cần tình cảm, cần tình thương. Nếu mình có khó khăn trong truyền thông với chồng, vợ, hay với con của mình thì mình không có hạnh phúc. Hai vợ chồng không nói chuyện được với nhau; hai cha con không nói chuyện được với nhau. Điều đó làm ta khổ. Khi thiếu thốn những tiện nghi tình cảm, khi trong gia đình không có hạnh phúc thì chúng ta có xu hướng tìm kiếm những tiện nghi tình cảm ở ngoài. Mình vướng vào người này, vướng vào người khác. Gia đình của mình càng ngày càng khó khăn, càng lục đục. Vì mải mê đi tìm những tiện nghi vật chất và tình cảm mà chúng ta không còn thì giờ để tu học.

 Có khi nào quý vị có thời gian ngồi lại và tự hỏi: “Mình muốn làm gì với cuộc đời của mình? Mình có một chí nguyện nào muốn thực hiện không? Mình có ước mong gì sâu sắc hơn, cao siêu hơn là chuyện kiếm sống và đi tìm những tiện nghi vật chất và tình cảm không?” Đó gọi là mối quan tâm tối hậu. Có khi nào quý vị ngồi xuống và hỏi bố mình: “Bố ơi, trong cuộc đời của bố, bố có ước mơ nào mà bố muốn thực hiện không? Nếu bố chưa thực hiện được thì bố có muốn con thực hiện giúp bố không?” Quý vị đã có cơ hội đó chưa? Nếu cứ mải mê đi kiếm những tiện nghi bên ngoài thì làm sao có thì giờ để nghĩ tới những quan tâm tối hậu ấy. Hay quý vị chỉ nói chuyện về tiền bạc, về tiện nghi vật chất mà thôi?

Hai cha con có thể nói chuyện với nhau về những ước mơ sâu sắc nhất của một đời người. Có khi nào quý vị ngồi với mẹ để thăm hỏi như vậy chưa? Mẹ mình suốt đời bận rộn lo toan cho chồng con. Lúc trẻ chắc mẹ cũng có một ước mơ nào đó chứ? Không có lẽ suốt đời chỉ bận tâm về những tiện nghi vật chất và tình cảm thôi sao? Có khi nào chúng ta hỏi mẹ: “Mẹ ơi, mẹ có ước mơ nào mà mẹ chưa thực hiện được không? Mẹ có muốn con thực hiện giúp cho mẹ không?” Khi hai mẹ con chia sẻ được chuyện đó thì mình sẽ có tương lai và giống nòi sẽ có tương lai. 

Trên đời có những người được  gọi là đại nhân. Đại nhân không phải là những người to lớn mà là những người có chí nguyện. Họ có ước mong lớn và họ thực hiện được ước mong đó. Hoặc có thể là họ thực hiện được một phần ước mong đó và họ muốn con cháu của họ tiếp tục thực hiện ước mong đó cho họ. Quý vị là một cặp vợ chồng đang sống chung với nhau. Có khi nào quý vị ngồi với nhau để hỏi nhau: “Cuộc đời của mình có phải chỉ là sinh vài đứa con thôi sao? Anh có chí nguyện nào, anh có ước mơ nào muốn thực hiện không? Em có ước mơ nào muốn thực hiện không?”.

Nếu hai vợ chồng không có thời gian để chia sẻ những điều ấy thì rất đáng tiếc. Không lẽ cuộc đời mình chỉ là để đi tìm kiếm những tiện nghi vật chất và tình cảm thôi sao? Khi hai vợ chồng chia sẻ được với nhau thì trở thành đồng chí của nhau và hạnh phúc gia đình sẽ lớn lên. Khi mới cưới, tình yêu luôn rất đẹp. Chúng ta nghĩ rằng không có nhau thì không sống nổi. Nhưng tình yêu cũng giống như bất cứ một sự sống nào, nó cũng cần có thức ăn. Dù cho có đẹp đến mấy đi nữa mà nếu mình không biết cách nuôi dưỡng thì tình yêu cũng sẽ chết. Tình yêu sẽ biến thành sự chán nản, và sự giận hờn.

Giống như bông hoa, nếu mình không chăm sóc, không tưới nước thì hoa sẽ héo tàn, và sẽ biến thành rác. Tình yêu cũng như vậy. Nếu không biết cách gìn giữ và nuôi dưỡng thì chỉ trong vòng vài năm là tình yêu ấy sẽ trở nên ốm o, gầy mòn và bắt đầu chết dần. Đức Thế Tôn dạy rằng không có gì có thể sống sót được nếu không có thực phẩm. Chúng ta đã học cách nuôi tình yêu chưa? Hay là sống với nhau vài năm thì chán nhau và đi tìm kiếm những cái mới mẻ ở ngoài để rồi gây ra sự xáo trộn trong gia đình.

Đứa con của mình lúc mới chào đời rất đẹp, rất dễ thương. Đứa con cũng là đối tượng của tình yêu. Nếu mình không biết cách nuôi dưỡng tình yêu đó thì sau này có thể mình sẽ ghét, sẽ từ đứa con của mình. Mình sẽ thấy rằng nó không phải là con của mình. Vậy nên mình phải học cách nuôi dưỡng tình yêu giữa mình với con. Học cách làm thế nào để trao truyền hạnh phúc, trí tuệ, kinh nghiệm của mình cho con. Để đứa con sẽ trở thành sự tiếp nối đẹp của mình về  phương diện hình hài và lý tưởng. 

Có hiểu mới có thương

Một hôm có một nữ ký giả của tờ báo Elle ở Paris về phỏng vấn các sư cô. Tờ báo Elle là một tờ báo phụ nữ. Các sư cô ở Xóm Mới đã mời bà ở lại bảy ngày để cùng thực tập. Nếu chỉ có phỏng vấn thì bài viết sẽ không truyền tải được nội dung. Phải thực tập mới hiểu được. Vị nữ ký giả đó ở lại 6 ngày thì tôi tới thăm và giảng cho các sư cô. Nhân tiện bà ấy muốn phỏng vấn tôi và tôi nói : “Bà về bà viết như thế nào mà giúp người ta chuyển hóa được mới hay. Nếu chỉ viết lý thuyết thì không hay lắm”.

Tôi chia sẻ với bà một phương pháp thực tập. Tôi nói rằng nếu bà biết được phương pháp thực tập này thì bà sẽ giúp cho nhiều cặp vợ chồng tìm lại được hạnh phúc. Tôi gợi ý là bà hãy viết như vậy: “Sau khi ăn cơm chiều xong như thường lệ, ông vào phòng khách và xem ti vi. Trong khi rửa bát, và dọn dẹp ở bếp thì bà thực tập theo dõi hơi thở “Thở vào tâm tĩnh lặng. Thở ra miệng mỉm cười”  làm lắng dịu nỗi khổ niềm đau trong mình. Sau đó, bà đi vào phòng khách và ngồi xuống bên cạnh ông. Bà vẫn tiếp tục thực tập hơi thở chánh niệm. Thở cho đến khi nào cảm thấy trong lòng thoải mái, lắng dịu rồi thì mới quay sang và nói với ông : “Anh ơi, anh có thể tắt tivi được không? Em có chuyện quan trọng muốn nói với anh.”

Khi nghe bà nói như vậy ông rất ngạc nhiên:”Không biết bà ấy muốn cái gì đây?” Ông ngán lắm nhưng bắt buộc phải làm. Ông tắt tivi rồi xoay lại sẵn sàng để đối chiến. Vẫn giữ nụ cười, bà nói: “Anh ơi, tại sao mình có đủ hết: có nhà, có xe, có công ăn việc làm, có tài khoản tiết kiệm, mà mình vẫn không có hạnh phúc? Anh thử nghĩ giúp em là tại sao lại như vậy? Anh có ý gì không?”. Mình khéo léo mời người bạn đời của mình chia sẻ để tìm hiểu sự thật là tại sao mình có rất nhiều điều kiện hạnh phúc mà lại không hạnh phúc. Có nhiều người không được như mình. Họ không có một ngôi nhà, xe hơi, hay công việc như mình. Mình có tất cả nhưng tại sao mình lại không có hạnh phúc?

Hai vợ chồng cần dành thời gian để nhìn lại tình trạng của mình, tại sao có đầy đủ tiện nghi như vậy nhưng không có hạnh phúc? Nhiều khi ông mở tivi xem, mặc dù chương trình tivi rất dở nhưng ông vẫn xem. Nếu tắt tivi đi thì ông không biết làm gì. Nói chuyện với bà thì không có hạnh phúc. Ngày xưa chỉ cần nhìn nhau là đủ hạnh phúc rồi. Bây giờ nhìn nhau thì không thấy hạnh phúc nữa, chỉ thấy cái mặt muốn ghét. Ngày xưa thì nói “không có em làm sao anh sống nổi”, nhưng bây giờ có em thì sống hơi khó. Cho nên xem tivi không phải vì mê tivi,  mà chỉ để khỏa lấp sự trống trải, khỏa lấp những nỗi khổ niềm đau trong mình.

Bà cũng vậy. Bà đọc tiểu thuyết, nghe nhạc hay lên mạng Internet không phải vì bà thích mấy thứ ấy. Bà cũng có những nỗi khổ, niềm đau, sự trống trải, cô đơn nên bà đi tìm những cái khác để khỏa lấp. Cả ông cả bà đều làm giống hệt nhau. Không biết cách nuôi dưỡng tình yêu, mình để cho tình yêu chết dần. 

Quý vị đã đọc cuốn “Hoàng tử bé”(Le petit prince) của Antoine de Saint-Exupéry chưa?. Trong truyện ông có viết một câu: “Yêu nhau không phải ngồi đó để nhìn nhau mà cùng nhau nhìn về một hướng”. Câu nói này rất đúng và rất hay. Nghĩa là khi mình đã yêu nhau thì mình phải có chung một lý tưởng. Tôi nghĩ rằng mình cũng có thể nhìn nhau. Trước hết là mình nhìn nhau và thấy được vẻ đẹp của nhau. Nếu không đẹp thì mình cưới nhau làm gì. Anh là hoàng tử còn em là công chúa của anh. Yêu nhau mình có quyền ngồi nhìn nhau, để thưởng thức nét đẹp của người mình yêu. Đồng thời, khi nhìn nhau mình cũng nhìn thấy những nỗi khổ, niềm đau của nhau. Chúng ta không ai không có nỗi khổ, niềm đau. Có thể những nỗi khổ, niềm đau ấy được bố mẹ hay ông bà trao truyền lại. Nhiều khi bận rộn quá nên mình không có thời gian để lắng nghe và tìm hiểu những nỗi khổ niềm đau của người mình thương. Khi thấy được nỗi khổ niềm đau của người kia thì tự nhiên tình thương và lòng từ bi của mình được biểu hiện. 

 Năng lượng của từ bi có khả năng trị liệu và nuôi dưỡng. Khi nhìn người yêu không phải là chỉ nhìn thấy cái đẹp, cái lành của người yêu. Mình cũng thấy được những khó khăn, những nỗi khổ, niềm đau của người yêu. Khi hiểu được những nỗi khổ, niềm đau đó thì mình càng thêm thương. Mình muốn nói hay muốn làm một điều gì đó cho người yêu mình bớt khổ.  “Từ” có nghĩa là hiến tặng niềm vui còn “Bi” có nghĩa là làm vơi nỗi khổ. Tình yêu đích thực có Từ và có Bi. Khi nhìn người yêu, mình nhận diện sự có mặt quý giá của người ấy tức là mình hiến tặng niềm vui cho người yêu. Khi nhìn thấy khổ đau của người ấy và mình nói một câu hay làm một điều gì đó giúp người kia bớt khổ,.

Trong đạo Bụt, giáo lý về thương yêu rất sâu sắc và rõ ràng. Muốn thương thì phải hiểu. Nếu anh không hiểu thì anh không thương được. Nếu cha không hiểu con thì không thể nào thương con. Phải hiểu, phải thấy được những khó khăn, những đau khổ của con thì mới thương được. Nếu không thì chỉ có la rầy và đánh mắng. Con cũng vậy, muốn thương cha thì phải thấy được những khó khăn, bức xúc, nỗi khổ và niềm đau của cha thì mới thương cha được. Cho nên thương được làm bằng hiểu. Nếu quý vị không hiểu được những nỗi khổ, niềm đau, khó khăn của người kia thì đừng nói là tôi yêu anh hay tôi yêu em. Quý vị có thể hỏi người kia như thế này: “Này em, em có nghĩ rằng anh đã hiểu được em chưa? Nếu anh chưa hiểu được em thì em hãy giúp anh. Nói cho anh nghe những nỗi khổ, niềm đau của em.” Đó là tu tập.

Mình thương con thì mình phải hiểu được những nỗi khổ niềm đau của con. Nếu cứ tiếp tục rầy la, trừng phạt thì đó không phải là thương. Mình yêu người bạn đời của mình thì mình phải lắng nghe, phải tìm hiểu những nỗi khổ, niềm đau, những khó khăn của người đó. Và luôn luôn phải hỏi để người đó có cơ hội chia sẻ cho mình hiểu. Nhiều khi nỗi khổ niềm đau của chính mình mình cũng chưa hiểu được thì làm sao mình có thể hiểu được nỗi khổ niềm đau của người kia. Cho nên ta phải thiết lập truyền thông, phải chia sẻ và trao đổi với nhau thường xuyên để có thể hiểu nhau hơn. Khi có hiểu thì mới có thương.

Khi nói “nhìn về một hướng” tức là hai người đồng tâm đồng chí với nhau. “Thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn”. Đó là cùng nhìn về một hướng. Trong trường hợp này vợ chồng cùng nhìn về một hướng, nhưng hướng này là hướng tivi. Nhìn về một hướng để cho đỡ khổ. Vì mình không nhìn nhau được cho nên mình phải nhìn về hướng tivi cho bớt khổ. Đó là một bi kịch trong gia đình.

Khi hai vợ chồng không thương nhau, không hiểu nhau thì làm sao dạy được các con? Giữa hai thế hệ có một khoảng cách lớn. Nhất là khi sống ở một đất nước lạ với nền văn hóa khác biệt. Các con của mình sinh ra và lớn lên xã hội Tây phương và học những thói quen của người Tây phương. Lối sống của người Tây phương có những điều hay nhưng cũng có những cái chưa hay. Mình thuộc về một văn hóa khác, con mình lại thuộc về một văn hóa khác, vì vậy sự truyền thông giữa cha mẹ và con cái trở nên khó khăn. Nếu mình là cha mẹ thì mình có thời gian để ngồi chơi với con cái không? Nếu mình là người trẻ thì có bao giờ mình hỏi bố: “Bố ơi, hồi còn bé bố chơi cái gì? Bố kể cho con nghe đi”. Mình kể cho con của mình nghe những trò chơi ngày xưa của mình. Bây giờ các con của mình chơi những trò chơi rất khác. Hai cha con kể cho nhau nghe những trò chơi như vậy của hai thế hệ. Điều đó rất nuôi dưỡng.

Bố có thể trao truyền cho con những trò chơi rất đơn giản nhưng đem lại nhiều niềm vui. Mẹ cũng vậy. Ngày xưa, mẹ có những trò chơi rất đơn giản mà cũng có rất nhiều hạnh phúc. Mẹ không chơi những trò điện tử như con. Nếu hai mẹ con bàn với nhau và trao đổi được với nhau như vậy thì rất tốt. Từ từ, khoảng cách giữa hai nền văn hóa sẽ được thu ngắn lại. Khi có thời gian, mẹ hãy hỏi con: “Ở trường các con sinh hoạt như thế nào? Các con chơi như thế nào? Con thích cái gì? Con không thích cái gì?” Nếu ông bà không có thì giờ để ngồi với con , để hỏi chuyện con, để hiểu được những khó khăn, nỗi khổ niềm đau của chúng thì làm sao có được sự truyền thông giữa cha mẹ và con cái?

Đừng tưởng rằng các con còn trẻ không có vấn đề. Tuổi trẻ bây giờ có rất nhiều vấn đề. Tuổi trẻ cũng có nỗi khổ, niềm đau của tuổi trẻ. Vậy nên sự truyền thông giữa cha với mẹ, giữa cha mẹ và con rất quan trọng. Nếu chúng ta quá bận rộn, để hết thời gian cho việc tìm kiếm những tiện nghi vật chất thì sẽ không thể làm được việc ấy. Hạnh phúc của mình không chỉ do vật chất mà có.

Ở Làng Mai chúng tôi sống rất đơn giản. Không ai có tiền lương, nhà riêng hay xe hơi riêng. Cái gì cũng chung hết. So với cuộc sống của người cư sĩ thì chúng tôi tiêu thụ rất ít. Chúng tôi ăn chay và trồng rau để tự cung cấp một phần. Nhưng chúng tôi cũng có thời gian để ngồi với nhau, để than thở với nhau, để tâm sự với nhau về những nỗi khổ niềm đau của chúng tôi. Chúng tôi biết  sự truyền thông rất quan trọng. Nếu không có hạnh phúc, không có đoàn kết, không có tình huynh đệ thì chúng tôi không nên đi mở khóa tu. Vì nếu mình không có hạnh phúc thì làm sao mình có thể giúp cho người khác có hạnh phúc được?

Vì vậy nên chúng ta cần tổ chức lại đời sống của mình. Nếu cần thì chúng ta có thể làm việc ít lại, không cần phải có thật nhiều tiền thì mới có hạnh phúc. Sống đơn giản lại. Sống đơn giản như vậy nhưng mà hạnh phúc rất lớn. Chúng tôi đã làm được như vậy. Nhất là khi thấy thiền sinh tới tu học và đạt được nhiều chuyển hóa, hòa giải được với gia đình thì chúng tôi có hạnh phúc lắm. Chúng tôi thấy đời sống của mình có ý nghĩa. Tôi mong rằng các bạn sẽ tổ chức lại cuộc sống của các bạn.

Gia tài lớn nhất

Khóa tu mùa hè năm nay có một thiền sinh từ Hà Tĩnh tới. Cô ấy được nghe tôi giảng lần đầu tiên tại khách sạn Melia ở Hà Nội và cô đã tới tham dự khóa tu mùa hè tại Làng Mai. Sau khi nghe giảng về đề tài này thì cô hỏi: “Thầy ơi, thầy có giấc mơ nào mà thầy chưa thực hiện được không? Chúng con sẽ thực hiện cho thầy.” Cô muốn áp dụng ngay lập tức giáo lý vừa mới được học. Tôi trả lời như thế này: “Cám ơn con. Thầy có một may mắn là chưa bao giờ đánh mất liên hệ với người trẻ. Và thầy có sự may mắn thứ hai là thầy đang thực hiện được giấc mơ của thầy mỗi ngày”.

“Thầy có một sự may mắn là thầy chưa bao giờ đánh mất sự liên hệ với thế hệ trẻ. Tuy rằng 30 năm nay thầy không dùng điện thoại”. Điều đó là sự thật. Tôi không dùng điện thoại 30 năm nay, vậy mà liên hệ của tôi với thế hệ trẻ không bao giờ bị đứt đoạn. Tôi có rất nhiều đệ tử trẻ tuổi. Có nhiều người rất trẻ. Đừng tưởng rằng phải có điện thoại, phải có email thì mới có liên hệ. Mình phải có khả năng lắng nghe, phải có khả năng hiểu thì tự nhiên mình sẽ có sự kết nối. Chìa khóa ở đây là mình biết lắng nghe. Mình thấy được những nỗi khổ niềm đau của người kia, dù đó là một người đang còn rất trẻ.

Giấc mơ của Thầy rất đơn sơ. Hồi 9 tuổi, lần đầu tiên thấy bức hình của Đức Thế Tôn ngồi bình an trên bãi cỏ ở bìa của một tờ báo tạp chí Phật Học Thầy đã cảm thấy chấn động. Ngồi trên cỏ nhưng Ngài ngồi một cách thoải mái, an lạc. Bức họa đã tạo cảm hứng cho Thầy. Tự nhiên cậu bé nhỏ xíu nghĩ rằng: bây giờ mình làm thế nào để được giống như người này, ngồi rất thoải mái, rất an lạc. Ước muốn đi tu để trở thành một người như vậy đã ươm mầm ở nơi cậu bé. Lớn lên đọc lịch sử và thấy đời Lý, đời Trần là những triều đại mà đất nước có nhiều hạnh phúc, các vị Vua đều biết tu tập. Vua Lý và Vua Trần đều tu tập rất giỏi. Sử gia Hoàng Xuân Hãn nói rằng đời Lý, đời Trần là những đời thuần từ và hòa bình nhất trong lịch sử Việt Nam. Vua tôi thương nhau, người dân đều đồng lòng.

Chúng ta hãy nhớ lại khi Vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con trai của mình là Trần Anh Tông và đi xuất gia trên núi Yên Tử. Thời đó Phật giáo Việt Nam rất thịnh hành. Vua cha thì trở thành người xuất gia tu tập ở trên núi, chăm sóc khía cạnh tâm linh cho đất nước. Vua con thì ngồi trên ngai vàng để chăm sóc đất nước về phương diện chính trị. Đạo đức và chính trị đi đôi với nhau. Lúc đó nước ta rất hùng mạnh và đã đánh tan được sự xâm lăng của phương Bắc.

Giấc mơ của thầy là làm sao để giúp làm mới Đạo Bụt. Để  Đạo Bụt có thể phù hợp với người trẻ và người trí thức. Đạo Bụt hồi đó rất cũ và xưa, còn nhiều mê tín dị đoan. Hiện tại bây giờ mình đang có một Đạo Bụt đi vào cuộc đời, một pháp môn tu tập thích hợp với tuổi trẻ. Đạo Bụt đó đem ra để giảng dạy và áp dụng ở Âu Châu và ở Mỹ Châu. Người trẻ tuổi và người trí thức theo học rất đông. Khi đem về Á Châu, Thái Lan, Nhật Bản, Đại Hàn, Việt Nam thì tuổi trẻ, người trí thức cũng theo học rất đông. Như vậy là giấc mơ của thầy đã thành hiện thực. Thầy thấy rằng ngày nào cũng được làm những việc mình thích làm thì đâu còn ước mơ gì hơn nữa. Mỗi ngày mình thấy ước mơ của mình đang được thực hiện. Và nếu con muốn thì con có thể nối tiếp chí nguyện đó của thầy. Tức là nuôi dưỡng chí nguyện đem đạo Bụt đi vào cuộc đời để giúp chuyển hóa xã hội ở trong nước cũng như ở ngoài nước.

Nói tóm lại là đừng để mình bận rộn quá vì những lo toan, những nhu yếu về tiện nghi, vật chất. Mình phải thay đổi cách sống. Mình có thể tập tiêu dùng ít hơn để có thời gian chăm sóc cho nhau, tái lập truyền thông, hòa giải và để nuôi dưỡng con cháu. Như vậy thì hạnh phúc mới có thật. Và mình mới có thể trao truyền những gì tốt đẹp của mình cho thế hệ tương lai. Mình phải có từ bi, hạnh phúc, giải thoát, và an lạc thì mình mới có cái để trao truyền lại cho con cháu. Các loài thảo mộc và các loài động vật cũng làm như vậy. Mỗi thế hệ động vật, thực vật đều có những kinh nghiệm và trao truyền những kinh nghiệm đó qua gen cho những thế hệ sau. Mình cũng vậy. Nhờ kinh nghiệm thực tập mà mình chế tác được tình thương, hiểu biết, và hạnh phúc. Đó là gia tài mà mình có thể trao truyền lại cho con cháu của mình để con cháu sẽ tiếp tục trao truyền cho những thế hệ tiếp theo. Để lại tài sản vật chất không quan trọng. Khi mình trao truyền cho con cháu một nếp sống đẹp, nếp sống có hạnh phúc, có từ bi, có hiểu biết, có tình thương thì đó mới là gia tài quý giá nhất. Như vậy là giấc mơ lớn nhất của đời mình được thành tựu.