Trong một cuộc phỏng vấn hiếm có, Thiền sư Thích Nhất Hạnh cảnh báo về nguy cơ hủy diệt nền văn minh hiện nay bởi sự thay đổi khí hậu và để đảo ngược lại quá trình đó, ta cần phải khôi phục niềm tin tâm linh.

Đây không hẳn là buổi đi bộ truyền thống ở miền quê nước Anh khi vị thiền sư Việt Nam 84 tuổi – Thích Nhất Hạnh dẫn gần một ngàn người thiền hành qua những ngọn đồi uốn lượn của Nottinghamshire. Đoàn người im lặng đi như một con rắn khổng lồ đang lướt qua cánh rừng và vườn táo im mát. Mọi người được dạy tiếp xúc sâu sắc với mỗi bước chân đặt trên mặt đất  để duy trì chánh niệm ngay trong giây phút hiện tại. Thầy, như mọi người thường gọi Thiền Sư Thích Nhất Hạnh, rời con đường đang thiền hành bước vào đồng cỏ xanh tốt và tĩnh tọa. Nơi Thầy tỏa ra một sự bình ankỳ lạ, đó là hoa trái của 68 năm thực tập.

Mặc dù có hàng trăm ngàn đệ tử trên toàn thế giới và được tôn sùng như Đức Đạt Lai Lạt Ma, nhưng công chúng ít biết đến Thầy. Bởi Thầy đã chọn cách tránh xa ánh sáng chói lòa của người nổi tiếng để tập trung vào việc xây dựng Tăng thân trên khắp thế giới – những Tăng thân có thể đưa lời Thầy dạy vào thực tế cuộc sống. Có nhiều tu viện ở Pháp, Mỹ và Đức cũng như những Tăng thân như thế trên toàn thế giới, như ở Anh đã có tới hơn 20 mươi Tăng thân.
Thầy đang tìm cách chấn hưng lại con đường tâm linh. Một con đường có thể thay thế cuộc sống tiêu thụ hiện nay giúp con người  trở về lối sống đơn giản và hiền hòa hơn. Lối sống này dựa trên sự tôn trọng thương yêu nhau và đồng thời cũng tôn trọng môi trường xung quanh.
Hiếm khi cho phỏng vấn nhưng khi nhận thấy thế giới đang đối mặt với những thách thức lớn, tuổi càng ngày càng cao, sức khỏe càng ngày càng yếu ,Thầy muốn dùng tất cả thời gian và năng lượng còn lại của mình  làm những gì Thầy có thể để giúp xã hội và bảo vệ hành tinh thân yêu này.
Ở tuổi 84 rồi, mà Thầy vẫn có chương trình giảng dạy khá dày. Sau buổi pháp thoại cho hàng ngàn người ở London’s Hammersmith Apollo, Thầy đến Nottingham cho khóa tu 5 ngày, rồi đi hoằng pháp 3 tháng ở Châu Á, sau đó Thầy về lại Làng Mai- nơi Thầy đã sống hơn 40 năm kể từ khi bị biệt xứ, để an cư kiết đông 3 tháng.
Thầy, một tác giả với hơn 85 đầu sách, đặc biệt quan tâm đến sự thay đổi khí hậu. Cuốn “Thế giới chúng ta đang có” ( The World we have) mới xuất bản gần đây của Thầy hiện đang là sách bàn chạy nhất.

Khỏa lấp bằng sự tiêu thụ quá mức

Trong cuốn “Thế giới chúng ta đang có” ( The World we have), Thầy viết: “Đất mẹ trong tình trạng như hiện nay là hậu quả của việc sản xuất và tiêu thụ không chánh niệm. Chúng ta tiêu thụ để quên đi những lo lắng và muộn phiền của mình. Khỏa lấp bằng việc tiêu thụ quá mức không phải là cách.”
Trong cuộc phỏng vấn duy nhất tại Anh, Thầy kêu gọi những nhà báo hãy đóng vai trò của họ trong việc ngăn chặn sự hủy diệt nền văn minh này. Đồng thời, Thầy cũng kêu gọi những người có thẩm quyền hãy chuyển đầu tư cho lợi nhuận sang việc đầu tư cho một xã hội lành mạnh.
Thầy nói rằng giải pháp cho vấn đề hâm nóng Trái Đất dựa vào sự thành tựu công nghệ là một cái thấy sai lầm. Khoa học quan trọng thật nhưng làm việc với cái gốc của những hành xử gây tàn phá của mình còn quan trọng hơn. “ Sự khủng hoảng tâm linh ở phương Tây là nguyên nhân của những khổ đau hiện nay. Bởi cái nhìn nhị nguyên mà ta cho rằng Chúa và nước Nước Chúa ở ngoài mình, ở trong tương lai – Ta không biết rằng tính Chúa nằm ngay trong mỗi chúng ta. Ta cần phải đặt Chúa về lại đúng vị trí, trong bản thân mình. Điều đó cũng giống như khi sóng biết rằng nước không ở ngoài nó.”

“ Những gì ta tiếp xúc hằng ngày, kể cả thân thể này, đều là phép lạ. Chỉ cần đặt Nước Chúa về đúng vị trí, thì chúng ta có thể sống hạnh phúc ngay bây giờ và ở đây. Nếu  thức tỉnh được điều này thì ta không cần phải chạy theo những thứ mình tin rằng nó cần thiết cho hạnh phúc của mình như danh vọng, quyền lực và sắc dục. Một khi dừng việc tạo ra tuyệt vọng và giận hờn, ta sẽ giúp cho  bầu khí quyển lành mạnh trở lại.”
“Có thể có đủ công nghệ để cứu hành tinh này nhưng điều đó  thôi thì chưa đủ  bởi vì loài người chưa thực sự sẵn sàng. Đó là lý do tại sao chúng ta cần tập trung vào khía cạnh còn lại của vấn đề. Sự ô nhiễm môi trường không phải là do khí CO2 mà môi trường bị nhiễm độc bởi cách chúng ta sống; có quá nhiều người đang trở nên bệnh hoạn, nhiều đứa trẻ phải đối mặt với bạo động, tuyệt vọng và  tự tử.

Ô nhiễm tâm linh

“ Chúng ta nên nói nhiều hơn về vấn đề ô nhiễm tâm linh. Khi chúng ta ngồi lại với nhau và lắng nghe chuông, ta làm lắng dịu thân và tâm mình. Chúng ta cùng tạo ra một năng lượng lành và bình an thẩm thấu trong mỗi người. Điều tương tự cũng xảy ra với năng lượng tiêu cực. Khi tạo tác năng lượng  sợ hãi, giận dữ và tuyệt vọng ta tạo ra một bầu khí quyển và môi trường tàn phá tất cả chúng ta. Ta chưa nghĩ thấu đáo về điều này mà chỉ nghĩ về môi trường vật lý.
Cách sống của chúng ta là nguyên nhân. Ta tìm kiếm hạnh phúc và chạy theo hạnh phúc theo cái cách tạo ra giận hờn, sợ hãi và kỳ thị. Chính vì vậy, khi tham dự một khóa tu, bạn có cơ hội nhìn sâu vào gốc rễ sự ô nhiễm này- sự ô nhiễm được tạo ra bởi năng lượng không lành mạnh.
“Làm sao ta có thể thay đổi được bầu khí quyển để có năng lượng chuyển hóa và trị liệu cho chính mình và cho con cháu mình? Khi đến khóa tu, trẻ em thư giãn được bởi vì người lớn đến đây cũng thư giãn. Ở đây, trong khóa tu này, cùng với nhau, ta tạo ra một môi trường lành mạnh và đó chính là năng lượng tập thể.”

Chủ nghĩa Tư Bản – một bệnh dịch

Thầy nói chủ nghĩa tư bản như một căn bệnh hiện đang lan ra toàn thế giới, mang theo ngọn gió toàn cầu hóa: “Chúng ta xây dựng một hệ thống mà không thể kiểm soát được. Nó thống trị ta, ta trở thành những nạn nhân và nô lệ của nó”
Thầy thấy những nước đã từng là quê hương của đạo Bụt như Ấn Độ, Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam, đang đi theo chủ nghĩa tiêu thụ như phương Tây: “Sức cuốn hút của khoa học và công nghệ khiến người ta từ bỏ những giá trị văn hóa đã từng là nền tảng căn bản cho nếp sống tâm linh của họ trong quá khứ”. “Bởi học đòi theo những nước phương Tây nên họ bắt đầu có những khổ đau tương tự. Khủng hoảng trên thế giới tăng lên và gốc của vấn đề chính là quá trình toàn cầu hóa. Họ cũng mất luôn cái nhìn bất nhị. Nhiều Phật tử cho rằng Bụt ở ngoài mình và chỉ khi nào chết đi mới đến được cõi Tịnh Độ.
“ Trong quá khứ, có nhiều người không giàu nhưng họ cảm thấy thỏa mãn với đời sống của họ, họ cười và hạnh phúc cả ngày. Nhưng khi có nguời bắt đầu giàu lên, nhiều người  nhìn vào những người đó và tự hỏi tại sao tôi không có một cuộc sống như vậy- một căn nhà đẹp, xe đẹp, một khu vườn đẹp và rồi họ từ bỏ những giá trị tốt đẹp vốn có của mình để lao theo vật chất.”

Bên cạnh niềm tin về sự chuyển hóa có thể xảy ra, Thầy cũng chấp nhận khả năng nền văn minh này sẽ biến mất. Thầy đề cập đến nguyên tắc tâm linh “buông bỏ’- chỉ khi nào mình thực sự buông bỏ cái ý “muốn” cứu hành tinh này khoát khỏi việc thay đổi khí hậu thì khi ấy nó lại có thể sẽ thay đổi được tình trạng hiện nay.

Thảm họa xảy ra

“Không có sự thức tỉnh tập thể, thảm họa sẽ xảy ra.”, Thầy cảnh báo như vậy. “Văn minh nhân loại đã bị hủy diệt nhiều lần và nền văn minh này cũng không ngoại lệ. Nó có thể bị hủy diệt. Và rồi sự sống sẽ dần dần hồi phục sau hàng triệu năm sau. Vũ trụ hoạt động rất khẩn trương nhưng thời gian địa chất thì khác hẳn.”
“Nếu thiền quán về điều đó thì bạn sẽ không lo lắng quá đến nỗi trở nên hóa cuồng. Bạn chấp nhận được rằng nền văn minh này có thể sẽ trở thành tro bụi và sự sống sẽ bắt đầu lại vài ngàn năm sau đó. Điều tương tự cũng từng xảy ra trong lịch sử hành tinh này rồi. Khi có bình an trong tâm và chấp nhận sự thực, bạn sẽ đủ bình tĩnh để làm một cái gì đó. Nếu không bạn sẽ bị tuyệt vọng cuốn đi và không còn hy vọng làm được gì nữa.
Giống như khi một người mắc bệnh ung thư hoặc Sida ( AIDS), họ biết rằng chỉ còn sống một năm hay 6 tháng nữa. Họ khổ đau và phản kháng. Nhưng nếu họ chấp nhận sự thật mình sẽ chết và tận hưởng mỗi phút giây có được, tình trạng có thể thay đổi, bệnh tật từ từ biến mất. Điều đó đã xảy ra với nhiều người”.

Thầy nói, những Tăng thân tiếp hiện đang được xây dựng trên khắp thế giới đã cho thấy ta có thể “sống đơn giản và hạnh phúc, để có thời gian thương yêu và giúp đỡ những người xung quanh. Đó là lý do chúng tôi tin rằng nếu có nhiều tăng thân như thế trên khắp thế giới, chúng ta có thể thức tỉnh mọi người rằng con người có thể từ bỏ được những nhu yếu vật chất. Nếu cùng tạo ra một sự thức tỉnh chung, chúng ta có thể giải quyết được vấn đề hâm nóng địa cầu. Cùng với nhau, chúng ta tạo nên sự tỉnh thức đó.”

Một vị Bụt chưa đủ

Thầy dừng lại một chút rồi nói tiếp một cách nhỏ nhẹ: “một vị Bụt chưa đủ, ta cần nhiều vị Bụt”.
Thầy sống một cuộc đời phi thường. Trong suốt chiến tranh Việt Nam, Thầy suýt chết vài lần vì giúp những người dân đang khổ đau do bom đạn. Khi đến Mỹ, Thầy thuyết phục mục sư Martin Luther King công khai phản đối chiến tranh và Thầy là nguồn cảm hứng cho phong trào  hòa bình. Vào năm 1968, mục sư King đề cử Thầy cho giải Nobel hòa bình. Trong thập niên sau đó, nhiều tháng Thầy lênh đênh trên biển Đông Dương tìm cách cứu những người tị nạn Việt Nam và Cam-pu-chia trên những chiếc thuyền quá tải. Những năm gần đây, Thầy mở khóa tu 2 ngày cho thành viên quốc hội Mỹ và những khóa tu hòa giải cho người Israel và Palestin tại Làng Mai.

Những giáo lý Thầy dạy dựa trên sự  thực tập theo dõi hơi thở và thiền hành để an trú trong giây phút hiện tại, không đắm mình trong quá khứ hay lo lắng cho tương lai.
Thầy nói, trong mỗi người đều có những hạt giống thương yêu và hiểu biết cũng như những hạt giống giận hờn và kỳ thị. Cuộc sống của chúng ta như thế nào phụ thuộc vào cách chúng ta chọn những hạt giống nào để tuới. Để giúp tạo nên 1 nền đạo đức toàn cầu mới và duy trì những hạt giống tốt, những học trò Tiếp Hiện của Thầy đã chắt lọc những tinh hoa đạo Bụt về Tứ Diệu Đế và Bát Chánh Đạo thành năm nguyên tắc cốt lõi – Năm giới.

Năm giới, được làm mới vào năm ngoái (2009) để phù hợp với tình trạng thế giới đang thay đổi một cách nhanh chóng. Năm giới không phải là những nguyên tắc buộc chúng ta phải theo mà đó là hướng để chúng ta vươn tới. Bên cạnh kêu gọi chúng ta tiêu thụ trong chánh niệm, Năm giới còn khuyến khích ta chấm dứt thói tà dâm cũng như quyết tâm “không uống rượu, không sử dụng ma túy hoặc tiêu thụ bất cứ một sản phẩm nào có chứa độc tố, trong đó có mạng lưới toàn cầu (Internet), phim ảnh, truyền thanh truyền hình, sách báo và chuyện trò chứa đựng nội dung thiếu lành mạnh”.

_____________

Zen and the art of protecting the planet

In a rare interview, zen buddhist master Thich Nhat Hanh
warns of the threat to civilisation from climate change and the spiritual revival that is needed to avert catastrophe

Jo Confino

guardian.co.uk, Thursday 26 August 2010 18.16 BST.

(Được BBT chuyển ngữ từ bài viết “Thich Nhat Hanh’s Live, Meditative Calligraphy will Absolutely Inspire You” đăng trên tờ Huffington Post – một trong những tờ báo lớn của New York, ngày 13/9/2013)

Xuất gia từ năm 1949, Thiền sư Thích Nhất Hạnh – vị Thiền sư người Việt thường được gọi một cách thương kính là Thầy – luôn được mọi người kính ngưỡng bởi những đóng góp của Thầy cho sự nghiệp hòa bình, cho con đường hiểu biết và thương yêu.

Chánh niệm là nền tảng của những pháp môn thực tập mà Thầy giảng dạy: Thầy cho rằng an trú trong giây phút hiện tại – mà không phải là ở tương lai hoặc trong quá khứ – chính là con đường duy nhất để đạt được sự bình an chân thật.

Mặc dù khá bận rộn với lịch trình của các khóa tu, chưa kể thời gian viết lách và cho ấn hành nhiều tác phẩm có giá trị cũng như những nỗ lực cứu giúp người nghèo đói ở các nước thuộc thế giới thứ ba thông qua hoạt động của Làng Mai, một trung tâm thiền tập do Thầy sáng lập, Thiền sư Thích Nhất Hạnh vẫn dành thời gian để tổ chức một cuộc triễn lãm thư pháp tại ABC Home, thành phố New York (từ ngày 6/9 đến 31/12/2013).

Cuộc triễn lãm với chủ đề “Thiền Thư pháp: Nghệ thuật chánh niệm của Thiền sư Thích Nhất Hạnh” đã bắt đầu vào ngày 6/9 vừa qua, trong đó trưng bày 88 tác phẩm thư pháp nổi tiếng nhất của Thầy. Những tác phẩm thư pháp này hiện đang được đấu giá và 60% số tiền thu được từ các cuộc đấu giá này sẽ được dành để yểm trợ cho những công việc của Thầy, cho các tu viện và các thầy, các sư cô Làng Mai cũng như cho những dự án mà Làng Mai đang yểm trợ.

Thầy viết thư pháp

Vào đêm khai mạc cuộc triễn lãm, Thầy đã tặng cho các vị khách tham dự hôm đó một cơ hội hiếm có, đó là được trực tiếp xem Thầy viết thư pháp.  Năm tác phẩm thư pháp được viết trực tiếp hôm đó cũng được đem ra đấu giá. “Viết thư pháp cũng là thiền tập,” Thầy chia sẻ trong một cuộc họp báo. “Trong những bức thư pháp mà tôi viết có mực, có trà, có hơi thở, và có năng lượng của niệm, của định. Những dòng thư pháp này có tác dụng nhắc nhở mọi người trở về với chánh niệm, trở về với sự tỉnh thức.”

Những bức thư pháp của Thầy chỉ nhìn thôi cũng đủ thấy đẹp rồi, nhưng được tận mắt chứng kiến Thầy viết thư pháp thì quả thật là tuyệt vời – đó là chia sẻ của một người có mặt trong buổi hôm đó.

“Trước sự chứng kiến của mọi người, Thầy bắt đầu cầm bút viết những dòng thư pháp như Con đã về, Con đã tới, mỗi cử động của Thầy đều là một nghi lễ. Dõi theo những cử động đầy chánh niệm của Thầy khi viết thư pháp, dường như tất cả chúng tôi – những người có mặt hôm đó – không thể nào không cảm nhận rõ ràng sự có mặt của một vị thầy với năng lượng định tĩnh và tràn đầy hỷ lạc.” Agapi Stassinopoulos, người phụ trách trang blog của Huffington Post và tác giả của cuốn sách Unbinding the Heart chia sẻ.

Stassinopoulos chia sẻ thêm rằng cô được chứng kiến cảnh mọi người xúc động như thế nào khi được nhìn Thầy viết thư pháp trong buổi hôm đó: “Khi đưa mắt nhìn mọi người trong khán phòng, tôi có thể thấy rõ rằng ai cũng đang nhìn Thầy bằng con mắt thán phục đến sững sờ. Từ nơi Thầy toát ra một sự tĩnh lặng thoát tục. Chúng tôi đều cảm nhận rõ rằng trước mặt chúng tôi là một vị thiền sư và năng lượng định tĩnh đó chính là phép mầu mà Thầy để lại trong lòng mỗi chúng tôi.”

Xem thêm: Giác ngộ trong từng nét bút

Một vài hình ảnh của buổi triển lãm thư pháp tại New York:

Cắt băng khai mạc buổi triển lãm

Thich Nhat Hanh speaks at the Royal Festival Hall, South Bank, London 29.03.2012

THÍCH NHẤT HẠNH, vị thiền sư 86 tuổi, hiện đang ở Ireland sẽ giúp chúng ta chuyển hóa thân tâm, làm đẹp đời sống của chính chúng ta bằng những phương pháp đơn giản có thể thực hành được trong đời sống hằng ngày.

Tối ngày mai, có ít nhất là 2000 người  trên cùng khắp Ireland sẽ tụ họp về Convention Center ở Dublin để lắng nghe Thiền sư Thich Nhất Hạnh – vị thiền sư người Việt Nam, 86 tuổi, người mà đã thành công lớn trong việc khơi dậy niềm hứng khởi tu tập Thiền Chánh Niệm trong đời sống của cả thế giới người Tây Phương.

Trong 30 năm gần đây, ông thầy tu vốn là một nhà hoạt động cho hòa bình, một nhà văn, một Thiền sư (mà các đệ tử vẫn thân thương gọi người là Thầy – tiếng  Việt Nam chỉ có nghĩa là thầy dạy học, thầy dạy tu – từ trung tâm tu học của người là Làng Mai đã đi thuyết giảng rất nhiều nơi trên các nước Âu Châu, Bắc Mỹ Châu và rất nhiều nước vùng Đông Nam Á.

Thông điệp của Thầy rất  đơn giản nhưng khi thực tập thì kết quả lại sâu sắc, thâm trầm. Chỉ cần chú tâm trở về hoàn toàn với  hơi thở và đem tâm chú ý đơn thuần vào những hành động hằng ngày, chúng ta có thể từ từ chuyển hóa và trị liệu nhiều vết thương trong ta và những người khác bằng lòng từ và tâm thương yêu.

Qua những cuốn sách của Thiền sư (Thầy đã viết hơn 100 quyển sách), Thầy đã dùng nhiều cách thiền quán, những bài tập, những câu chuyện thực tập và chuyển hóa thật của một số thiền sinh và những góp ý của Thầy để giúp người đọc đạt được sư bình an mà Thầy vẫn nhắc nhở để chúng ta nhớ là sự bình an đó đang có sẵn nơi ta trong bất cứ lúc nào. Tăng thân xuất sĩ ở Làng Mai là một mẫu mực cho sự thực tập chánh niệm. Họ có thể chào đón hướng dẫn tu tập cho một ngàn người mỗi tuần trong suốt bốn tuần mùa Hè. Cô Josephine Lynch chia sẻ rằng: “Thiền sư đã thực sự sống với những gì Thầy dạy. Thức ăn ở đó hoàn toàn không có thịt cá mà cũng không có trứng, không có sữa và những thực phẩm làm từ sữa như phô mai, sữa chua. Các xóm ở Làng Mai đang cố gắng có một ngày không dùng xe hơi trong tuần. Trẻ em, gia đình và cách sống cộng đồng là trung tâm của những sinh hoạt tại Làng Mai. Vì thế những khóa tu ở đây không có được sự im lặng nhiều như những khóa tu khác“. Cô Josephine Lynch là người dạy chánh niệm ở vùng này và cũng là thành viên nhóm tu chánh niệm tại Ireland. Cô cũng là người thỉnh Thầy về dạy ở Ireland.

Thiền sư sinh năm 1926, xuất gia lúc 16 tuổi và tám năm sau đã cùng thành lập chùa Ứng Quang, sau đó trở thành Phật Học Đường Ấn Quang, Phật Học Viện hàng đầu rất nổi tiếng tại Miền Nam Việt Nam về học Phật.

Năm 1961 Thầy đi Hoa Kỳ và dạy học về Tôn Giáo Tỷ Giáo (so sánh về các tôn giáo) ở đại học Princeton và đại học Columbia New York. Đến  năm 1963 Thầy trở về lại Việt Nam để hướng dẫn phong trào tranh đấu bất bạo động cho hòa bình Việt Nam.  Năm 1964 thiền sư thành lập Trường Thanh Niên Phụng Sự Xã Hội đào tạo người Phật tử đi về thôn quê xây trường học, bệnh xá  và những hợp tác xã về nông nghiệp, chăn nuôi và giúp tái thiết và xây dựng lại những thôn làng bị tàn phá trong do chiến tranh.

Thầy cũng đã thành lập nhà xuất bản để in nhiều sách kêu gọi hòa giải giữa hai phe lâm chiến và cũng là chủ bút tuần báo Hải Triều Âm, tiếng nói chính thức của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất. Năm 1966  Người đi Hoa Kỳ để kêu gọi ngưng chiến  tại Việt Nam.

Vì những công tác xây dựng và  tình thương lớn ấy mà Martin Luther Jr đã đề nghị thiền sư cho Giải Nobel Hòa Bình năm 1967.

Thiền Sư trở lại Pháp khi có cuộc hòa đàm tại đây và đã làm Trưởng Phái Đoàn của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất tại Parí. Sau khi Hòa Ước được ký kết năm 1973, thiền sư vẫn bị từ chối cấp thị thực để trở về nước Việt Nam phụng sự. Năm 1975 Thầy lui về cư trú tại Phương Vân Am, thiền quán, làm vườn, đóng sách và đi dạy thiền khắp nơi trên thế giới.

Chính tại một khóa tu dạy tại Hoa Kỳ mà  Tiến sĩ  người Hoa Kỳ John Kabat- Zinn đã  học thiền chánh niệm với Thiền sư đã nhận ra rằng ta có thể dùng Thiền Chánh Niệm để trị liệu những bệnh trầm kha kéo lâu ngày và khó trị . Tiến Sĩ John Kabat-Zinn đã chế tác Tám Tuần Trị Giảm Stress và đã từ đó lan truyền khắp nơi về cách trị liệu bằng chánh niệm này.

Một trong những cuốn sách rất nổi tiếng của Thiền sư và được biết nhiều nhất là quyển Phép Lạ của Sự Tỉnh Thức trong sách nầy thiền sư đã chia sẻ rằng Chánh Niệm đã cứu sống Thầy bằng cách nào khi Thầy bị trầm cảm khá nặng sau cái chết của mẹ Thầy. Một cuốn sách thứ hai cũng khá nổi tiếng là An Lạc Từng Bước Chân (do Đức Đạt Lai La Ma đề tựa) thiền sư đã viết :”Gốc rễ của chiến tranh nằm sâu trong cách sống hằng ngày của chúng ta- cách chúng ta phát triển kỹ nghệ, xây dựng xã hội và tiêu thụ. Chúng ta không thể đổ tội cho một phía, phía này hay phía kia. Chúng ta phải tập vượt lên trên khuynh hướng muốn theo phe”

Thiền sư được mời trở về Việt Nam năm 2005, sau 40 năm bị lưu đày.

Một thiền giả người  Hoa Kỳ đã diễn tả thiền sư Nhất Hạnh như là nơi giao thoa của một đám mây, một con ốc sên và một phiến sắt nặng- một sự hiện diện thật sự cho đời sống tâm linh”.

Nữ tu Công Giáo Stanilaus Kennedy, người sáng lập Trung Tâm The Sanctuary and Focus ở Ái Nhĩ Lan đã  diễn tả Thiền sư  như  “Người Cha của Chánh Niệm“.

Nữ tu đã nói rằng: “Thiền sư thực sự muốn làm mới đạo Bụt và kêu gọi cách tu rất thực tiễn gọi là Đạo Bụt Dấn Thân và dạy ta sử dụng tuệ giác nhìn sâu để thấy thật rõ mọi việc để áp dụng đời sống hằng ngày và làm vơi bớt nỗi khổ niềm đau. Thầy là người tỉnh thức và có thao thức rất sâu sắc để giúp đời. Tuy đã thấy rõ Chánh Niệm là vượt cao hơn tôn giáo nhưng người luôn kính trọng các tôn giáo khác”.

Trong 10 năm qua thiền sư đã thành lập hai thiền viện tại Hoa Kỳ (Tu Viện Lộc Uyển ở California và Tu viện Bích  Nham ở New York), Viện Phật Học Ứng Dụng châu Á (HongKong) và Viện Phật Học Ứng Dụng châu Âu ở Đức quốc. Sau khi thuyết giảng ở Dublin thiền sư sẽ hướng dẫn một khoá tu ở Killarney cho hơn 800 người. Và Thầy sẽ về Làng Mai hướng dẫn khóa tu cho khoa học gia suốt 21 ngày, từ 1 đến 21 tháng sáu dương lịch.

Sau khóa tu Mùa Hè ở Làng Mai Thiền sư lại đi dạy tiếp ở Đức quốc, Hà Lan và Ý. Lúc sau này Thầy ít khi chịu cho báo chí phỏng vấn nhưng qua những cuốn sách, những khóa tu, những giáo thọ xuất của Thầy và những thiền sinh đã trực tiếp thực tập chánh niệm với Thầy, thông điệp của Thầy đã tiếp tục có âm hưởng lớn tới những vị trong và ngoài cộng đồng tu học.

CHÚNG TA LỚN HƠN CƠN GIẬN CỦA CHÚNG TA

Ngay trong giây phút mà ta cảm thấy như ta hoàn toàn tràn ngập bởi cơn giận dữ thì nằm sâu trong ta vẫn còn lòng thương. Khả năng nói lời cảm thông hiểu biết, tha thứ vẫn còn đó. Ta phải tin điều đó. Chúng ta lớn hơn cơn giận dữ ấy, chúng ta lớn hơn nỗi khổ niềm đau kia. Ta phải luôn nhớ rằng chúng ta có khả năng hiểu, thương và tha thứ trong ta dù tình trạng có bế tắc cách mấy ta cũng phải nên nhớ điều đó để nhất định tìm cách thương thuyết để đưa đến sự giải quyết thỏa đáng” .

– from Taming the Tiger Within – meditations on Transforming Difficult Emotions by Thich Nhat Hanh from his books, No Death, No Fear; Anger and Going Home (Penguin, 2004)

Chuyển ngữ từ
The Irish Times – Tuesday, April 10, 2012

The father of mindfulness

SYLVIA THOMPSON

Hình ảnh quen thuộc và đại chúng mà mọi người thường biết về Thiền Sư Thích Nhất Hạnh không nói lên được những thành tựu mà thầy đã thực hiện như một bậc đạo sư, như một học giả và như một chiến sĩ xả thân cho hòa bình và công bằng xã hội.

Thiền Sư Thích Nhất Hạnh thường được các thiền sinh tu tập với người gọi một cách thân thương “Thầy”. Thầy là một đạo sư trực thuộc một truyền thống đạo sư, gồm nhiều thế hệ đạo sư đã thành đạt. Năm mười sáu tuổi, thầy đi xuất gia ở một thiền viện ngoại ô thành phố Huế. Thầy bổn sư của thầy thuộc thế hệ thứ 41 dòng thiền Lâm Tế. Thầy Thích Nhất Hạnh thuộc thế hệ thứ 42 dòng Lâm Tế và cũng là thế hệ thứ 8 phái Liễu Quán, một phái thiền tiến bộ có ảnh hưởng lớn ở miền Trung Việt Nam.

Phật Giáo Việt Nam có một lịch sử chuộng tinh thần dung hợp, Thầy đã là một nhân tố rất tích cực cổ xúy sự kết hợp nhiều truyền thống khác nhau về một mối. Nhận thức của Thầy được xiển dương rõ ràng trong dòng thiền Tiếp Hiện, gồm vừa tu sĩ vừa cư sĩ do thầy thành lập từ năm 1966. Dòng Thiền này không chấp nhận thái độ giáo điều, trong sự tu tập cũng như trong hành động. Dòng thiền này tìm đủ mọi cách có thể để làm sống dậy và nuôi dưỡng tinh thần từ bi và hiểu biểu biết thâm sâu trong sự sống hằng ngày. Người thực tập theo dòng Tiếp Hiện xem tinh thần từ bi và hiểu biết thâm sâu quan trọng hơn bất cứ tổ chức, cơ cấu hay truyền thống Phật Giáo nào.

Các thầy, các sư cô và các anh chị trong dòng Tu Tiếp Hiện thực tập cần mẫn 14 giới Tiếp Hiện – thường gọi 14 cách tu tập chánh niệm mà Thiền Sư đã biên soạn năm 1966. Mười bốn giới này được thai nghén và chế tác trong thời gian chiến tranh Việt Nam và kinh nghiệm đã trải qua trong chiến tranh của thiền sư đã là cột trụ cho sự phát triển những phép tu tập do Thầy hướng dẫn cho những thiền sinh đến với Thầy. Trong bốn mươi năm đầu của đời Thầy, đất nước Việt Nam hoàn toàn đắm chìm trong cuộc tranh chấp bằng vũ khí, trước nhất là chống đối sự chiếm đóng của quân đội Nhật, rồi cuộc chiến giành độc lập để thoát khỏi ách đô hộ của người Pháp và cuối cùng là cuộc chiến Việt Nam có sự can thiệp của Hoa Kỳ. Thiền sư Thích Nhất Hạnh đi Hoa Kỳ vào cuối năm 1961 để nghiên cứu về tôn giáo tỷ giáo và sau đó được mời dạy tại Đại Học Princeton và Columbia, New York Hoa Kỳ, trong lúc đó có sự căng thẳng lớn giữa chính quyền Thiên Chúa Giáo Ngô Đình Diệm và Phật Giáo Việt Nam. Đến năm 1964, theo lời yêu cầu của những bạn đồng lý tưởng Thầy gấp rút trở về lại Việt Nam trong lúc chiến tranh đang có mòi lan rộng. Cũng năm nầy, Thầy thành lập Trường Thanh Niên Phụng Sự Xã Hội nhằm huấn luyện tu sĩ và cư sĩ trẻ dấn thân đối phó với sự nghèo đói, thất học và thiếu tổ chức ở nông thôn, xây dựng lại những thôn làng bị chiến tranh tàn phá, định cư những nạn nhân chiến cuộc, lập trường học, trạm y tế cho những vùng nông thôn xa ở Việt Nam. Vào giữa năm 1970, trường Thanh niên Phụng Sự Xã Hội có gần mười ngàn người vừa tác viên, vừa trợ tác viên, vừa cảm tình viên tự nguyện đến hợp tác.

Thiền Sư Nhất Hạnh quả là người lãnh đạo của Đạo Bụt Dấn Thân ở Việt Nam và đã đem Đạo Bụt Dấn Thân này qua phương Tây nhưng Thầy luôn khiêm cung và bảo rằng Thầy chỉ theo gương của vua Trần Nhân Tông của thế kỷ 13. Ông vua này, sau khi nhường ngôi cho con, đã đi tu và thành lập Thiền Phái Trúc Lâm, cho đến bây giờ thiền phái này vẫn còn thịnh hành ở Việt Nam.

Giữa năm 1966 Thầy rời Việt Nam và đã trực tiếp gửi cho chính quyền Hoa Thịnh Đốn tuyên ngôn kêu gọi hòa bình. Đi thuyết giảng khắp bắc Mỹ châu, Âu châu, Úc châu và Á châu, Thầy trình bày tình trạng thảm khốc do chiến tranh gây ra ở Việt Nam. Đó cũng là lần thầy gặp tu sĩ Thomas Merton, dòng Trappist Công giáo. Linh mục đã gọi thầy là “người anh em của tôi” và đó cũng là năm Thầy gặp Mục Sư Martin Luther King Jr. . Tiến Sĩ Martin Luther King đã đề nghị trao giải Nobel Hòa Bình cho Thầy năm 1967 và trong bức thư gửi hội đồng giám khảo giải Nobel người viết: “Tôi chưa thấy người nào xứng đáng nhận giải Nobel Hòa Bình bằng ông thầy tu Việt Nam tao nhã này. Những cái thấy của ông, nếu đem thực hiện sẽ xây được cả thành quách lớn cho hòa bình”. Nhưng Giải Nobel Hòa Bình chưa bao giờ tới tay Thầy và những công tác cho hòa bình của Thầy đã khiến cho cả hai phía chiến tranh đều từ chối quyền trở về nước của Thầy, trước là Việt Nam Cọng Hòa rồi sau đó là chính quyền Cộng Sản.

Gần phân nửa đời, ông thầy tu tám mươi tuổi Thích Nhất Hạnh đã bị sống lưu đày ở phương Tây. Ban đầu thầy lập văn phòng ở Paris cho đến giữa năm 1975. Sau đó Thầy về Phương Vân Am (nông trại khoai lang) ở một thời gian gần như ẩn tu, chỉ làm vườn, thiền quán và viết lách. Sư cô Chân Không, người học trò trưởng từng phụ tá cho Thầy trên 30 năm đã diển tả thời gian này như là thời gian khó khăn nhất cho Thiền Sư bởi vì không thể viết lách và giảng dạy cho hằng triệu độc giả đang còn ở trong nước. Hàng ngàn đệ tử của Thầy và hàng trăm công trình văn hóa, xã hội mà thầy hướng dẫn đều đang nằm trong đất nưóc Việt Nam, trong khi đó thì Thầy lại bị lưu đày ở phương Tây. Nhưng thiền sinh Tây Phương bắt đầu tìm đến với Thầy và cùng với Thầy giúp đỡ bao nhiêu người tị nạn đã trốn khỏi đất nước Việt Nam vào thời hậu chiến tranh, vừa độc tài vừa nghèo đói. Cuối năm 1982 Phương Vân Am đã trở nên quá nhỏ đối với số người tìm đến muốn học đạo với Thầy. Phương Vân Am phải dời về Làng Mai với cơ sở rộng rãi hơn, tọa lạc ở miền tây nam tỉnh Dordogne, Lot & Garonne và Gironde, và chính nơi đây Thầy vẫn còn định cư cho tới bây giờ.

Ông thầy tu này rất ít khi rảnh rang. Trong 30 năm qua Thầy không ngớt hướng dẫn các khóa tu tập, trị liệu cho cựu chiến binh Hoa Kỳ của trận chiến Việt Nam, chữa bệnh tâm thần cho họ, hướng dẫn tu tập cho những người làm việc xã hội, cho những người làm việc cho hòa bình, cho tù nhân, cho công an cảnh sát, cho người Palestine và người Do Thái, cho thương gia, cho dân biểu quốc hội và cho mọi thành phần trong xã hội. Là một tác giả sáng tác rất nhiều sách, Thầy đã viết hơn 60 cuốn sách gồm cả những cuốn giáo khoa căn bản về chánh niệm. Thầy cũng là tác giả những sách rất uyên bác về lịch sử Phật Giáo Việt Nam, về A Tì Đàm, Duy Thức Học…( Triết Học Phật giáo và Tâm lý học Phật giáo) về Giới Luật (Giới Tỳ Kheo và Tỳ Kheo Ni tân tu) về Phật Giáo Tịnh Độ. Thầy đã thành lập những trung tâm tu học rất lớn ở tiểu bang California và tiểu bang Vermont cùng hằng trăm tăng thân tu tập khắp bắc Mỹ châu, hằng trăm tăng thân ở Âu châu, Úc châu và Á châu với tên là Cộng Đồng Tu Tập Chánh Niệm.

Đầu năm 2005, Thiền Sư Thích Nhất Hạnh được về nước sau gần 40 năm lưu đày với một phần nhỏ gia đình tâm linh của Thầy gồm 100 tu sĩ và 90 cận sự nam và nữ thuộc trên bốn mươi quốc gia. Đúng như mọi người vẫn chờ đợi, Thầy mời các đệ tử Tây Phương cùng đi với Thầy trong chuyến hành hương ba tháng đó. Thầy nói: “Tôi mong các bạn cùng đi Việt Nam với tôi để có thể hiến tặng cho Việt Nam năng lượng thực tập cao nhất của các bạn về niệm, về định và về tuệ. Đó là phẩm vật quý nhất mà tôi có thể cúng dường cho tổ tiên và cho đất nước tôi sau 39 năm vắng mặt”. Và cũng đúng như mọi người chờ đợi, rất nhiều sinh hoạt của Thầy, ví dụ trong đó có những khóa tu cho tăng ni kéo dài cả tuần lễ, và trong thời gian này, lần đầu tiên quý thầy và quý sư cô đã có dịp ngồi lại với nhau để chia sẻ sự tu học. Và đã khai thông được tình trạng ứ đọng, đem các phe chống đối đến ngồi lại với nhau để cùng sinh hoạt và tụng giới chung.

_____________________
Bài của Andrea McQuillin
Sư cô Khiết Nghiêm chuyển ngữ từ Shambala, Sun Mars 2006, trang 56

Tạp chí Human Architecture (Kiến Trúc Con Người) ở Hoa Kỳ vừa ra một số đặc biệt về tư tưởng tương tức (Interbeing) và Đạo Bụt Đi Vào Cuộc Đời (Engaged Buddhism) của Thiền Sư Nhất Hạnh, với tiêu đề Hình tượng Xã Hội của Thích Nhất Hạnh, khảo luận và phê bình về Đạo Phật Đi Vào Cuộc Đời (Thích Nhất Hạnh’s Sociological Imagination, Essays and Commentaries on Engaged Buddhism). Số báo đặc biệt này được ra mắt vào Mùa Hạ 2008, Bộ VI, số 3. Chủ bút của tờ báo là M.H.Tamdgidi, giáo sư Xã hội học tại Trường Đại Học University of Massachusetts ở Boston, Ma. Mở đầu số báo có bài giới thiệu của Giáo Sư Winston Langley, quyền Viện Trưởng Viện Đại Học Boston, giáo sư Chính Trị Học. Tư tưởng chỉ đạo của số đặc biệt này có liên quan mật thiết với Khoa Đông Phương Học (Orientalism). Có những người không tin là Tây Phương có khả năng hiểu được Đông Phương, dù là đã có hơn 200 năm Đông Phương Học. Họ nghĩ là người Tây Phương có cái nhìn quá nhị nguyên và có sẵn cái óc kỳ thị vì vậy hai trăm năm nghiên cứu về Đông Phương cũng vẫn không giúp cho người Tây Phương cởi bỏ được cái thành kiến là Đông Phương thấp kém hơn (inferior) Tây Phương về mọi phương diện . Edward Said, Giáo Sư Đại Học Columbia ở New York, năm 1978 (1)có viết một cuốn sách với tựa đề Đông Phương Học(Orientalism), và cuốn sách này đã gây sóng gió trong giới tư tưởng và triết học Phương Tây. Ông viết : « Khoa Đông Phương Học đại khái xuất hiện vào cuối thế kỷ thứ  18 … như môt thể cách Tây Phương nhằm thay đổi cấu trúc của Đông Phương và thống trị Đông Phương » (Orientalism emerged roughly in the late 18th century… as  a Western Style for dominating, restructuring and having authority over Orient » Bị ảnh hưởng của Đông Phương Học, những nhà Xã Hội Học nổi tiếng như  Karl Marx và Max Weber cũng đã có một cái nhìn méo mó về Đông Phương . Khi nói đến cách thức sản xuất của Châu Á (the Asiatic Modes of Prodution) Marx cũng đã bị ảnh hưởng bởi cái nhìn không thấu triệt của Đông Phương Học và đã phát biểu theo những giả định của Đông Phương Học. Ông nói rằng cách thức sản xuất ở Á Châu bị chi phối bởi những con người không có tự do cá nhân, những con người hoàn toàn bị ràng buộc với gia đình và xã hội, rằng con người cá nhân mà không được làm cá nhân, chỉ có thể được tìm thấy trong xã hội Trung Quốc thời xưa (the non-individuated  individuel was to be found in Ancient China), và do cách thức sản xuất cũng như do những con người như thế mà « hầu như là không thể có cơ hội nào thay đổi được xã hội trong cách thức sản xuất ấy » (there was very little social change of anykind in societies with an Asiatic Mode of Production) Phương thức sản xuất của Đông Phương tạo ra những chế độ trung ương tập quyền nghiêm khắc, những vị bạo chúa tự xưng mình là con trời, thiên tử, có quyền hạn tuyệt đối trên người dân. Giáo Sư Tamdgiti viết : Với cái thấy duy vật, trần tục, vô thần và chống tôn giáo và với ảnh hưởng của Đông Phương Học, cái nhìn mác xít về Đồng Phương và về Châu Á không cho người ta thấy được những giá trị thành tựu trí thức của nền Văn Hóa Phương Đông được ần chứa tiềm tàng trong hình thức đạo học của nền văn hóa này.

So sánh hai nền văn hóa, họ có khuynh hướng cho rằng Đông Phương thì giỏi chịu đựng khổ hạnh còn Tây Phương thì biết tranh đấu để chiến thắng, Đông Phương thì tìm cách xoa dịu khổ đau và xa lánh cuộc đời còn Tây Phương thì sử dụng trí tuệ để làm chủ và thay đổi thế giới. Max Weber trong khi nghiên cứu các đạo Tin Lành, Do Thái và Phật giáo, đã bị ảnh hưởng lề thói tư duy của Đông Phương Học khá nhiều, cho rằng có một khác biệt bản thể (ontological difference) giữa các nền kinh tế Đông Phương và Tây Phương. Đạo Bụt có khuynh hướng thụ động, bất cần, muốn rút ra, trong khi lề lối suy tư của Tây Phương là thật tế, hữu hiệu và năng động. Ví dụ trong khi Tây Phương cho sự chấp nhận chịu đựng là yếu kém và thụ động thì Đạo Phật lại cho đó là một thái độ đại hùng, vô úy, chỉ có thể đạt được với quán chiếu sâu sắc.  Khi gặp khó khăn với đoàn thể hoặc với nhà cầm quyền thì người theo Đạo Phật có khuynh hướnh  « rút lui » để thiền quán và tìm sự an ủi. Thiền quán chỉ là thụ động và chấp nhận.  Giáo sư Langley,Viện trưởng Viện Đại Học Massachusetts, trong bài viết Thích Nhất Hạnh của Châu Á (Asia’s Thích Nhất Hạnh) đã viết: Á Châu có những tuệ giác triết học, đạo đức, xã hội, kinh tế và ý thức hệ rất thực tiễn có thể giải đáp được cho những vấn đề lớn lao của xã hội mà con người đang phải đương đầu, những tuệ giác ấy được dựa trên nguyên tắc tương quan tương duyên. Tu thân cũng quan trọng như tề gia, trị quốc và bình thiên hạ. Ta không có hy vọng thay đổi và chuyển hóa những điều kiện đang đe dọa và làm cho xuống cấp con người cũng như môi trường của con người, nếu ta không biết tự tu, tu với nhau, và trong tinh thần tương tức. Giáo Sư cũng nói rằng Á Châu từ nay không cần bận tâm về những cái mũ giả định mà Tây Phương đã đội vào cho mình lâu nay như thụ động, tiêu cực, v..v…nữa mà có thể, với những thành quả đạt được trong lĩnh vực giải phóng, đi vào ngay trong lãnh thổ của những người đã dán danh hiệu cho mình lâu nay, để  giúp lãnh đạo cho việc chữa trị tập thể. Những người như Mahatma Gandhi và Thích Nhất Hạnh không hề có mặc cảm, họ đã chứng tỏ một cách hùng hồn là tư tưởng đạo học Đông Phương có khả năng giải phóng và thay đổi xã hội. Và ta có thể nói tới những phương thức giải phóng của Á Châu (the Asiatic Modes of Liberation…).

Tập san được chia làm bốn phần, bắt đầu bằng bài giới thiệu của Giáo Sư Viện Trưởng. Phần đầu có vài bài pháp thoại mới, vài lá thư và một bài thơ của Thích Nhất Hạnh có chủ đề Đạo Phật Vào Đời – có liên hệ tới các vấn đề chiến tranh, xung đột, môi trường, kỹ nghệ thực phẩm, tiêu thụ và lịch sử phong trào Đạo Phật Vào Đời. Phần thứ hai gồm những bài nghiên cứu và áp dụng quan điểm Đạo Phật Nhập Thế  của Thích Nhất Hạnh vào Khoa Học Xã Hội, khai thác sự trùng hợp giữa tư tưởng của thầy với triết lý thực dụng (Pragmatism) của William James, với tư tưởng Môi Trường sâu (Deep Ecology) của Arne Naess,  với triết lý xã hội, hình tượng xã hội và phân tích ý thức hệ . Phần thứ ba là bảy bài nghiên cứu áp dụng tư tưởng Thích Nhất Hạnh trong các trường hợp như giải quyết xung đột chính trị quốc tế, đem chánh niệm và thiền tập vào học đường, đem chánh niệm và ý thức tâm linh vào lãnh vực giữ trật tự an ninh trong các thành phố Hoa Kỳ, áp dụng chánh niệm và thiền quán để trị liệu trong trường hợp những người bị ám ảnh vì chiến tranh, đem ý niệm Đạo Phật Vào Đời vào lý thuyết kinh tế  và  vào guồng máy kinh tế, tư duy về Đạo Phật vào Đời để tìm ra những phương thuật hữu hiệu đối phó được với cuộc khủng hoảng sinh môi và hâm nóng địa cầu, và sau hết là dùng tư tưởng đạo Phật vào đời để đối trị với những thương đau , mất mát và bất hạnh trong gia đinh.Phần thứ tư đăng một bài tiêu biểu cho lối tư duy Tây Phương không hiểu thấu được cái tinh hoa của tinh thần đạo học Đông Phương do một vị giáo sư tuy đang giảng dạy về Tư Tưởng Thích Nhất Hạnh nhưng không thực sự nắm được tư tưởng Thích Nhất Hạnh và tiếp theo là một bài của Sư Cô Tùng Nghiêm soi sáng lại cho bài nói trên.

Sau đây xin mời các bạn đọc bài giới thiệu tập san của Giáo Sư Langley

Thích Nhất Hạnh, người của Châu Á
Những phương thức Á Đông nhằm giải phóng con người và xã hội

Tại Tây phương, nhất là tại Tây phương, và cả ở những vùng khác trên thế giới đã chịu ảnh hưởng nặng nề của văn hóa Tây phương, danh từ Đông phương thường mang một ý nghĩa tiêu cực và thua kém. Tây phương đã nhìn và đã gọi  lục địa Châu Á và người Châu Á với tiêu chuẩn của nền nhân bản Tây phương, cho văn hóa Đông phương là thấp kém và con người Đông phương thiếu tự do.

Cố học giả Edward Said, tác giả cuốn Đông Phương Học, đã nói lên với rất nhiều can đảm rằng những ý niệm và từ ngữ mà Tây Phương sử dụng để miêu tả Đông Phương chứa đựng nhiều mâu thuẩn, úp mở và lúng túng. Ông đã sử dụng nhiều năm tháng của cuộc đời ông để vạch trần bộ mặt của cái gọi là Đông Phương Học, đã đưa ra những đề tài phản bác đường lối nghiên cứu ấy và đã tạo rất nhiều không gian và cơ hội để chúng ta có thể vạch lại hướng đi cho một nền Đông Phương Học đứng đắn.

Tuy cuốn sách đã đạt tới những thành tựu lớn lao, nhưng tác giả vẫn chưa thiết lập ra được những tiêu chuẩn để các dân tộc trên thế giới có thể tạo dựng một tương lai chung. Nhưng nói về những phương thức của Á Đông nhằm giải phóng con nguười và xã hội (The Asiatic Modes of Liberation), thì ta đã có thể bắt đầu bằng những quy tắc tìm thấy trong Đạo Phật Nhập Thế (Engaged Buddhism).

Tôi hiểu giải phóng ở đây có nghĩa là những hành động và những quá trình giải phóng, trong lĩnh vực sự sống và hành sử cá nhân, ý nghĩa cuộc đời, tuệ giác và liên hệ giữa con người và con người. Á Châu có những nguồn tuệ giác thực tiễn trong các lĩnh vực triết học, đạo học, xã hội, kinh tế và ý thức hệ, có khả năng đối phó và giải quyết được những vấn đề lớn nhất của nhân loại hiện nay. Những tuệ giác ấy đã dựa trên nền tảng tương quan tương duyên giữa vạn vật. Những đạo lý tu tập để chuyển hóa tự thân cũng quan trọng ngang bằng những nguyên tắc nhằm giải quyết các vấn đề triết học và kinh tế . Công cuộc giải phóng xã hội không thể tách rời ra khỏi công cuộc giải phóng bản thân con người. Những nguyên lý như tương tức, tương dung, tương duyên, vô ngã, cái ta riêng biệt và cái ta cộng đồng… không phải là chỉ để giải thích về vũ trụ vạn hữu mà còn là những phép tu tập chuyển hóa và hoàn thiện bản thân. Chúng cũng là những hành động rất cần thiết cho sự hoàn thành bổn phận, tranh đấu cho nhân quyền và hoàn tất trách vụ của mình đối với xã hội.

Những phương thức Á Châu nhằm giải phóng con người và xã hội còn nói lên rằng ta không thể nào thay đổi và chuyển hóa tình trạng đang đe dọa và làm xuống cấp con người và trái đất nếu ta không biết cách tu tập để chuyển hóa bản thân, chuyển hóa cọng đồng và chuyển hóa mối liên hệ giữa con người và con người. Nó cũng nói lên rằng  Đông Phương chẳng cần phải chua chát, cay cú hay bận tâm khi nghe Tây Phương dùng những danh từ và khái niệm có tính cách chê bai, bóp méo và coi thường Đông Phương, mà trái lại, với những thành quả đã đạt được, Đông Phương có thể đi ngay vào trong mảnh đất Tây Phương và giúp cho Tây Phương chuyển hóa và giải phóng. Sự có mặt lịch sử của Mahatma Gandhi là một ví dụ, không thể nào lầm lẫn được. Và thầy Nhất Hạnh nữa, khi thầy dạy chúng ta : trong khi đi tìm phương cách cứu vãn địa cầu, cả nạn nhân cũng như kẻ gây ra tai nạn không ai có cơ hội sống còn nếu còn có ý muốn loại trừ nhau.

Những bài khảo cứu trong tập san này đều có chủ ý đi về hướng chấp nhận nhau, ôm lấy nhau, gạn lọc tâm ý mình và thực hiện con người toàn vẹn. Và tập san nầy đã thành công trong việc vinh danh cuộc đời và sự nghiệp giảng dạy của thầy Nhất Hạnh, trong đó có chủ trương đem đạo Phật đi vào cuộc đời.

_______________________
Tác giả Winston Langley là giáo sư chính Chính Trị Học tại trường Đại Học Massasuchetts. Ông cũng dạy về nhiều môn khác như Luật Lệ Quốc Tế và Nhân Quyền. Ông hiện là Quyền Viện Trưởng Viện Đại Học Massasuchetts . Trong các tác phẩm đã ra đời của Ông, ta có thể kể : Women ‘ Rights  in the US : A Documentary History  và Human Rights : The Major Global Instruments.

Sư cô Chân Tại Nghiêm chuyển ngữ nguyên bản tiếng Anh
“A brush with enlightenment”
đăng trên tờ Bangkok Post, ra ngày 8/4/2013

Tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật Bangkok, Thái Lan, trong bầu không khí háo hức chờ đợi của đông đảo khách tham dự, nhân vật chính – tâm điểm của sự chú ý – vẫn giữ vẻ thư thái và tĩnh lặng, điều này càng khiến cho mọi người dồn hết sự chú tâm, dõi theo từng cử động của Người trong khi chuẩn bị cho buổi viết thư pháp.

Sư Ông cắt băng khánh thành triển lãm thư pháp tại Thái lan

Thiền sư Thích Nhất Hạnh – vị thiền sư người Việt nổi tiếng thế giới – rót một ít trà vào nghiên mực, hòa mực với trà rồi nhẹ nhàng nâng ngọn bút lên và bắt đầu thể hiện nghệ thuật thiền qua những nét bút pháp của mình.

Không hề có một chút cố gắng, vị thiền sư 87 tuổi đưa từng nét bút chậm rãi và đều đặn, toàn thân tĩnh lặng, chỉ có bàn tay cầm bút là di chuyển một cách hết sức tự nhiên và linh hoạt, chuyên chở nguồn tuệ giác của một vị thiền sư trong từng nét chữ. This is it  (tạm dịch: Nó đây rồi! Cái mà ta tìm kiếm đây rồi!). Peace is possible (Bình an là điều có thể có được). Breathe and smile (Thở và cười).

Những dòng chữ ngắn gọn, giản dị nhưng sâu sắc và có công dụng lớn lao này đã trở thành những thiền ngữ mang chữ ký của Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Những câu thư pháp này chứa đựng trong đó giáo lý căn bản của đạo Bụt và có tác dụng nhắc nhở mọi người về sự thực tập chánh niệm.

“Viết thư pháp cũng là thiền tập” – đó là lời chia sẻ của Thiền sư, một nhà thơ, nhà văn và cũng đồng thời là một nhà hoạt động vì hòa bình, một người nổi tiếng với những bài giảng về đạo Bụt ứng dụng trong đời sống hàng ngày. “Khi viết thư pháp, tôi luôn tìm cách viết như thế nào để có thể chế tác và duy trì được năng lượng niệm, định, tuệ và từ bi trong suốt thời gian viết”.

Được tổ chức lần đầu tiên tại Thái Lan, cuộc triển lãm với chủ đề “Thiền Thư pháp: Nghệ thuật chánh niệm của Thiền sư Thích Nhất Hạnh” đã trưng bày các tác phẩm thư pháp của Thiền sư với số lượng lớn nhất từ trước đến nay.

“Khi bắt đầu vẽ một vòng tròn, tôi thở vào và vẽ nửa vòng tròn trong khi thở vào, rồi tôi thở ra và vẽ nửa vòng còn lại trong khi thở ra”, Thiền sư chia sẻ, “trong suốt thời gian vẽ vòng tròn, tôi cũng đồng thời ý thức rằng trong bàn tay này của tôi có bàn tay của cha, của mẹ, của ông bà tổ tiên. Vì vậy mà khi tôi vẽ vòng tròn này thì cha, mẹ, ông bà tổ tiên và cả các vị thầy tâm linh của tôi cũng đang vẽ cùng tôi. Và vì chúng tôi cùng nhau vẽ vòng tròn này nên không hề có một cái ngã riêng biệt. Do vậy, chỉ vẽ một vòng tròn thôi nhưng ta có thể có được tuệ giác về vô ngã (anatta)”.

Chính sức mạnh từ phương pháp thiền tập và tuệ giác đó đã làm cho nghệ thuật thư pháp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh trở nên đặc biệt và được nhiều người yêu thích trên khắp thế giới.

“Mọi người đều muốn đem năng lượng của Thầy về nhà. Bức thư pháp Thầy viết chứa đựng năng lượng mà Thầy đã chế tác ra, đó là năng lượng hiểu biết, thương yêu và chánh niệm”, thầy Pháp Niệm thuộc Tăng thân Làng Mai chia sẻ.

Một vài nhà phê bình nghệ thuật gọi những tác phẩm thư pháp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh là “choreographic calligraphy” (nghệ thuật kết hợp giữa thư pháp và vũ đạo), bởi vì các bức thư pháp của Thiền sư đều toát lên vẻ thanh thoát với những nét chữ thẳng, vững chãi kết hợp với những đường cong uốn lượn, tạo nên một bố cục hài hòa và sống động như một điệu múa.

Tuy vậy, Thiền sư Thích Nhất Hạnh bắt đầu viết thư pháp vào năm 1994 chỉ với mục đích là làm phương tiện để nuôi dưỡng các học trò của mình trong nghệ thuật sống chánh niệm.

“Tôi nhớ hồi đó trên cầu thang nơi chúng tôi thường đi lên đi xuống có đặt tấm thư pháp Peace is every step – An lạc từng bước chân. Những dòng thư pháp này đã giúp tôi rất nhiều trong sự thực tập”, sư cô Đẳng Nghiêm chia sẻ.

Đây đó trong các trung tâm tu học của Làng Mai trên khắp thế giới, người ta có thể nhìn thấy những tác phẩm thư pháp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh được treo trong thiền đường, nhà ăn, cầu thang hay thư quán.

Số thư pháp mà Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã viết tính cho đến nay ước chừng hơn 10.000 tác phẩm. Số tiền thu được từ các tác phẩm thư pháp của Thiền sư đã và đang được sử dụng để tài trợ cho các chương trình nhân đạo tại các nước đang phát triển.

Có thể kể tên một số tác phẩm thư pháp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh được yêu thích nhất như: Breathe, you are alive (Thở đi con và ý thức rằng con đang sống). This is it (Nó đây rồi! Cái mà ta tìm kiếm đây rồi!). Be beautiful, be yourself (Con chỉ đẹp khi là chính con). I have arrived, I am home (Con đã về, con đã tới).

Mỗi tác phẩm thư pháp đều là một đề tài thiền tập – đó là lời của Thiền sư. Chẳng hạn như bức thư pháp Be beautiful, be yourself, Thiền sư giải thích rằng: “Ta phải là chính ta thì ta mới đẹp. Ta không cần phải trở thành một ai khác. Chẳng hạn như một đóa sen, tự thân nó đã rất đẹp, nó không cần phải cố gắng để biến thành hoa hồng hay một loại hoa khác mới đẹp. Trong mỗi chúng ta đều có hạt giống của niềm vui, của thương yêu và hạnh phúc. Nếu chúng ta để cho những hạt giống này được biểu hiện thì ta sẽ trở thành một đóa hoa đẹp trong vườn hoa của nhân loại”.

Còn về bức thư pháp Let go and be happy (Buông bỏ để có hạnh phúc), Thiền sư giải thích rằng: “Buông bỏ ở đây nghĩa là buông bỏ những ham muốn, hờn giận, và buông bỏ luôn cả ý niệm của ta về hạnh phúc. Mỗi người trong chúng ta đều có một ý niệm về hạnh phúc. Chúng ta nghĩ rằng chúng ta cần phải có cái này hoặc cái kia thì mới có thể hạnh phúc. Nhưng chúng ta có thể không biết rằng chính cái ý niệm về hạnh phúc đó lại là chướng ngại để chúng ta có hạnh phúc thực sự. Nếu chúng ta can đảm buông bỏ ý niệm đó thì hạnh phúc sẽ đến với chúng ta ngay lập tức”.

Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã đề nghị những người tham dự buổi triển lãm thư pháp thực tập im lặng hùng tráng và giữ chánh niệm trong suốt buổi tham quan. “Ta cần duy trì hơi thở chánh niệm và đem tâm trở về với thân. Khi ta thực sự có mặt thì ta có thể để cho năng lượng của bức thư pháp đi vào trong trái tim ta”, Thiền sư chia sẻ. “Trong chiều sâu tâm thức của ta có hạt giống của hiểu biết, thương yêu, hạt giống của niềm vui, hạt giống của tuệ giác, của giác ngộ. Nếu chúng ta để cho năng lượng của bức thư pháp đi vào và tiếp xúc với hạt giống tuệ giác trong ta thì chúng ta sẽ có được sự giác ngộ mà chúng ta mong muốn”.

“Vì vậy khi chúng ta đi thật chậm qua các bức thư pháp và để cho năng lượng của bức thư pháp đi vào trong ta và tiếp xúc, tưới tẩm những hạt giống đẹp và lành nơi ta thì chúng ta sẽ được chuyển hóa và trị liệu trong thời gian đi xem các tác phẩm thư pháp.”

“Nửa giờ trong phòng triển lãm là nửa giờ thiền tập. Nếu làm được như vậy thì khi bước ra khỏi phòng triển lãm, chúng ta có thể trở thành một con người hoàn toàn mới”.

Toàn cảnh phòng triển lãm thư pháp tại Thái Lan

Thầy Nhất Hạnh là một thiền sư đã thực sự đưa được đạo Bụt vào cuộc đời, đã phát động mạnh mẽ phong trào cải cách văn hóa và xã hội theo tinh thần đạo Bụt, và phong trào này đã lan rộng trong nhiều nước khắp thế giới.

Thầy là một nhà thơ lớn, thơ của Thầy thâm sâu, uyên áo, nói lên được những gì mà ngôn ngữ không thể diễn tả hết được. Thầy đã hướng dẫn phong trào đấu tranh cho hòa bình trong cuộc chiến Việt Nam, hết sức bênh vực người đồng bào đang bị kẹt giữa hai lằn bom đạn, vì vậy cho nên Thầy càng được đồng bào Thầy thương kính bao nhiêu thì tánh mạng của Thầy lại càng bị đe dọa bởi hai phe lâm chiến bấy nhiêu. Nhưng sức mạnh của đại bi tâm không thể lay chuyển đã giúp Thầy vượt thắng mọi khó khăn để tiếp tục tạo dựng niềm tin trong hàng triệu trái tim người. Tất cả những ai đã dũng cảm chống đối cuộc chiến tương tàn giữa anh em một nhà đều được Thầy hết lòng ủng hộ và nâng đỡ. Thầy đã hướng dẫn phái đoàn Phật giáo có mặt bên Hội Nghị Paris, đã sáng lập dòng tu Tiếp Hiện, đã mở trường đại học Vạn Hạnh và xây dựng trường Thanh Niên Phụng Sự Xã Hội. Nhiều tác viên và giáo viên của trường trong khi hoạt động trong môi trường chiến tranh đã bị thảm sát một cách oan ức. Thầy đã được mục sư Martin Luther King đề cử giải Nobel Hòa Bình. Thầy cũng đã tổ chức nhiều chuyến cứu trợ thuyền nhân tị nạn Việt Nam ngoài biển và cứu trợ trẻ em nạn nhân của nghèo đói và chiến tranh. Thầy hiện sống tại Làng Mai, một vùng quê ở Pháp, và hàng năm đi thuyết giảng khắp thế giới để xiển dương đạo Bụt nhập thế. Tổ chức Buddhist Peace Fellowship ở Hoa Kỳ mà thi sĩ Gary Snyder đã hợp tác thành lập hiện nay là một trong những tổ chức dẫn đầu đi theo đường lối của Thầy.

Tất cả những thành quả lớn lao này có được là nhờ năng lượng từ bi dồi dào của Thầy. Cũng như các Phật tử khác, Thầy luôn đề cao đức từ bi, nhưng Thầy lại đi xa hơn bằng cách đem sức mạnh của từ bi vào việc chuyển đổi những bất công xã hội để mọi loài đều có cơ hội thực sự hạnh phúc . Ở Nhật hiện nay, các nhà sư chỉ làm công việc ứng phú và tang lễ, hoặc làm những hướng dẫn viên du lịch hơn là làm công việc của người thầy hướng dẫn về tâm linh cho quần chúng . Họ không hề quan tâm đến tình trạng xã hội, chính trị và kinh tế chung quanh họ, vì vậy mà người Nhật bây giờ không còn biết gì về sự phát triển của đạo Bụt trong quá khứ và hiện nay trên thế giới. Trong khi đó, Thầy Nhất Hạnh là hiện thân của bồ tát Quán Thế Âm, lắng nghe tiếng kêu cứu của muôn loài và dấn thân trên con đường giúp họ làm vơi bớt niềm đau nỗi khổ. Cho nên ngoài việc giảng dạy Phật pháp, Thầy vẫn dành nhiều thì giờ để chăm sóc những nạn nhân của chiến tranh và áp bức.

Ngay trong thời chiến tranh Việt Nam, tôi đã biết tìm đọc bất cứ cái gì mà Thầy viết ra. Tôi đã cho đăng lại bài thơOur green garden (Đừng biến mảnh vườn xưa thành mồi ngon lửa dữ) của Thầy trong tập san Arts of Activism của trường đại học Wisconsin; bài thơ này đã được đăng trong tập The Cry of Vietnam do nhà Unicorn Press xuất bản năm 1968. Năm 1976, nhà Unicorn Press lại xuất bản tập thơ Zen Poems của Thầy. Mùa thu vừa qua, nhà Parallax Press lại xuất bản thêm tám cuốn sách của Thầy, ngoài mười hai cuốn đã xuất bản trước đây, chưa kể những băng video thâu những bài pháp thoại của Thầy cũng được phát hành bởi nhà Parallax Press.

Cuốn Interbeing (Giới Tiếp Hiện chú giải) trình bày mười bốn giới luật của dòng tu Tiếp Hiện, một dòng tu được Thầy sáng lập vào năm 1964, giữa lúc chiến trường Việt Nam bắt đầu bước vào giai đoạn khốc liệt với sự tham chiến của người Mỹ. Mười bốn giới thể hiện một quyết tâm chuyển hóa bản thân, thích ứng với hoàn cảnh tâm lý và xã hội, nhắm tới sự tạo dựng sự an vui lâu dài cho chính mình và cho muôn loài. Mười bốn giới là một đường hướng rất thực dụng cho đời sống hàng ngày trong từng giây từng phút, mặc dầu mỗi người tùy khả năng và phương tiện có thể hành trì một cách khác nhau.

Cuốn For the future to be possible (Để có một tương lai) nói về lợi ích của sự hành trì năm giới quý báu trong mọi khía cạnh của đời sống văn minh hiện tại, đã chú giải về kinh Người Áo Trắng; trong sách có sự đóng góp kinh nghiệm của một số học giả của nhiều tôn giáo khác nhau. Qua cuốn sách này, ta thấy đường hướng từ bi cứu khổ của Thầy đã ảnh hưởng sâu xa tới những nhà hoạt động xã hội.

Cuốn Love in action (Tình thương biểu hiện trong hành động) nhấn mạnh đến hạnh nguyện của những bồ tát dấn thân vào cuộc đời đau thương để xoa dịu và chữa lành những vết thương chiến tranh. Tình thương theo đạo Bụt phải được thể hiện bằng hành động, không phải chỉ là một lý thuyết suông.

Một người phải hoạt động nhiều như thế, phải chăm lo cho chu toàn nhiều công như thế, làm sao Thầy vẫn có thì giờ để làm thơ ? Có nhiều đọc giả khó tính cho rằng Thầy chỉ làm thơ để giải trí cho vui, nhưng thi sĩ Robert Lowel, một người rất ngưỡng mộ Thầy, đã xem Thầy là một nhà thơ Ộthứ thiệtỢ có tâm hồn tao nhã hiếm có và trí tuệ sáng ngời. Thơ của Thầy đã được hàng triệu người Việt Nam yêu chuộng nhưng đồng thời cũng bị hai chính quyền quốc gia và cọng sản lên án nặng nề. Họ lo ngại rằng cái chí khí cao thượng và dũng cảm chứa đựng trong thơ của Thầy có thể làm lung lay và sụp đổ chế độ chính trị bạo tàn của họ. Tập thơ Call me by my truename  (Hãy gọi đúng tên tôi) xuất bản bằng tiếng Anh chắc chắn sẽ làm rung động và soi sáng cho phần lớn chúng ta, những người yêu thơ hay không yêu thơ, trên phương diện tâm linh cũng như phương diện nghệ thuật. Tập thơ có hai phần : phần Tích môn và phần Bản môn.

Chủ đề của những bài thơ trong phần Tích môn là từ bi quán và lý duyên sinh của mọi hiện hữu; nắm vững điều này ta mới có thể giữ được cái nhìn tươi mát giữa những khổ đau chất ngất của chiến tranh . Chúng ta  tránh được thái độ chạy trốn thực tại khổ đau bằng sự đi tìm hưởng thụ những khoái lạc giả tạo của thời đại mới. Chúng ta cũng tránh được không rơi vào tình trạng hoài nghi thất vọng của thuyết hiện sinh hay hư vô chủ nghĩa. Mọi hiện tượng của đời sống như khổ đau, tàn bạo và bất công đã đưa đến sự tàn hoại con người và vạn vật là những cái ta không thể trốn tránh được trong vòng sinh diệt vô thường, trái lại chính những khổ đau cơ bản ấy có thể đóng góp vào sự sáng tạo tuyệt vời của trái đất. Nhiều bài thơ đã diễn tả thật sâu sắc những hình ảnh đó, như hình ảnh

hỏa châu sáng trên trời

em bé vỗ tay reo

nhưng tiếng súng đã nổ

tiếng cười tắt theo

và chứng nhân còn đó

(Chứng nhân còn đó)

Một buổi sáng thức dậy, giữa lúc tình hình chiến sự Việt Nam vẫn sôi sục trong biển lửa và máu, nghe tin một trong những người Tiếp Hiện đầu tiên của mình đã dùng lửa để tự thiêu cho hòa bình, nhà thơ tự hỏi :

tại sao vũ trụ đẹp lên vô cùng ?

tại vì tôi sắp chết ?

tại vì tôi mở mắt ?

(Chân Dung)

Hình ảnh của lửa được dùng rất nhiều trong thơ của Thầy, để nói về chiến tranh, có khi để nhắc lại một chút lửahồng bếp cũ (Xóm Mới), hay để nói về thi ca (Đuốc thơ còn cháy trên trang sử người) nhưng thường là để ám chỉ rằng, như Bụt đã nói trong Kinh Lửa, mọi sự đang đang bốc cháy, và biến đổi không ngừng trong tiến trình sinh diệt của vạn vật.

Thầy Nhất Hạnh luôn luôn thấy mình và những người khổ đau là một, nhất là khi những người ấy là những nhà tu, những người đang tự thiêu cho hòa bình :

lửa đốt cháy lòng tôi, đau thế gian,

ngã gục người học tăng bé nhỏ

em đốt tuổi xanh thành lửa đỏ

cháy ngất trời cao ngọn đuốc

rực về sông núi âm u

ôi thịt xương em

cho tôi quỳ ngàn năm bên đóng tro yêu quý

luyện phép linh thiêng

biến em thành hoa hồng trở lại

những đóa sen búp đầu mùa chưa kịp hái…

(Lửa đốt em tôi)

Thầy cũng thấy mình là kẻ đang bị hy sinh cho hòa bình :

tôi biết chiều nay chính em sẽ bắn tôi

để lại vết thương cho Mẹ ôm ấp ngàn đời nhức nhối…

…ngực tôi đây em bắn đi,

mạch máu của Mẹ truyền cho đây, em cắt đi,

để mà xây dựng nên lâu đài em mơ ước…

(Đừng biến mảnh vườn xưa thành mồi ngon lửa dữ)

Trong bài thơ Let me give back to our homeland (Xin trả về cho non sông cho nhân loại cho đồng bào) được trình bày dưới hình thức một vở kịch một màn trong cuốn Love in action (Tình thương trong hành động), Thầy cũng xác định lại rằng :

xương các em là xương tôi

thịt các em là thịt tôi

xương tôi tan

thịt tôi nát…

khi Thầy hay tin bốn tác viên Phụng Sự Xã Hội vừa bị kẻ lạ mặt bắn ngã gục bên bờ sông.

Còn da các em đây xin gửi trả về cho đồng bào

các em chưa bao giờ chấp nhận

cảnh nồi da xáo thịt

xin hãy dùng những mảnh da của các em đây mà vá lại

những đường rách, những vết cắt rướm máu trên thân hình dân tộc thương đau

(Xin trả về cho non sông cho nhân loại cho đồng bào)

Giữa bao nhiêu đau thương nhức nhối do chiến tranh đưa tới, Thầy vẫn không quên nhìn ngắm những nét đẹp của quê hương :

Sáng nay tôi nghe xôn xao trong nắng mai vũ trụ

đang được những con ong vàng siêng năng bắt đầu khởi công tạo dựng

công trình xây dựng ngàn đời

nhưng công trình, em xem, đã được ngàn đời hoàn tất

(Bướm bay vườn cải hoa vàng)

Rõ ràng Phật pháp là thế gian pháp, hai cái không thể nào tách rời nhau. Một là tất cả, tất cả là một, cái nhìn Bát Nhã đã soi sáng suốt cả tập thơ, vì vậy mà tập thơ được mang tên Call me by my true name, hãy gọi đúng tên tôi; tôi có nhiều tên lắm, gọi đúng tên tôi thì đại bi tâm  sẽ được khơi mở :

hãy ngắm tôi thoát hình trong từng phút từng giây

làm đọt lá trên cành xuân

làm con chim non cánh mềm

chiêm chiếp vui mừng trong tổ mới

làm con sâu xanh trên cuống hoa hồng

làm gân viên ngọc trắng tượng hình trong lòng đá…

…tôi là con phù du thoát hình trên mặt nước

và là con chim sơn ca mùa xuân về trên sông đón

bắt phù du

tôi là con ếch bơi trong hồ thu

và cũng là con rắn nước trườn đi tìm cách nuôi thân

bằng ếch nhái

tôi là em bé nghèo Ouganda, bao nhiêu xương sườn

đều lộ ra,

hai bàn chân bằng hai ống sậy

tôi cũng là người chế tạo bom đạn

để cung cấp kịp thời cho các nước Á Phi

tôi là em bé mười hai bị làm nhục nhảy xuống biển sâu

tôi cũng là người hải tặc sinh ra với một trái tim chưa biết nhìn biết cảm

tôi là người đảng viên cao cấp, cầm quyền sinh sát trong tay
và cũng là kẻ bị coi là có nợ máu nhân dân đang chết dần mòn trong trại tập trung cải tạo…

…hãy gọi đúng tên tôi cho tôi giật mình tỉnh thức

(Hãy gọi đúng tên tôi)

Đây là một đề tài lớn đã từng được nhiều nhà thơ nổi tiếng đề cập tới, như trong tập thơ Brahma của Emerson hay trong tập thơ Leaves of Grass và Songs of myself của Walt Whitman ( tôi là một cụ già, tôi cũng là một thanh niên cường tráng, tôi là một nhà minh triết, tôi cũng là một tên khùng ). Thật ra hai nhà thơ này đều bị ảnh hưởng của tác phẩm Bhagavad Gita của Ấn Độ.

Tập thơ của Thầy đã diễn tả thật sâu sắc tinh thần bất nhị của đạo Bụt, ta không thể nào tách rời lý tưởng từ bi cứu khổ của đạo Bụt ra khỏi những đấu tranh gian khổ hàng ngày của dân tộc Việt Nam. Cho nên dù tập thơ được chia làm hai phần, Tích môn và Bản môn, nhưng ngay trang đầu tập thơ đã có lời giới thiệu như sau : Nếu bạn tiếp xúc sâu sắc thế giới Tích môn là bạn đã ở trong Bản môn, cũng như khi bạn an trú ở Bản môn tức là bạn chưa hề tách khỏi Tích môn. Bụt vẫn dạy rằng sinh tử không khác với niết bàn : sắc chính là không, không chính là sắc.

Thơ trong phần Bản môn nhấn mạnh đến trí tuệ Bát nhã, đến sự bừng sáng của tâm thức :

Xôn xao trời dậy hoàng hôn mới

mắt biếc chim chuyền lá thủy tinh

thức giấc lãng quên

hồn rực sáng

hồ tâm lặng chiếu nguyệt thanh bình

(Tâm Nguyệt)

Sự bừng sáng của tâm thức không bao giờ do một yếu tố tạo nên mà là kết quả của nhiều điều kiện hợp lại gọi là tương tức, một giáo lý căn bản của kinh Hoa Nghiêm :

trước khi tôi đi vào dòng suối

dòng suối đã có sẵn tôi

chúng ta không lúc nào không tương tức

(Phổ nhập)

Không có cái ta nào riêng biệt mà chỉ là một dòng biến hóa không ngừng :

mây là bay

hoa là nở

(Tiếng gầm sư tử lớn)

Mọi hành động đều có liên hệ chặt chẽ với nhau :

Anh là tôi

và tôi là anh

anh không thấy sao

rằng chúng ta tương tức

anh nuôi dưỡng đóa hoa trong tim anh

để cho tôi xinh đẹp

tôi chuyển hóa rác phiền não trong tôi

để cho anh không phải nhọc nhằn

(Tương tức)

Lập trường bát nhã này là tiếng chuông cảnh tỉnh đối với chủ nghĩa vị kỷ của phái Gestalt do Fritz Perls đề xướng. W.H. Auden đã viết : chúng ta phải thương yêu nhau không thì chúng ta sẽ chết . Đây là tiếng nói củanguời công giáo chân chính, tương tự như lời kêu gọi của Thầy Nhất Hạnh khi Thầy khuyên chúng ta nên tháo gỡ những trái bom trong tâm ta, để người này đừng làm cho người kia nổ tung. Đọc thơ của Thầy, ta có thể tháo gỡ được những trái bom trong tâm vì thơ của Thầy chứa đựng nhiều tuệ giác và tràn đầy tình thương chân thật, thỉnh thoảng có bài có lối hài hước đầy thiền vị như bài Phi cóc tính.

Một số bài thơ khác như bài Quy nguyện, Quay về nương tựa hải đảo tự thân, Thiền hành, Hơi thở ý thức…là những bài thiền tập có công năng trị liệu rất lớn. Ta có thể lấy bài thơ Padmani  phác họa chân dung bồ tát Padmani mà Thầy được thấy trên vách trong động Ajanta ở Ấn Độ để mô tả chân dung của Thầy : bồ tát cầm đóa sen, dáng nghiêng trời nghệ thuật.

Bài thơ Thông điệp xác định lập trường vững chãi của những người không chịu khuất phục trước bạo lực :

tôi đi giữa rừng chông gai, như đi giữa vườn kỳ hoa dị thảo

đầu cất cao, nụ cười ngày xưa còn đó

những vần thơ đã nở trong tiếng gào súng đạn

Nhiều thiền sư cũng làm thơ viết văn nhưng ít thấy ai diễn đạt được tình thương một cách tha thiết và sâu đậm như Thầy Nhất Hạnh. Lời văn và ý thơ của Thầy rõ ràng, sáng sủa, chân thật, không gai góc, hay hiểm hóc đến độ gây khủng hoảng cho tâm linh như nhiều người ưa đòi hỏi. Chỉ có những đầu óc cầu kỳ  ưa thích những gì tối tăm rắc rối mới không chấp nhận được những tư tưởng thanh cao và tấm lòng quảng đại của Thầy. Nhưng không sao, Thầy vẫn thường xác nhận rằng có nhiều con đường đưa tới tự do, giải thoát; mỗi người tùy theo nghiệp lực của mình sẽ chọn con đường thích hợp.

Làm sao những người như Pound, Rexroth hay Waley có thể diễn dịch được thơ văn của Thầy ? Không nắm vững tiếng Việt, tôi không xác định được mức độ trung thực của những bản dịch này so với vẻ đẹp của nguyên tác. Có lẻ chỉ có một vị bồ tát mới có thể hiểu và diễn dịch một cách trung thực thơ của một vị bồ tát khác. Tập thơ Call me by my true name, Hãy gọi đúng tên tôi, đã diễn tả được rất xuất sắc tinh thần tương tức của đạo Bụt.

( Nhà phê bình văn học Morgan Gibson là tác giả các sách Revolutionary Rexroth : Poet of East-West wisdom, Among Buddhas in Japan và Tantric Poetry of Kukai, JapanỖs Buddhist Saint. Sống ở Kyoto, ông am hiểu tận tường văn hóa và ngôn ngữ Nhật Bản )

Bài phỏng vấn của Malte Conradi và Sarah Raich tháng 8 năm 2012 tại EIAB, đăng trên trang 12 của tờ báo “The Southern German Newspaper”, the Suddeutsche Zeitung, Thứ 7 – Chủ Nhật ngày  1 & 2.06.2013

Nhà sư Phật giáo Thích Nhất Hạnh nói về khổ đau, hi vọng và kinh doanh

Waldbröl – Nếu nhà hiền triết Yoda trong phim “Star Wars” có thể có một hiện thân trong cuộc sống thật, thì đây chính là người này. Thầy Thích Nhất Hạnh, 86 tuổi, ngồi trên đất trong thiền đường, chiếc đầu cạo nhẵn, mặc tấm áo nâu giản dị của những sa di Phật giáo, mỉm cười thân thiện với khách, trước mặt ông là một bình trà mới pha. Ông cụ nhỏ thó và hiền lành đó được xem là một người đại diện có tầm vóc nhất cho Phật giáo, bên cạnh Đức Đạt Lại Lạt Ma. Thầy Thích Nhất Hạnh đã phải rời bỏ quê hương Việt Nam của mình từ năm 1969, vì các nhà cầm quyền ở cả hai miền Nam – Bắc Việt Nam thời bấy giờ không ưa thích Thầy, người đã từng kêu gọi hòa bình và hòa giải dân tộc ngay giữa khi cuộc chiến Việt Nam đang bùng nổ. Đất lưu vong của Thầy là miền Nam nước Pháp, từ nơi đó Thầy đã truyền bá Phật giáo cho người Tây phương. Nước Đức thì Thầy Thích Nhất Hạnh viếng thăm mỗi năm một lần, tại một vùng quê của miền Rheinland, để thuyết giảng Phật pháp cho các tăng, ni và Phật tử.

Phỏng vấn ư? Thông thường thì Thầy không có thời giờ cho chuyện này. Và nếu có chăng, thì các đệ tử của Thầy cũng đến đứng lắng nghe và học hỏi. Sau 90 phút, Thầy Thích Nhất Hạnh vẫn ngồi xếp bằng trong thế hoa sen, lưng thẳng như cây nến – trong khi khách thì xương cốt đã rêm đau từ lâu rồi.

SZ: Kính thưa Thầy Thích Nhất Hạnh, Thầy đã chứng kiến nhiều khổ đau trong cuộc đời của Thầy. Thầy làm cách nào để vẫn giữ cho mình niềm hi vọng?

Thầy Thích Nhất Hạnh: Đúng rồi, tôi đã chứng kiến nhiều khổ đau, nhất là trong cuộc chiến Việt Nam. Lúc bấy giờ tôi đã cùng nhiều nhà sư khác xây dựng lên một ngôi làng nhỏ cho người tị nạn trong vùng xôi đậu. Sau đó không lâu, ngôi làng đã bị Mỹ dội bom vì Việt cộng đã đến đó ẩn náu. Chúng tôi đã dựng lại. Ngôi làng lại bị dội bom. Và chúng tôi lại xây một lần nữa. Đến lần thứ ba, chúng tôi bàn nhau có nên xây lại hay không. Ý kiến của tôi lúc đó là: Nếu chúng ta bỏ cuộc, thì người dân sẽ mất mọi niềm hi vọng. Vì thế chúng tôi đã xây lại nhà cửa, một lần thứ ba và một lần thứ tư. Và cuối cùng một lần thứ năm nữa.

Nhưng Thầy đã lấy nghị lực từ đâu ra?

– Chúng tôi cố gắng biến khổ đau thành điều tốt lành. Hoa sen cũng phải cần có bùn để sống. Hoa sen không thể mọc trên đá cẩm thạch được. Quý vị cần nhận ra rằng có một liên quan chặt chẽ giữa khổ đau và hạnh phúc. Ai bỏ chạy trước khổ đau thì cũng khó tìm ra hạnh phúc. Ngược lại: Quý vị nên đi tìm nguyên nhân của khổ đau của chính mình. Từ đó hiểu và thương sẽ chớm nở. Đó là chìa khóa của hạnh phúc. Mọi của cải và quyến hành trên thế gian này không thể đem lại hạnh phúc, nếu không có hiểu và thương. Trước những quá khích, trù dập, lo sợ và sân hận, thì mình chỉ có một cách mà thôi: Hãy quan sát bùn cho thật kĩ, để trồng trên đó một cây hoa sen. Ai đã từng nhận ra được sự khổ đau của kẻ xâm lược, thì sẽ không phải thù hằn họ nữa.

Hôm nay thì Thầy mời khách phương Tây đến tu viện của Thầy để giảng dạy những điều đó. Cụ thể Thầy làm việc gì?

– Bạn không cần phải là Phật tử mới có thể học pháp môn của chúng tôi. Chúng tôi gọi đó là chánh niệm. Đó là nghệ thuật sống trong hiện tại, một loại năng lượng mà chính Bạn tự tạo ra. Nó giúp Bạn bỏ qua những căng thẳng và buồn phiền, để hưởng cuộc sống của mình đẹp hơn. Bạn sẽ học để sống với khổ đau, sân hận và nghi ngại của mình. Sau một khóa tu với chúng tôi, Bạn sẽ biết làm thế nào để đem lại thêm niềm vui và an lạc trong cuộc sống của mình, làm thế nào để tái lập truyền thông với người chung quanh. Chúng tôi mang danh hiệu là Phật giáo, nhưng thật ra công việc của chúng tôi là bao quát.

Điều Thầy vừa nói nghe có vẽ trừu tượng quá.

– Ồ, nó giản dị lắm: Ví dụ khi Bạn đi từ bãi đậu xe đến văn phòng, Bạn hãy dừng dòng suy tư của Bạn một chốc. Bạn hãy đi với chân của Bạn, mà không dùng cái đầu, cứ đi từng bước, từng bước. Phải cần thực tập một chút, nhưng cái này sẽ đem Bạn trở về với bây giờ và ở đây, nó làm cho Bạn biến thành một người tự do. Hãy hưởng từng bước chân đi. Khi vào công sở rồi, Bạn sẽ có những quyết định tốt đẹp. Thật đó, nó giản dị lắm. Bạn thấy đó, các thực tập là rất cụ thể. Và chúng sẽ đem lại chuyển hóa và trị liệu chỉ trong vài ngày thôi. Chính Bạn sẽ tự chứng nghiệm điều đó.

Nhưng người bình thường có rất nhiều thứ trong đầu, lo âu, áp lực. Làm sao người ta có thể đi đến chỗ làm một cách thảnh thơi được?

– Để tôi kể Bạn nghe một câu chuyện. Trước đây tôi có biết một phụ nữ trẻ, tên của bà là Laura. Chồng bà là Frederik, một doanh thương thành đạt. Măc dù họ có đủ mọi thứ, nhưng Laura không hạnh phúc, vì 2 người không có thì giờ cho nhau và cho đứa con trai của họ. Frederik chỉ có thì giờ cho công việc của ông mà thôi. Lúc ban đầu, Laura đã rất hãnh diện về chồng mình. Nhưng thời gian trôi qua, bà ta ngày càng cô đơn. Bà đã thử hết mọi thứ, như học thêm xong ngành đại học, tổ chức các việc từ thiện. Nhưng mọi thứ đó không giúp được gì cho bà cả. Nhiều đêm bà nằm khóc. Mỗi lần như vậy Frederik cố giải thích với bà rằng không ai có thể thay thế ông ta trong hãng cả. Ông nói, có thể 3 năm nữa ông sẽ làm việc ít lại. Nhưng sau 3 năm, ông ta vẫn làm việc lu bù như trước. Ông cũng đã không có thì giờ đến nhà thương thăm đứa con trai, khi nó bị giải phẫu. Rồi một ngày nọ, Frederik bị tai nạn xe hơi. Ông ta chết. Chỉ 3 ngày sau đó, đã có một người khác lên làm ngay công việc của ông ta trong hãng. Chuyện như vầy xảy ra thường lắm. Chúng ta phải thức tỉnh mà thôi. Thức tỉnh ngay bây giờ. Chớ không phải trong 3 năm nữa. Chúng ta đừng hi sinh hạnh phúc hôm nay của mình cho một tương lai nào đó!

Vì sao người phương Tây lại thích pháp môn của Thầy?

– Chúng ta đang trải qua một cuộc khủng hoảng trầm trọng, nhất là tại phương Tây. Người ta chạy trốn sự buồn phiền của chính mình, họ có nhiều điều sợ hãi. Vì vậy họ tiêu thụ ngày càng nhiều: Âm nhạc, rượu, thức ăn, internet. Họ không phải tiêu thụ vì họ cần chúng, mà vì họ không chịu nổi sự cô đơn của mình, không chịu nổi khoảng trống vắng trong tâm hồn mình. Chúng ta lo sợ nỗi buồn sẽ thắng chúng ta, nếu chúng ta đối diện với nó. Nhưng nỗi buồn lại ngày càng tăng lớn thêm lên. Quá khứ thì đem lại cho chúng ta những nuối tiếc, còn tương lai thì đem đến nhiều lo âu và sợ hãi. Trong tình trạng này, thì thực tập chánh niệm sẽ giúp đỡ chúng ta. Nếu chúng ta buông thả được quá khứ và tương lai, thì chính là chúng ta đã bỏ được mọi gánh nặng rồi đó.

Thầy đã sống từ 50 năm tại phương Tây. Việc này có làm cho công việc của Thầy thay đổi không?

– Hồi tôi bị đi lưu vong sau cuộc chiến Việt Nam, tôi đã phải tìm hiểu cách suy nghĩ và làm việc của người Tây phương. Việc này đã giúp tôi trình bày được tư tưởng của chúng tôi làm sao mà một người phương Tây có thể hiểu dễ dàng. Tôi tránh dùng những từ Phật giáo, chúng tôi nói giản dị hơn. Một ví dụ: “Sám hối”, đó là một ý niệm khó. Cho nên chúng tôi nói là “tiếp xúc mặt đất”. Bạn hãy chạm vào mặt đất và làm mới đi, hãy để quá khứ lại sau lưng của bạn. Có khi chúng tôi lại chuyển các cách nói như thế này trở về lại tiếng Việt. Trong mọi ngôn ngữ, chúng ta đều cần một cách nói mới để truyền đạt với giới trẻ. Người Tây phương thích pháp môn của chúng tôi, vì pháp môn này không rườm rà về nghi lễ. Chúng ta không nên làm pháp môn nặng nề quá vì tính lí thuyết và tính phức tạp. Đây là chuyện đời sống thường nhật mà. À, mà đối với đạo Thiên Chúa thì cách làm cũng nên như vậy. Chỉ có một đạo Thiên Chúa cải tiến mới phụng sự được con người của thời hiện đại.

Hãy chạm vào mặt đất và làm mới đi, hãy để quá khứ lại sau lưng của bạn

Những người canh tân thường không được những người chính thống ưa thích lắm.

– Đúng rồi. Khi còn là một nhà sư trẻ, tôi cũng đã có khó khăn với những Phật tử bảo thủ. Tôi đã phải rời bỏ tu viện của tôi. Cùng với một số bạn bè, tôi đã thành lập một tu viện mới nằm giữa rừng già. Nhưng trong Phật giáo, chúng tôi tổ chức tương đối không chặt chẽ lắm, chúng tôi không có một cái như Vatikan. Vì thế chúng tôi không có nguy cơ bị cắt đứt truyền thông.

Thầy đã viết hơn 100 quyển sách. Thầy làm thế nào được việc này?

– Chúng tôi làm chung với nhau. Như một dòng sông. Khẩu hiệu của chúng tôi là: Bạn hãy là thành phần của một dòng sông, chứ không phải là một giọt nước. Bạn hãy để cho dòng sông chuyên chở đi. Chúng tôi không có những anh hùng cá nhân. Nhiều cuốn sách, tôi chẳng tự viết ra: Một sư thầy hay một sư cô ghi chép lại một bài giảng nào đó của tôi, một người khác trình bày và in ấn ra. Các quyết định đều được lấy ý kiến chung: Một vấn đề khi nào cũng được mọi người thảo luận, sau đó có một người đưa ra một đề nghị giải quyết. Ai đồng ý thì im lặng. Ai không đồng ý thì lên tiếng. Chúng tôi hỏi 3 lần, mọi người có đồng ý không? Nếu cả 3 lần mà tất cả đều im lặng, thế là quyết định được chọn. Đó là cách thức chúng tôi làm việc. Các hãng xưởng cũng có thể làm việc theo cách thức như vậy.

Thầy có phải là một nhà kinh doanh giỏi không?

– Vâng. Chúng tôi đã tìm được một nguyên tắc tốt cho đời sống kinh doanh: Hạnh phúc và niềm vui phải là những điều quan trọng nhất. Không có chúng thì tiền tài chẳng giúp ích gì. Những người làm việc với tâm trong sáng và niềm vui, họ sẽ chắc chắn thành công. Việc kinh doanh sẽ chạy. Nhưng mục đích của chúng tôi không phải là tiền bạc, mà là cuộc sống cộng đồng.

Thầy nói như một người hoàn toàn an lạc. Thầy không khi nào đau khổ hay sao?

– (Cười) Anh đã không chịu nghe rõ lời tôi nói rồi, anh bạn trẻ ơi! Không có tang thương và đau khổ, thì sẽ không có hạnh phúc. Ngay cả tôi cũng không thể nào trồng hoa sen trên cẩm thạch được đâu.

• Nguồn: phusaonline PSN 29.6.2013

• Bản tiếng Anh: Touch the Earth and Begin Anew