Đám mây không bao giờ chết
Trung thành với tinh thần thiền được truyền thừa từ Thiền sư Khương Tăng Hội và Thiền sư Lâm Tế, Thầy không bao giờ tìm kiếm danh tiếng hay địa vị. Ấy vậy mà ông thầy tu giản dị và nhẹ nhàng này đã chạm tới không biết bao nhiêu trái tim, và đã làm thay đổi cuộc sống của không biết bao nhiêu người. Thầy được mô tả như là “nhân vật quan trọng bậc nhất trong đạo Bụt Tây phương… xét từ phương diện số lượng thiền sinh mà Thầy có ảnh hưởng trực tiếp, cũng như mức độ ảnh hưởng của các từ ngữ mà Thầy tạo ra hoặc nhấn mạnh (như: “engaged Buddhism” – đạo Bụt dấn thân; “interbeing” – tương tức, “mindfulness” – chánh niệm, v.v.) đến ngôn ngữ đương đại của đạo Bụt ở Tây phương.[i]
Trong một nghiên cứu hàn lâm gần đây của John Powers với tựa đề The Buddhist World (“Thế giới Phật giáo”), Thầy được chọn là một trong 10 nhà lãnh đạo tâm linh có tầm ảnh hưởng lớn lao, nổi bật nhất trong lịch sử đạo Bụt, dựa trên tầm ảnh hưởng của Thầy đối với nền Phật giáo đương đại trên toàn cầu[ii]. Các pháp môn thực tập chánh niệm cùng với mô hình khóa tu của Thầy – được phát triển dựa trên chính kinh nghiệm trực tiếp và tuệ giác của Thầy – đã được hàng trăm ngàn người từ khắp các châu lục, từ mọi tầng lớp trong xã hội học hỏi và thực tập. Chỉ trên nước Mỹ, sách của Thầy đã được bán trên 3 triệu quyển, và 10 triệu quyển trên toàn thế giới.
Trong chặng đường hoằng pháp bền bỉ suốt 65 năm, Thầy đã góp phần quan trọng vào công trình làm mới đạo Bụt cho thế kỷ 21; chuyển hóa đạo Bụt tín mộ, hay đạo Bụt có tính học thuật thành một đạo Bụt của tuệ giác, của kinh nghiệm tâm linh thực nghiệm, rất linh động và luôn tự mình làm mới. Thầy đã sống qua các thời kỳ hỗn loạn, suy vong của chế độ thuộc địa, chiến tranh, rồi toàn cầu hóa. Dù trong thời kỳ nào, Người cũng luôn cống hiến một hướng đi của Phật giáo phù hợp với thời đại. Thầy đã đem những tuệ giác trong kho tàng của đạo Bụt truyền thống kết hợp với những yếu tố tâm lý học, khoa học, sinh thái học, đạo đức học và giáo dục của Tây phương để giải quyết tận gốc rễ những nguyên nhân gây sợ hãi, bạo động, đàn áp, bất công và tàn hoại môi trường; đồng thời chỉ ra một hướng đi cho gia đình nhân loại để có thể tiếp xúc với bình an, hòa giải và hạnh phúc đích thực[iii].
Vào ngày 11 tháng 11 năm 2014, một tháng sau ngày sinh nhật thứ 89, Thầy bị một cơn tai biến mạch máu não trầm trọng, nhưng sau đó Thầy đã hồi phục một cách đáng kinh ngạc. Sau thời gian chữa trị ở Pháp và ở San Francisco, Mỹ, sức khỏe của Thầy đã tiến triển rất khả quan. Sau đó Thầy trở về Pháp và ở tại Làng Mai trọn năm 2016, trước khi chuyển về Trung tâm quốc tế Làng Mai Thái Lan để sống cùng các đệ tử xuất sĩ trẻ của Thầy ở đây. Tháng 10 năm 2018, Thầy quyết định trở về Việt Nam để sống những năm tháng cuối đời ở Tổ đình Từ Hiếu, Huế, nơi Thầy giữ chức vị Trú trì và là người đứng đầu tông phái từ năm 1968.
Lần trở về này của Thầy có ý nghĩa vô cùng quý báu, nó giúp cho những người học trò trong tăng thân quốc tế rộng lớn của Thầy có thể duy trì sự kết nối sâu sắc, không gián đoạn với gốc rễ tâm linh của mình ở Việt Nam[iv]. Bằng chính cuộc đời mình, Thầy đã dạy chúng ta rằng ta có thể ôm ấp được cả những nghịch cảnh lớn lao nhất bằng lòng can đảm và tâm từ bi, rằng sự có mặt đích thực chính là món quà quý nhất mà ta có thể hiến tặng cho những người mà ta yêu thương.
Tiếp tục công trình trị liệu, chuyển hóa và hòa giải của Thầy, các đệ tử của Người đã và đang xây dựng tăng thân khắp nơi trên thế giới. Số lượng người Tây phương đến xuất gia ở Làng Mai ngày càng tăng lên. Làng Mai từ một nông trại nhỏ tại miền quê của nước Pháp đã biến thành một tu viện Phật giáo lớn nhất châu Âu.
Các giáo thọ xuất sĩ và cư sĩ của Thầy tiếp tục hướng dẫn ngày càng nhiều các khóa tu và các chương trình đào tạo cho gia đình, thầy cô giáo, các nhà khoa học, các nhà hoạt động xã hội, giới doanh nhân, các nhà hoạt động môi trường và thế hệ trẻ. Với sự thành lập của tăng thân ARISE, cộng đồng của Thầy tiếp tục khám phá những cách thức mới để yểm trợ người da màu; với tăng thân Trì Địa (Earth Holder), cộng đồng đang phát triển phương thức bảo hộ trái đất, cống hiến những pháp môn thực tập để đối trị nỗi sợ hãi, cô đơn và tuyệt vọng khi mọi người phải đối diện với tình trạng khủng hoảng khí hậu.
Có thể nói sức mạnh, sự đa dạng và sức sống của tăng thân quốc tế mà Thầy đã dày công tạo dựng chính là di sản vĩ đại nhất mà Thầy để lại cho cuộc đời. Hạnh nguyện và niềm hy vọng của Thầy vẫn đang được tiếp nối bởi tăng thân yêu quý của Người – một tăng thân quốc tế đang không ngừng lớn mạnh, gồm mọi giới, mọi lứa tuổi, mọi quốc gia, mọi tầng lớp xã hội. Tăng thân ấy vẫn đang tiếp tục công trình làm mới đạo Bụt mà Thầy đã trao truyền, luôn phát triển, sáng tạo những pháp môn mới càng ngày càng thích ứng với thời đại của chúng ta.
[i] Trích từ tác phẩm Mindful America: The Mutual Transformation of Buddhist Meditation and American Culture (Nước Mỹ chánh niệm: Sự chuyển hóa có tính hỗ tương của thiền tập Phật giáo và văn hóa Mỹ) của Jeff Wilson, xuất bản năm 2014, trang 34
[ii] Tác phẩm The Buddhist World (Thế giới Phật giáo) của John Powers, xuất bản năm 2016, trang 606-616
[iii] Năm 2017, Hội Chủng viện Thần học Hoa Kỳ (Union Theological Seminary – gọi tắt là UTS) tại New York đã khai giảng đã đưa Chương trình Thích Nhất Hạnh với Đạo Bụt dấn thân ( Thich Nhat Hanh Program for Engaged Buddhism) vào chương trình Thạc sỹ Thần học về đạo Bụt và Tinh thần Dấn thân Liên tôn giáo (Master of Divinity in Buddhism and Interreligious Engagement).
[iv] Tháng 4 năm 2019, chín thượng nghị sĩ của Mỹ đã đến Huế trong một chuyến viếng thăm chính thức để bày tỏ sự kính trọng và lòng tri ân đối với Thầy. Thầy khỏe và sáng suốt, có thể tiếp phái đoàn hơn một tiếng đồng hồ. Phái đoàn bao gồm các thượng nghị sĩ Leahy, Murkowski, Stabenow, Whitehouse, Udall, Portman, Baldwin, Hirono, and Kaine cùng với các phu nhân/phu quân. Một số vị đã từng tham dự pháp thoại của Thầy tại Quốc hội Mỹ năm 2003 và 2011; có người thậm chí đã tham gia khóa tu của Thầy. Họ nói rằng Thầy đã dạy họ cách chế tác bình an, cách mỉm cười, cách thưởng thức từng bước chân khi họ đi đến phòng bỏ phiếu.