Lắng nghe hoá giải khổ đau

(Trích trong pháp thoại của Sư Ông Làng Mai tại Xóm Hạ ngày 29-04-2002)

Khi một người có những khó khăn, bế tắc, khổ đau mà không biết cách chuyển hóa, thì họ thường vô tình vung vãi những khổ đau đó lên những người xung quanh. Điều này xảy ra với rất nhiều người.

Một người có tu tập, biết pháp môn, thì mỗi khi có khổ đau như hờn giận, ganh tức, mình biết cách nhận diện và ôm ấp. Nhờ vậy, mình không để khổ đau của mình lan sang người khác.

Còn khi không biết tu, mỗi khi giận lên, mình chỉ muốn trừng phạt. Người kia nói hay làm điều gì khiến mình đau khổ, thì mình liền muốn làm cho họ cũng đau khổ, nghĩ rằng như vậy mình sẽ bớt khổ. Đó là tâm lý trừng phạt rất thường gặp.

Con mình làm mình giận, mình có thể nói nặng hoặc đánh một cái tát. Vợ hay chồng nói hoặc làm điều gì khiến mình khổ, mình có thể nổi nóng, dùng những lời lẽ hay hành động không còn tình nghĩa. Mình nghĩ làm họ đau khổ thì mình sẽ bớt khổ — nhưng đó là cách hành xử rất phổ biến của con người.

Khi tin rằng đau khổ của mình do người kia gây ra, mình muốn trừng phạt họ: trừng phạt bạn đời, con cái, thậm chí cha mẹ. Cha mẹ làm mình khổ, mình cũng muốn phạt cha mẹ.

Tôi có một đệ tử, bây giờ là một sư cô, một ni sư, có nhiều đệ tử khác. Khi còn nhỏ, mới 13–14 tuổi, một hôm đi học mà thay vì được ăn cháo đậu xanh như thường lệ, mẹ chỉ nấu cháo trắng. Nó nổi giận. Chỉ một chuyện rất vô lý. Nó giận và muốn phạt mẹ bằng cách trên đường đi học ghé qua đập đá, cởi áo ra để gió lùa vào người. Tối đó bị sưng phổi, phải nằm một tuần để mẹ chăm. Đó chỉ là hành động dại dột của một đứa trẻ muốn trừng phạt mẹ mình.

Con cái cũng có thể trừng phạt cha mẹ theo cách dại dột như vậy. Không dám nói nặng cha mẹ, nhưng làm bản thân khổ để cha mẹ lo lắng. Khi giận lên, mình có thể làm những chuyện điên rồ như thế.

Cho nên khi học giáo pháp của Đức Thế Tôn, mình không nên dại dột như vậy nữa. Càng trừng phạt, người kia càng khổ; người kia càng khổ thì lại có những lời nói, hành động làm mình khổ thêm. Hai bên leo thang làm khổ nhau — một quá trình u mê, dại dột. Dù biết rõ là dại, nhiều khi mình vẫn lặp lại.

Phương pháp của Bụt dạy là: nhìn thật sâu vào người kia để thấy những bế tắc, đau khổ, khó khăn chưa được giải tỏa. Khi thấy như vậy, mình hiểu rằng người ấy cần giúp đỡ, không phải trừng phạt.

He needs help, not punishment.

Người ấy cần sự giúp đỡ của mình, không phải sự trừng phạt.

Con mình khổ, bế tắc, không biết cách chuyển hóa; nếu mình cứ phạt, cứ giận, cứ mắng hoài thì nó càng bế tắc thêm, càng khổ đau thêm.

Mình phải thay đổi chiến lược: «Con ơi, cha biết con khổ lắm, bế tắc lắm. Nói cho cha nghe, biết đâu cha có thể giúp. Cha có thể làm gì để giúp con bớt khổ?» Đó là lời nói của thương yêu, của ái ngữ.

Phải học những câu nói như vậy: «Ba biết con có những khó khăn, những bế tắc, những nỗi buồn, nỗi khổ. Ba xót xa lắm vì chưa giúp được con. Con nghĩ ba có thể làm điều gì để con bớt khổ không?»

Học thuộc lòng câu đó để mà nói với con mình.

Có khi nghe vậy, con sẽ òa khóc, vì từ lâu ba chưa bao giờ nói với nó những lời như vậy. Ba chỉ la mắng và trách phạt. Trong bụng nó chỉ muốn nói: “Chỉ cần ba đừng chửi con thôi là con đã đỡ khổ rồi.”

Thay vì phạt, la mắng, trách móc, mình hỏi:

«Con ơi, ba có thể làm gì để con bớt khổ?»

Cách ấy cũng áp dụng cho vợ chồng:

«Anh ơi, em biết trong anh có nhiều bế tắc, đau khổ. Em xót xa lắm. Em có thể làm gì để anh bớt khổ không? Anh nói đi.»

Một người vợ nói được câu ấy là đang thực tập ái ngữ. Khi nói xong thì lắng nghe. Dù người kia có nói những lời dễ tổn thương, có buộc tội hay trách móc, mình vẫn lắng nghe — vì tội nghiệp, vì lâu nay mình chưa bao giờ thật sự lắng nghe. Chỉ cần được lắng nghe một giờ, người kia đã bớt khổ rất nhiều. Và mình có thể làm Bồ Tát Quan Thế Âm được.

Trong mỗi người đều có hạt giống của Bồ Tát Quan Thế Âm. Chỉ cần tưới tẩm hạt giống của từ bi, xót thương và kiên nhẫn. Chỉ một buổi lắng nghe thật êm ái là trái tim của người kia có thể mở ra.

Tôi nói điều này với sự chắc chắn, vì tôi có nhiều đệ tử đã thực tập và thành công. Khi thấy được nỗi khổ, niềm đau, sự bế tắc của người khác, mình không còn muốn trừng phạt. Chỉ cần có tâm muốn giúp, chưa làm gì cả, mình đã thấy nhẹ rồi. Đó là cam lồ của chất liệu từ bi.

Chỉ cần ngồi xuống, nhìn sâu, thấy được nỗi khổ niềm đau của người kia, là giọt nước cam lồ của lòng từ bi tự nhiên ứa lên trong tim, làm dịu trái tim mình. Mắt mình dịu lại, lời nói mình dịu lại. Và như thế, mắt thương và lời thương là điều hoàn toàn có thể làm được, không phải chuyện mơ hồ trên mây.