Format: Default

Năng lượng chánh niệm là phương thuốc giúp ta nhận diện và chữa trị cho em bé trong ta. Nhưng chúng ta chế tác năng lượng này như thế nào?

Tâm lý học đạo Bụt chia tâm thức ra làm hai phần: Một phần là ý thức và phần kia là tàng thức. Ý thức là phần thức hoạt động của chúng ta. Tâm lý học phương Tây cũng gọi là ‘Ý thức’. Để vun bồi cho năng lượng chánh niệm, chúng ta phải cố gắng đưa ý thức của mình vào tất cả các hoạt động hằng ngày và thực sự có mặt với bất cứ công việc gì mà chúng ta đang làm. Chúng ta cần ý thức khi uống trà hoặc khi lái xe. Khi đi, chúng ta cũng ý thức rằng mình đang đi. Khi thở, phải ý thức là mình đang thở.

Tàng thức, được gọi là căn bản thức, là nền tảng của tâm thức ta. Tâm lý học phương Tây gọi là ‘vô thức’. Đó là nơi mà tất cả những kinh nghiệm của quá khứ được lưu trữ lại. Tàng thức có khả năng học hỏi và xử lý tất cả những thông tin.

Thông thường, tâm ta không có mặt với thân. Có khi chúng ta làm những công việc hằng ngày mà không hề có một chút ý thức nào cả. Chúng ta có thể làm nhiều việc chỉ bằng tàng thức, trong khi ý thức đang nghĩ về hàng ngàn thứ khác. Ví dụ, khi lái xe vào thành phố, ý thức của chúng ta có thể không nghĩ đến việc lái xe, nhưng chúng ta vẫn có thể đến nơi an toàn mà không bị lạc đường hoặc xảy ra tai nạn. Đó là do tàng thức tự nó làm việc.

Tâm thức của chúng ta giống như một căn nhà mà tầng hầm là tàng thức và phòng khách là ý thức. Những tâm hành như giận dữ, đau buồn hay vui vẻ,… nằm trong tàng thức dưới hình thức những hạt giống (Bīja). Chúng ta có hạt giống giận dữ, tuyệt vọng, kỳ thị, sợ hãi, và cũng có hạt giống chánh niệm, từ bi, hiểu biết, v.v… Tàng thức được tạo ra từ toàn thể những hạt giống ấy và cũng là đất để bảo tồn và duy trì tất cả các hạt giống ấy. Những hạt giống nằm yên đó, cho đến khi năm giác quan của chúng ta tiếp xúc với một đối tượng nào đó (như chúng ta nghe, thấy, đọc hoặc nghĩ về một điều gì) chạm đến những hạt giống ấy làm cho ta giận dữ, đau buồn hay vui mừng.

Đó là do hạt giống đi lên và biểu hiện trên tầng ý thức, trong phòng khách của chúng ta. Lúc bấy giờ ta không gọi nó là hạt giống nữa mà gọi là tâm hành.

Khi có ai nói hay làm một điều gì đó chạm vào hạt giống giận dữ của ta, làm cho ta buồn khổ, thì hạt giống giận dữ đó sẽ đi lên và biểu hiện trong ý thức ta dưới dạng một tâm hành (cittasaṃskāra) giận dữ. Từ ‘hành’ là một từ chuyên môn trong đạo Bụt dùng để chỉ một sự vật hay sự kiện được tạo ra bởi nhiều nhân duyên điều kiện kết hợp lại với nhau. Cây viết bảng là một hành; bàn tay, bông hoa, cái bàn, căn nhà,… tất cả đều là hành. Căn nhà là một vật lý hành. Bàn tay tôi là một sinh lý hành. Sự giận dữ là một tâm lý hành. Trong tâm lý học đạo Bụt, chúng ta thường nói về năm mươi mốt hạt giống khác nhau có thể biểu hiện thành năm mươi mốt tâm hành. Giận dữ chỉ là một trong những tâm hành đó. Trong tàng thức, giận được gọi là hạt giống nhưng trong ý thức, nó được gọi là tâm hành.

Bất kể khi nào một hạt giống, ví dụ như hạt giống giận chẳng hạn, đi lên phòng khách và biểu hiện thành một tâm hành thì việc đầu tiên chúng ta cần làm là tiếp xúc với hạt giống chánh niệm và mời chánh niệm cùng lên theo. Bây giờ, chúng ta có hai tâm hành trong phòng khách. Đó là chánh niệm và cơn giận. Chánh niệm luôn luôn phải là chánh niệm về cái gì. Khi chúng ta thở có chánh niệm, thì đó là chánh niệm về hơi thở. Khi chúng ta đi có chánh niệm thì đó là chánh niệm về đi. Khi chúng ta ăn có chánh niệm thì đó là chánh niệm về ăn. Cũng vậy, trong trường hợp này, chánh niệm của ta là chánh niệm về cơn giận. Chánh niệm giúp ta nhận diện và ôm ấp cơn giận của mình.

Sự thực tập của chúng ta là dựa trên tuệ giác bất nhị. Cơn giận không phải là kẻ thù của ta. Cả chánh niệm và cơn giận đều là ta. Chánh niệm có đó nhưng không phải để đàn áp hay đánh nhau với cơn giận mà để nhận diện và chăm sóc cơn giận. Giống như một người anh lớn đang giúp đỡ cho người em của mình. Vì vậy, năng lượng của sự giận dữ được năng lượng chánh niệm nhận diện và ôm ấp một cách dịu dàng.

Mỗi khi cần đến năng lượng chánh niệm, chúng ta chỉ cần chạm vào hạt giống chánh niệm bằng hơi thở ý thức, bằng bước chân thiền hành và mỉm cười an lạc thì chúng ta sẽ có được nguồn năng lượng ấy, sẵn sàng để làm công việc nhận diện, ôm ấp, nhìn sâu và chuyển hóa. Bất kể những gì chúng ta làm như nấu ăn, quét nhà, rửa chén, đi lại, ý thức về hơi thở, chúng ta đều có thể tiếp tục chế tác được năng lượng chánh niệm và hạt giống chánh niệm trong chúng ta sẽ trở nên vững mạnh hơn. Trong hạt giống chánh niệm có hạt giống của chánh định. Với hai nguồn năng lượng này, chúng ta có thể giải thoát chính mình ra khỏi những phiền não trói buộc.

Tâm cần được thông thương

Chúng ta biết rằng trong cơ thể ta có nhiều độc tố, nếu máu huyết không lưu thông tốt thì những độc tố ấy sẽ tích tụ lại và sinh ra bệnh tật. Khi máu huyết lưu thông tốt, thận và gan có thể làm đúng chức năng thải chất độc. Và chúng ta duy trì được sức khỏe tốt. Chúng ta cũng có thể dùng cách xoa bóp để giúp máu huyết lưu thông tốt hơn.

Tâm của chúng ta cũng vậy, cũng cần được lưu thông. Có thể tâm ta đang ở trong tình trạng kém lưu thông. Có thể chúng ta đang có một khối phiền não, đau buồn, sầu khổ hoặc tuyệt vọng tồn tại như những độc tố trong tâm thức ta. Ta gọi chúng là những nội kết. Ôm ấp những nội kết, những đau buồn, sầu khổ với năng lượng chánh niệm là sự thực tập xoa bóp cho tâm thức. Khi máu huyết không lưu thông tốt, những cơ quan trong cơ thể ta không thể hoạt động đúng chức năng của nó và chúng ta sẽ bị bệnh tật. Khi tâm của chúng ta không lưu thông tốt, tâm của chúng ta cũng sẽ trở nên bệnh hoạn. Do vậy, ta phải dùng chánh niệm để kích hoạt, làm cho lưu thông trở nên tốt hơn để đến chăm sóc những khối buồn khổ trong ta.

Chiếm giữ phòng khách

Những khối đau buồn, sầu khổ, giận hờn và tuyệt vọng luôn muốn biểu hiện lên trên bề mặt ý thức, tức là phòng khách của ta, bởi vì chúng phát triển quá mạnh và cần sự chú ý của ta. Chúng muốn trồi lên nhưng ta lại không muốn những người khách không mời này xuất hiện bởi vì nhìn thấy chúng là chúng ta đau khổ. Cho nên chúng ta cố gắng ngăn chặn con đường của chúng. Chúng ta muốn chúng ngủ yên ở bên dưới tầng hầm. Chúng ta không muốn đối diện với chúng, thói quen của chúng ta là làm kín phòng khách của mình bằng những vị khách khác. Bất kể khi nào có được mười, mười lăm phút rảnh rỗi là ta làm điều gì đó để phòng khách của ta luôn bận rộn. Ta gọi điện cho bạn bè, cầm sách lên đọc, mở truyền hình lên xem hoặc lái xe đi đâu đó. Ta hy vọng rằng nếu phòng khách bị chiếm cứ thì những tâm hành không dễ chịu sẽ không biểu hiện.

Tuy nhiên, tất cả những tâm hành của ta đều cần được lưu thông. Nếu ta không cho chúng biểu hiện thì tâm ta sẽ kém lưu thông, và như vậy những triệu chứng của bệnh tâm thần và trầm cảm sẽ bắt đầu biểu hiện trong thân tâm ta.

Đôi khi ta đau đầu, nhưng uống thuốc aspirin mà cơn đau đầu vẫn không hết. Kiểu đau đầu này có thể là triệu chứng của một căn bệnh thuộc về tinh thần. Hoặc giả chúng ta bị dị ứng và chúng ta nghĩ rằng đó là vấn đề thuộc về cơ thể, tuy nhiên dị ứng cũng có thể là triệu chứng của bệnh về tinh thần. Các bác sĩ khuyên chúng ta uống thuốc nhưng đôi khi những thứ thuốc đó tiếp tục đè nén khối nội kết trong ta, làm cho bệnh tình của chúng ta ngày càng tệ hại hơn.

Phá tung rào cản

Nếu học được cách bình thản trước những khối phiền não trong ta, chúng ta sẽ dần dần cho phép chúng lưu chuyển trong phòng khách của mình. Chúng ta sẽ học cách ôm ấp và chuyển hóa chúng bằng năng lượng chánh niệm. Khi chúng ta phá được những rào cản giữa tầng hầm tàng thức và phòng khách ý thức thì những khối phiền não sẽ đi lên, có thể chúng ta phải chịu đau khổ một chút. Đứa trẻ trong ta có thể có nhiều sợ hãi và giận dữ sau thời gian chất chứa lâu ngày dưới tầng hầm, không có cách nào tránh thoát được.

Đó là lý do tại sao sự thực tập chánh niệm rất quan trọng. Nếu chánh niệm không có đó thì chúng ta sẽ rất khổ đau, khó chịu khi những hạt giống ấy biểu hiện. Nhưng nếu chúng ta biết cách chế tác năng lượng chánh niệm thì việc mời khổ đau đi lên mỗi ngày và ôm ấp chúng sẽ có tác dụng trị liệu. Chánh niệm là một nguồn năng lượng hùng hậu có khả năng nhận diện, ôm ấp và chăm sóc những năng lượng tiêu cực. Có thể ban đầu những hạt giống tiêu cực này không muốn đi lên, vì trong ta có quá nhiều lo sợ và nghi ngờ, cho nên chúng ta phải dỗ dành chúng một chút. Sau khi được ôm ấp một thời gian, cơn cảm xúc mạnh sẽ quay xuống tầng hầm tàng thức và trở thành hạt giống trở lại, tuy nhiên nó sẽ yếu hơn trước.

Mỗi khi ta cho khối nội kết trong ta được tắm gội trong dòng suối chánh niệm thì cái khối đau buồn trong ta sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn, vì thế hãy cho cơn giận, sự tuyệt vọng, niềm lo sợ được tắm gội trong chánh niệm mỗi ngày. Sau vài ngày hoặc một tuần, ta mang chúng lên trên bề mặt ý thức và sau đó giúp chúng quay xuống trở lại dưới tàng thức, như thế chúng ta sẽ tạo ra một sự lưu thông tốt cho tâm thức ta.

Chức năng của chánh niệm

Chức năng đầu tiên của chánh niệm là nhận diện mà không đấu tranh. Chúng ta có thể dừng lại bất cứ lúc nào và ý thức về em bé trong ta. Lần đầu tiên khi nhận diện em bé bị tổn thương, tất cả những gì chúng ta cần làm là ý thức về em bé đó và chào em bé. Chỉ có vậy thôi. Có thể em bé đang buồn. Nếu nhận diện được điều này chúng ta chỉ cần thở vào, thở ra với chính mình và tự nhủ rằng: “Thở vào, tôi biết sự đau buồn đang biểu hiện trong tôi. Chào em, khối đau buồn của tôi. Thở ra, tôi hứa sẽ chăm sóc em cho đàng hoàng”.

Một khi đã nhận diện được em bé, công việc thứ hai của chánh niệm là ôm ấp nó. Đây là một sự thực tập rất thú vị. Thay vì dằn vặt, đánh nhau với những cảm xúc của mình, chúng ta chăm sóc chúng cho đàng hoàng. Chánh niệm mang đến cho ta một người bạn, đó là Định. Chỉ sau vài phút nhận diện và ôm ấp em bé bằng sự ân cần nhẹ nhàng, ta sẽ thấy nguôi ngoai và nhẹ nhõm. Những cảm xúc khó khăn vẫn còn đó nhưng ta không còn đau khổ nhiều nữa.

Sau khi nhận diện và ôm ấp em bé bị tổn thương, chức năng thứ ba của chánh niệm là xoa dịu và làm vơi nhẹ những cảm xúc khó chịu. Chỉ bằng cách ôm ấp em bé nhẹ nhàng, xoa dịu cảm xúc là ta đã bắt đầu cảm thấy dễ chịu rồi. Khi ôm ấp những cảm xúc mạnh của mình bằng chánh niệm và chánh định, chúng ta sẽ có khả năng thấy được gốc rễ của những tâm hành ấy. Chúng ta biết được nỗi khổ của ta bắt đầu từ đâu. Khi chúng ta nhìn ra được nguồn gốc của mọi vấn đề, những đau khổ trong ta sẽ được thuyên giảm. Vì vậy, chánh niệm giúp ta nhận diện, ôm ấp và làm lắng dịu khổ đau. Năng lượng chánh niệm chứa đựng trong nó năng lượng của định và tuệ. Định giúp chúng ta chú tâm vào một đối tượng duy nhất. Nhờ định mà năng lượng quán chiếu trở nên mạnh mẽ hơn và tuệ giác là điều ta có thể đạt được. Tuệ giác luôn luôn là một nguồn sức mạnh giải phóng chúng ta. Khi chánh niệm có mặt, nếu chúng ta biết cách duy trì nguồn năng lượng chánh niệm này thì định cũng sẽ có mặt. Và nếu chúng ta biết cách duy trì nguồn định lực thì tuệ giác sẽ phát sinh. Năng lượng chánh niệm giúp ta nhìn sâu và đạt được tuệ giác mà ta cần để chuyển hóa khó khăn và khổ đau.

(Thầy Chân Pháp Ứng)

Hạt đậu năm xưa hé miệng cười

Trong 30 năm được Sư Ông dạy dỗ và đại chúng dưỡng nuôi, Pháp Ứng có cảm tưởng như mình đi qua gần trọn một chu kỳ. Như một năm có bốn mùa, mùa đông lá rụng, mùa xuân biểu hiện. Pháp Ứng thấy mình trải nghiệm đủ mọi đổi thay.

Trong 30 năm ấy, Pháp Ứng đã trải qua đủ loại lỗi lầm, té xuống rồi đứng dậy, trầy da tróc vảy. Có lẽ nhờ vậy mà Pháp Ứng có cảm giác hoa trái dần dần hình thành, bây giờ hoa mới chớm nở. Pháp Ứng bắt đầu nhận ra, cảm được và có niềm tin nơi vị thầy trong mình. Điều đó quý vô cùng. Nhưng thật ra, đó cũng không phải là một điều gì mới. Cái cảm giác trở về được với chính mình, giống như quay về cội nguồn để rồi tiếp tục đi tới. Có thể đó là tố chất tổ tiên đã trao truyền, bây giờ nó tiếp tục chớm nở. Giống như một chu kỳ được tiếp nối.

Khi Pháp Ứng có ý muốn xuất gia, gia đình vẫn chưa sẵn sàng. Hôm đó Pháp Ứng tủi thân, lên gác nằm khóc. Đang khóc thì bỗng thấy có một vị nét mặt hồng hào, đôn hậu hiện ra, nói: “Con yên tâm đi!”. Nghe vậy, Pháp Ứng thấy lòng lắng xuống… Sau đó không lâu, Pháp Ứng được gặp Sư Ông trong một khóa tu ở Hà Lan. Sư Ông nhìn mặt Pháp Ứng, chắc là “ngáo ngáo” kiểu sinh viên, kiểu gia đình Phật tử, hỏi: “Con muốn làm kỹ sư Phật học không?”. Pháp Ứng nghĩ thầm: “Ủa, kỹ sư Phật học là cái gì? Sư Ông hỏi gì mình không hiểu”. Pháp Ứng ngơ ngơ nhìn Sư Ông, nhưng hạt giống đã được trao truyền, được gửi gắm. Hạt đậu năm xưa hé miệng cười.

Chăm sóc sinh diệt là hạnh phúc lớn nhất

Hạnh phúc lớn nhất của Pháp Ứng là chí nguyện đi tu của mình được Sư Ông đáp ứng. Ước nguyện đi tu của Pháp Ứng là tìm ra con đường để có thể vượt thoát sinh diệt. Hồi xưa Pháp Ứng nghĩ tu là để về một thế giới khác, “bye bye” sinh diệt.

Nhưng Sư Ông dạy, mình không cần “bye bye” sinh diệt, mà mình chỉ cần chăm sóc cái sinh diệt. Mình cũng không cần chạy trốn khổ đau, không cần phải đi về thế giới nào khác. Trong đời sống hằng ngày, mình có hạnh phúc, có niềm vui, có chút ít gì cống hiến, mình chế tác thêm hiểu và thương… Nhờ vậy mình chăm sóc khổ đau của mình và của thế giới này. Mình thấy đời sống của mình có ý nghĩa rất rõ ràng.

Pháp Ứng được về với chính mình, tiếp xúc được với con người của mình, hiểu được sự sống theo cái nhìn của tích môn, có sinh có diệt, có những khổ đau. Nhưng đồng thời mình cũng có thể tiếp xúc được với bản môn, không sinh không diệt.

Pháp Ứng thấy mình quá may mắn. Đây là phước đức của tổ tiên tâm linh và huyết thống không biết bao nhiêu đời.

“Gậy của thiền sư”

Trong những năm kề cận Sư Ông để học hỏi và tu tập, Pháp Ứng cũng nhiều lần hứng “gậy của thiền sư”. Thường thường Sư Ông “ra gậy” nhanh lắm, nó đi vô trong lòng mình ngọt xớt, bởi vì bất ngờ quá.

Tính của Pháp Ứng là ít muốn va chạm. Thôi, mọi chuyện hòa cho nó khỏe. Nếu cần xông pha thì mình cũng xông pha, nhưng Pháp Ứng ẩn nhiều hơn là xông pha.

Lần đó Sư Ông dùng cây gậy trong bối cảnh xây dựng tăng thân ở Việt Nam. Pháp Ứng ở Việt Nam, bên này địa cầu, Sư Ông ở bên kia. Sư Ông nói qua điện thoại (thường rất ít khi Sư Ông nói chuyện điện thoại). Sư Ông “quất” một câu! Lúc đó, Pháp Ứng tủi thân vô cùng. Nhưng sau này Pháp Ứng rất biết ơn. Sư Ông muốn cho Pháp Ứng lớn lên, nắm lấy vận mệnh, làm những gì cần làm. Sư Ông cho một gậy giúp Pháp Ứng xông pha, mạnh mẽ, tiến lên nắm chủ quyền trong tay, có tự do, chứ không phải lúc nào mình cũng hòa, kiểu đi theo người khác.

Kiên nhẫn là dấu ấn của tình thương

Hồi đó chưa có trụ trì. Mãi tới năm 1996, xóm Thượng và xóm Mới mới có trụ trì cùng một lần. Trước đó chỉ có chúng trưởng, có tri sự, … thôi. Chắc là Sư Ông muốn đào tạo hay sao mà lúc đó Pháp Ứng còn nhỏ lắm, mới là sadi, rồi tân tỳ kheo mà Sư Ông đã đưa Pháp Ứng vào Hội đồng trưởng lão gồm toàn quý ôn lớn như thầy Giác Thanh, thầy Doji, thầy Xá Lợi Phất, thầy Nguyện Hải. Rồi từ từ không biết sao mà Pháp Ứng “bị” làm chúng trưởng.

Có một lần, ở phần thông báo sau buổi ăn cơm quá đường, Sư Ông nói: “Chiều nay có vấn đáp nha!”. Pháp Ứng “tài lanh” làm chúng trưởng: “Bạch Sư Ông, để chúng con coi lại, để chúng con bàn đã”. Lúc đó cả chúng giật mình, không biết sư chú nào mà gan thế! Chị Tịnh Thủy (sau này là sư cô Quy Nghiêm) ngồi kế bên nói nhỏ với Pháp Ứng: “Sao thầy kỳ quá vậy?!”.

Sau đó Pháp Ứng mới thấm từ từ, chứ lúc thưa với Sư Ông như vậy Pháp Ứng cũng không biết mình đã làm gì sai. Bởi vì lúc đó Pháp Ứng được dạy là hội đồng tỳ kheo bàn bạc theo tinh thần dân chủ, nên Pháp Ứng áp dụng liền. Nghe Pháp Ứng nói vậy, Sư Ông lặng thinh, Sư Ông thở thôi. Bây giờ nghĩ lại thấy thương Sư Ông thiệt.

Sư Ông để im như vậy không biết bao nhiêu năm. Sư Ông rất kiên nhẫn. Phải nhiều năm sau, Sư Ông mới dạy. Anh chàng này rù rù, ngáo ngáo nên phải đợi cho nó chín rồi mới nói.

Nhân dịp hai thầy trò ngồi tại cốc Ngồi Yên, bất ngờ Sư Ông kề sát lỗ tai Pháp Ứng, hình như lỗ tai bên trái, nói một câu: “Làng mình đó con, kết hợp hai yếu tố thâm niên và dân chủ”. Câu nói đó đi thẳng vô lòng. Pháp Ứng quên tuốt chuyện hồi xưa mình lỡ lầm ra sao. Mãi sau này nghiệm lại, ủa sao Sư Ông nói như vậy với mình? Té ra nó có nhân duyên.

Phao cứu sinh

Trong 30 năm, Pháp Ứng đã đi qua nhiều thăng trầm. Những lúc trầm, cái phao cứu sinh của Pháp Ứng là niềm tin, là liên hệ thầy trò, và liên hệ tăng thân. Sở dĩ Pháp Ứng được xuất gia là có sự yểm trợ của tổ tiên chứ không phải vì mình tài giỏi. Như Sư Ông thường nói là nhờ phước đức ông bà, mà cũng là phước đức của tổ tiên tâm linh, trong đó có tăng thân.

Nhìn sâu, Pháp Ứng thấy những thăng trầm của mình xuất phát từ vết thương của gia đình huyết thống, chứ không phải ngoại cảnh làm cho mình như vậy. Khi vết thương biểu hiện, mình có những suy nghĩ này, hoang mang kia, nghi ngờ nọ. Mình không có sự vững vàng. Pháp Ứng tập chấp nhận và kiên trì tìm hiểu cách vận hành của tâm mình. Pháp Ứng biết con đường mình đang đi rất xứng đáng, đúng với ước nguyện của mình. Chính niềm tin đó giúp Pháp Ứng tiếp tục bước. Té xuống lại đứng dậy đi tiếp. Bên cạnh đó, Pháp Ứng chăm sóc vết thương của tổ tiên. Vết thương này sâu quá nên nó cứ biểu hiện từng giai đoạn, nó không dừng lại.

Pháp Ứng may mắn được học rằng không cần phải đợi cho vết thương hoàn toàn được chữa lành thì mình mới có hạnh phúc, mà mình có thể hạnh phúc trong lúc chăm sóc vết thương. Mình không cần phải đi ra ngoài để tìm lối thoát, tìm sự an ủi hay chữa lành.

Có niềm tin làm nền tảng để đi tới, Pháp Ứng thực tập chăm sóc, hiểu và chấp nhận vết thương. Niềm tin này giúp cho mình cảm thấy không đơn độc. Liên hệ thầy trò, liên hệ tăng thân, gốc rễ tâm linh, huyết thống giúp cho Pháp Ứng đứng vững trong những cơn bão. Tức là mình áp dụng được những gì mình học để đi tiếp được. Một mặt mình nuôi dưỡng, một mặt mình chữa lành.

Khi đi tu, Pháp Ứng cũng muốn giúp làm vơi bớt phần nào những khổ đau trong cuộc đời. Nhưng làm gì thì làm, ngay cả chuyện giúp gia đình huyết thống, mình phải có cộng đồng, có tăng thân chứ làm anh hùng “một mình một ngựa” thì… không làm được gì nhiều. Một vị Bụt thôi thì không đủ (One Buddha is not enough).

Trình kệ kiến giải

Mùa thu năm 1994, Sư Ông dạy về kinh Tuổi trẻ và Hạnh phúc (kinh Tam Di Đề). Cuối khóa, Sư Ông đề nghị mỗi người làm một bài thơ, bài hát để trình kiến giải của mình. Tự nhiên Pháp Ứng được “biếu” một bài, không biết từ đâu nữa! Pháp Ứng trình cho Sư Ông và đại chúng. Sư Ông chấm điểm nữa chứ! Sau khi hát xong, thầy Pháp Đăng và Pháp Ứng phải đi khóa tu bên Đức. Khi về, Pháp Ứng nghe kể lại là mình cũng được 7 điểm (cười).

Trong hai tuần đầu vừa qua của tháng sáu (từ 01-15/06/2024), tại Làng Mai Pháp đã diễn ra khóa tu với chủ đề “Đạo Bụt ứng dụng: Một hướng đi cho xã hội đương đại”. Khóa tu với sự tham gia của gần 500 vị thiền sinh, trong đó có 92 vị Tiếp Hiện đến từ khắp nơi trên thế giới. 

Mở đầu khóa tu, đại chúng cùng nhau trì niệm danh hiệu bồ tát Quan Thế Âm, chế tác năng lượng bình an và từ bi trong trái tim mỗi người. Nguồn năng lượng hùng tráng, mát lành ấy được gửi đến những nơi đang bốc cháy vì ngọn lửa của bạo động, hận thù. Sự thực tập Từ bi quán được duy trì suốt khóa tu qua những buổi thiền hành, ngồi thiền hay thiền lạy. Pháp môn Im lặng hùng tráng đã đem lại rất nhiều hạnh phúc và lợi lạc, giúp tạo nên những khoảng lặng để mỗi người trở về có mặt với tự thân. 

Bên cạnh đó, những tương tác lẫn nhau qua công việc, qua những buổi ăn trưa ngoài trời và những giờ pháp đàm giúp mọi người trở nên gần gũi, xóa đi những rào cản ngăn cách của tuổi tác, quốc gia, chủng tộc để sẵn sàng trao nhau những nụ cười, những ánh mắt lấp lánh thương yêu. Càng về cuối khóa tu, mọi người càng nở ra như một bông hoa, buông bỏ được những muộn phiền, âu lo, trở thành suối nguồn hiến tặng niềm vui cho những người xung quanh.

Trong khóa tu, những vị Tiếp Hiện cư sĩ có cơ hội trình bày những tuệ giác, kinh nghiệm thực tập của mình thông qua những buổi vấn đáp, những buổi chia sẻ,… Quý thầy, quý sư cô Giáo thọ của Làng cũng có dịp ngồi lại với những vị Tiếp Hiện cư sĩ để cùng lắng nghe nhau, bàn bạc về cách thức xây dựng tăng thân, phương thức áp dụng pháp môn thực tập vào việc giải quyết những khó khăn của thời đại mới. Các vị Tiếp Hiện cư sĩ ngày càng phát huy được sứ mạng và vai trò đồng hành với chúng xuất sĩ mang đạo Bụt đi vào cuộc đời.

“Tre già hiên ngang đứng, măng non lớp lớp mọc”. Giữa khóa tu, vào ngày 9/6, với sự thành tâm hộ niệm và chứng minh của chúng xuất sĩ và các vị Tiếp Hiện lâu năm, tăng thân chào đón thêm 37 thành viên mới gia nhập vào Chúng Chủ Trì của dòng tu Tiếp Hiện…

(Nguồn hình ảnh: Làng Mai và Rob Walsh Media)

(Hà Vĩnh Thọ, Satish Kumar, Rehena Harilall)

Sư cô Lăng Nghiêm: Một số nhà hoạt động hồ nghi về vai trò của tâm linh trong việc giúp thay đổi xã hội. Sự chuyển hóa cá nhân và sự thay đổi xã hội liên quan với nhau như thế nào?

Bác Satish Kumar: Tại trường Cao đẳng Sinh thái Schumacher, chúng tôi cho rằng sự chuyển hóa nội tại và sự chuyển hóa ngoại tại là hai mặt của một đồng xu. Người ta không thể có sự chuyển hóa ngoại tại: hệ thống thay đổi, chế độ chính trị thay đổi, kinh tế hay xã hội thay đổi, mà nội tâm con người lại không thay đổi để vun bồi những phẩm chất như từ bi, thương yêu, bao dung và hiểu biết.

“Khi tâm thức ta bao trùm cả vũ trụ, ta sẽ cảm thấy cả vũ trụ này là quê hương, cả trái đất này là nhà của ta”

 “Eco” có nghĩa là nhà. Con người cũng chính là thiên nhiên, không khác gì cỏ cây, rừng núi. Trước khi tôi trở thành một Phật tử, một tín đồ của đạo Cơ Đốc, hay tín đồ của bất cứ một tôn giáo nào, thương yêu chính là đạo của tôi. Khi có cái thấy đó, ta có thể mang lại công bằng xã hội, xây dựng sự bình đẳng và biết làm cách nào để đem lại sự công bằng kinh tế. Không có sự phân biệt nào giữa ta và thế giới. Cho nên việc thay đổi thế giới và thay đổi chính bản thân là hai khía cạnh của chỉ một thực tại mà thôi.

Rehena Harilall: Tôi lớn lên dưới chế độ Phân biệt chủng tộc (Apartheid) của xã hội Nam Phi. Từ khi lên bốn cho đến nay, cả cuộc đời tôi hoàn toàn tập trung vào việc đem lại công bình xã hội. Tôi đã nhận ra rằng các nhà hoạt động xã hội cần để ý đến loại năng lượng nào mà mình mang vào trong công tác đó. Có phải chúng ta đang dùng thứ năng lượng mà người ta đang dùng để tạo nên sự đàn áp, chia rẽ trong khi chúng ta muốn thay đổi những hệ thống ngoài kia hay không? Nếu như thế thì chúng ta chỉ đang thay thế hệ thống này bằng một hệ thống khác tương tự mà thôi. Chúng ta không thật sự thay đổi điều gì cả. Bởi vì chúng ta vẫn còn bám chặt vào cái thấy của mình, cho rằng nó là đúng đắn, là duy nhất, là hay nhất. Nhận thức này chính là điều quan trọng nhất trong sự nghiệp hoạt động xã hội của tôi.

Pháp môn Làng Mai giúp tôi hiểu ra rằng tôi đã bị cái ngã chi phối, tôi đã từng cho rằng phải nên theo cách của mình vì đó là cách đúng. Bây giờ tôi đã có thể buông bỏ được phần nào cái thấy đó. Khi tham gia vào công trình thay đổi xã hội, chúng ta đang đi theo hướng hành động từ bi thay vì tàn phá. Một phần của cách thay đổi xã hội là sử dụng năng lượng và ý hướng tích cực để tạo ra một cái khác hữu hiệu có thể thay thế những gì cần thay đổi.

Sự tuyệt vọng thường đến từ những suy tư tiêu cực: “Mình chẳng có thể làm thay đổi được gì. Tình trạng là vậy rồi, làm gì cũng thế thôi”.

“Trên thực tế, mỗi một nỗ lực dù nhỏ bé đến đâu cũng đem lại sự thay đổi. Mỗi hơi thở, mỗi bước chân, hay hành động đều đem lại sự thay đổi.”

Ý thức này đem hy vọng đến cho chúng ta, bởi vì ta luôn luôn có thể làm một điều gì đó ngay trong giây phút hiện tại.

Sư cô Lăng Nghiêm: Trong nỗ lực đem yếu tố đạo đức vào bối cảnh thời đại mới, quý vị có gặp sự chống đối nào không, và quý vị làm thế nào để đi tiếp trước sự chống đối ấy?

Bác Satish Kumar: Một điều cốt yếu cần lưu ý là sự chuyển hóa nội tâm bao gồm luôn cả sự thay đổi quan niệm của chúng ta về thế giới. Hiện giờ chúng ta cho rằng con người thống lĩnh thiên nhiên. Cho nên chúng ta cho phép mình muốn làm gì thiên nhiên tùy thích. Thiên nhiên đối với con người chỉ là một nguồn tài nguyên kinh tế, là phương tiện để đạt tới mục đích. Quan niệm của chúng ta về thiên nhiên là một vấn đề về đạo đức. Chúng ta cần chuẩn bị thay đổi quan niệm này.

“Thiên nhiên có hồn thiêng riêng của nó, thiên nhiên chính là sự sống.”

Thế giới quan duy vật và công nghiệp hiện đại của chúng ta không chỉ biến thiên nhiên thành nguồn tài nguyên cho nền kinh tế mà còn biến con người thành nguồn tài nguyên cho nền kinh tế nữa. Thế giới quan đó phải thay đổi. Phẩm giá con người và tính toàn vẹn của thiên nhiên là một phần thiết yếu của thế giới quan đạo đức mới. Nền kinh tế cần phải phục vụ con người và thiên nhiên chứ không phải là ngược lại.

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ: Phần lớn những cuộc xung đột trên thế giới đều bắt nguồn từ kinh tế, từ tham vọng thống trị và quyền lực. Chúng ta hành xử cứ như việc phát triển kinh tế và làm giàu là mục tiêu tối hậu. Nhưng hệ thống kinh tế chỉ là một phần trong cấu trúc của xã hội loài người, nói cách khác, nó chỉ là một trong các hình thái của đời sống. Cho nên chúng ta cần phải viết lại câu chuyện và tập trung trở lại vào mục tiêu đích thực của chúng ta. “Hạnh phúc của mọi người và sự an lành cho tất cả mọi loài” là một trong những mục tiêu đó. Đây là một sự chọn lựa mang tính đạo đức. Chúng ta đánh giá điều gì cao nhất: sự phát triển kinh tế, cạnh tranh, … hay sự tử tế, lòng từ bi và sự rộng lượng? Đó là lý do tại sao tôi đã xây dựng chương trình Tổng Giá trị Hạnh phúc Quốc gia (Gross National Happiness program) ở Bhutan.

Theo tôi, thay đổi các hệ thống xã hội gồm ba khía cạnh. Thứ nhất, chúng ta cần một câu chuyện mới hay một “kịch bản” trong đó những giá trị đúng đắn được đặt vào vị trí chủ đạo. Thứ hai, chúng ta cần phải có những thử nghiệm nhỏ để chứng minh điều đó có thể thực thi. Thí dụ như Làng Mai là một minh chứng cho thấy việc sống đơn giản mà hạnh phúc là điều có thể làm được. Các thầy và các sư cô không có nhiều tiền mà vẫn hạnh phúc, vì vậy có thể nói là không phải càng giàu càng dễ có hạnh phúc. Điều này, đối với rất nhiều người từng đến Làng Mai, là một kinh nghiệm làm thay đổi cuộc đời. Bởi vì ở đó, họ nhận ra rằng việc một cộng đồng cùng sống chung hòa hợp trong chánh niệm và từ bi là điều có thể làm được. Cũng với tinh thần đó, chúng tôi đã thiết lập một tăng thân cư sĩ ở Việt Nam có tên là Tịnh Trúc Gia, mà thành viên bao gồm cả những người khuyết tật.

Khía cạnh thứ ba là thay đổi hệ thống từ bên trong. Đây là điều mà đề án Trường học hạnh phúc ở Việt Nam đang nỗ lực thực hiện để góp phần chuyển đổi hệ thống giáo dục từ nội tại.

Sư cô Lăng Nghiêm: Trước khi kết thúc buổi trò chuyện này, xin quý vị chia sẻ một vài điều có thể giúp thắp sáng niềm tin và hy vọng trong trái tim của mọi người.

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ: Ba nguồn cung cấp hạnh phúc và sức khỏe thân tâm của tôi là sống hòa hợp với chính bản thân, với những người xung quanh và với thiên nhiên.

Nguồn thứ nhất là có sự hòa hợp với chính mình, cho phép mình đủ thời gian để thực tập chánh niệm, từ bi; cố gắng sống theo những giá trị mà mình trân quý và thực hiện hạnh nguyện sâu sắc nhất của mình.

Thứ hai là sống hòa hợp với những người xung quanh mà gần nhất là những thành viên trong gia đình và bạn bè, dành thời gian để có mặt với họ. Mới đây, vào cuối tuần, tôi đã dành thời gian để cùng với các con và các cháu ăn mừng người bạn đời yêu quý của tôi tròn 70 tuổi. Vun bồi mối liên hệ có ý nghĩa, trong tình thương mến và tử tế với tất cả những ai mà tôi gặp là suối nguồn mang lại hạnh phúc và sự khỏe khoắn cho thân tâm tôi.

Và thứ ba là sống hòa hợp với thiên nhiên, cho mình thời gian để thưởng thức thiên nhiên, vào rừng, lên núi, có khi chỉ cần ra dạo chơi ở khu vườn nhỏ của mình là đã đủ.

Rehena Harilall: Chúng ta cần nuôi dưỡng hy vọng. Và đối với tôi, khả năng phục hồi, sự bền bỉ, dẻo dai chính là một dấu hiệu của hy vọng. Tôi thích nhảy múa, thích âm nhạc. Vì vậy bắt đầu ngày mới bằng một điệu múa hay một bài hát là hạnh phúc lớn của tôi, giúp tôi vui vẻ cả ngày. Trong ngày, có thể đủ loại cảm xúc đến rồi đi, nhưng tôi vẫn luôn có thể nhớ lại niềm vui đầu ngày đó của mình.

Tôi cố gắng nhận diện tâm mình ở phía sau mỗi hành động. Bởi vì nếu tôi hành động với ý thức là mình không cầu lợi, nghĩa là tôi đang phụng sự, thì hành động đó sẽ đem lại lợi lạc cho người khác. Như vậy tôi đã làm việc với tinh thần mà tôi muốn nhìn thấy nơi người khác. Điều đó đem tới cho tôi hy vọng và niềm vui.

Khi cảm thấy tuyệt vọng, tôi ra ngoài đi dạo để tiếp xúc với thiên nhiên. Đôi khi tôi nằm dài trên đất và nói với đất: “Chỉ cần ôm con là được rồi”. Thiết lập được liên hệ với một cái gì đó lớn lao hơn tự thân sẽ giúp chúng ta có được cái nhìn rõ ràng hơn về mọi sự. Cuộc sống cứ tiếp diễn dù tôi có mặt ở đây để gặt hái những gì mình đã gieo trồng hay không.

Theo truyền thống của người Zulu ở Nam Phi, khi một người qua đời, họ nói người ấy đang “quỳ xuống”. Quỳ xuống để người khác có thể đứng trên hai vai họ. Nghĩa là khi chúng ta mất đi, trong giai đoạn chuyển tiếp ấy, chúng ta lót đường để làm nền tảng cho người khác đứng lên và tiếp tục công trình. Điều đó đem đến cho tôi hy vọng.

Bác Satish Kumar: Tôi bắt đầu hoạt động xã hội từ lúc 18 tuổi – tham gia vào phong trào do Thánh Gandhi và Vinoba Bhave lãnh đạo. Bây giờ tôi 86 tuổi nhưng vẫn muốn tiếp tục làm nhà hoạt động xã hội cho đến hơi thở cuối cùng. Là một người hoạt động xã hội, bạn cũng phải đồng thời là một người có tinh thần tích cực. Sự yếm thế không thể dẫn ta đến hành động được. Chuyện thế giới có thay đổi hay không, điều đó không nằm trong sự kiểm soát của tôi, nhưng tôi có thể kiểm soát được hành động của mình. Tôi hành động vì từ bi, thương yêu, lân mẫn và vì tinh thần trách nhiệm. Cho nên tôi là một người có tinh thần tích cực. Và hy vọng của tôi là một hy vọng mang tính hành động. Tôi hành động mỗi ngày để phụng sự nhân loại, phụng sự trái đất. Điều đó đem lại cho tôi sự mãn ý và niềm vui bởi vì tất cả đều là tương tức.

(Hà Vĩnh Thọ, Satish Kumar, Rehena Harilall)

(Trích pháp thoại của Sư Ông Làng Mai ngày 08/11/1990)

Các vị còn trẻ tuổi thường có một ảo tưởng là đời sống của mình kéo dài tới vô biên, tức là mình còn rất nhiều năm tháng để sống. Chính Bụt ngày xưa cũng đã nói như vậy. Bụt nói rằng, khi còn thiếu niên, ta có sự tự hào về sức khỏe và về tuổi trẻ của ta. Ta không thấy được cuộc đời là vô thường và ta cũng bị sanh lão bệnh tử rình rập như bất cứ một người nào khác. Quý vị đang còn trẻ nên nhớ lời nói đó của Bụt. Tuổi trẻ đi qua rất mau và có khi tuổi trẻ của chúng ta bị tàn phá, tiêu hoại tuổi trẻ bằng những thao thức, bằng các dự án, bằng những hoạt động không thực sự đem lại hạnh phúc và an lạc cho chúng ta. Những người lớn tuổi nhìn lại thời thiếu niên của mình thì thấy rằng: trong thời gian còn trẻ mình có dạ dục, mình không biết dừng lại để sống một cách sâu sắc những giờ phút của mình. Những năm tháng của tuổi trẻ đã đi qua như là một giấc mộng và năm tháng đó đã đi qua một cách oan uổng. Chúng ta đã làm gì với năm tháng của chúng ta, chúng ta đã làm gì với đời của chúng ta?

Bây giờ chúng ta đã lớn tuổi, khi nhận ra được điều đó mình có một khuynh hướng muốn trân quý những tháng ngày còn lại của mình. Không biết mình còn sống được bao nhiêu năm nữa, có thể là 5 năm, có thể là 7 năm, có thể là 10 năm và cũng có thể là 2 năm. Tại vì cuộc đời vô thường và vì vậy sự tu học bắt đầu từ một hành động tỉnh thức. Tỉnh thức và biết rằng mình đã xài phí những năm tháng của đời mình một cách oan uổng, mình đã không sống một cách sâu sắc những năm tháng đó, những giờ phút đó. Mình phát tâm làm lại cuộc đời và sống cho thật đàng hoàng những năm tháng còn lại.

Tôi còn nhớ Tino Rossi – một ca sĩ nổi tiếng của Pháp. Năm 60 tuổi, ông làm một bài hát và đặt tên là “La vie commence à 60 ans” – đời sống bắt đầu từ năm 60 tuổi. Khi nghe tên của bài hát, mình biết rằng ông đã giác ngộ và ông biết rằng, mình đã tiêu phí tuổi trẻ một cách oan uổng. Ông nhất định bắt đầu sống đàng hoàng từ năm 60 tuổi. Bây giờ ông ta đã thích và đã quyết tâm sống ngày tháng của ông ta một cách rất đàng hoàng. Một điều hơi tiếc là ông ta thức tỉnh như vậy nhưng ông ta không được trao truyền một phương pháp quán niệm hơi thở, phương pháp thiền hành, thiền tọa. Cho nên ông ta đã không thể sống một cách sâu sắc những giờ phút còn lại của ông ta, như chúng ta may mắn là những người trong truyền thống đạo Bụt.

Tôi viết lên bản hai chữ là “trân quý” và hai chữ nữa là “nâng niu”. Tôi muốn quý vị trân quý những ngày tháng còn lại của quý vị. Chúng ta đừng tiêu phí ngày tháng của chúng ta một cách oan uổng như trong quá khứ. Chúng ta phải nâng niu từng giờ từng phút của đời sống. Cuộc đời chúng ta đừng vì tương lai, đừng vì quá khứ, đừng vì lý tưởng mà tàn phá cuộc sống của chúng ta. Tại vì nếu cuộc sống của chúng ta đích thực là một cuộc sống có an lạc, có hạnh phúc thì cuộc sống đó là nền tảng của lý tưởng.

Bụt sống 45 năm sau khi thành đạo và 45 năm đó của Bụt là 45 năm có hạnh phúc. Mỗi bước chân, mỗi cái nhìn, mỗi hơi thở đều mang theo chất liệu của hạnh phúc. Cho nên biết bao nhiêu người được thừa hưởng sự hạnh phúc và tuệ giác của Bụt. Nếu Bụt chỉ có một lý thuyết, dầu là lý thuyết cao siêu mà không có hạnh phúc đó, không có 45 năm hạnh phúc và an lạc đó thì giáo lý của Bụt sẽ không có tầm quan trọng như đã có và đang có.

Hạnh phúc là điều căn bản của lý tưởng. Nếu quý vị có lý tưởng giúp người thì lý tưởng đó chỉ có thể thực hiện được với hạnh phúc của quý vị, phải sống ngày hôm nay cho hạnh phúc. Nếu bước những bước chân mà không có hạnh phúc, nếu nâng một chén trà lên uống không có hạnh phúc, nếu đi thiền hành không có hạnh phúc, nếu ôm người bạn của mình trong hai tay mà không có hạnh phúc thì mình biết rằng mình không có tự do, mình đang bị ràng buộc bởi những nỗi đau buồn tiếc thương của quá khứ hoặc là những sự phóng tưởng về tương lai hoặc là những hối hận, những giận hờn. Tất cả những điều đó, mình phải nhận diện chúng để trân quý và nâng niu cuộc đời của chúng ta và không để chúng trôi qua một cách oan uổng.

“Giờ phút linh thiêng
Gió lặng chim ngừng
Trái đất rung động bảy lần
Khi bất diệt đi ngang dòng sinh diệt
Bàn tay chuyển Pháp
Trong hương đêm tinh khiết
Ấn cát tường nở trắng một bông hoa
Thế giới ba ngàn đồng thanh ca ngợi Văn Phật Thích Ca”

Trong những ngày Rằm tháng tư, tất cả những người con Bụt đều hân hoan, chào đón ngày Bụt Đản sanh. Người đã đem sự tỉnh thức, sự hiểu biết và thương yêu khai sáng cho chúng ta. Niềm hạnh phúc hơn là khi mỗi người trong chúng ta đều có tính Bụt trong lòng. 

Lễ Tắm Bụt sơ sinh là cơ hội làm tưới mát, thức tỉnh em bé Bụt trong mình. Những hạt giống của tình thương, bao dung và tha thứ,… được nở hoa mỗi ngày để cho sự buồn phiền, lo âu được lắng dịu và ngủ yên.

Ngày 19/05/2024 quý Thầy, quý Sư cô và Tứ chúng đạo tràng Mai Thôn đã vân tập tại thiền đường Trăng Rằm, chùa Từ Nghiêm, xóm Mới để mừng ngày Bụt Đản sanh và làm lễ Tắm Bụt sơ sinh. Trong không khí ấm áp và trang nghiêm, ai ai cũng thắp lên ý thức và phát nguyện tiếp nối con đường của Bụt bằng cách chế tác và vun trồng thêm những chất liệu bình an cho tự thân và lan toả đến tất cả mọi người.

Xin mời đại chúng cùng thưởng thức những khoảnh khắc bình an đó qua một vài bức hình dưới đây:

(Sư cô Chân Uyển Nghiêm)

Tình thương của Thầy

Nhắc đến tình thương, tôi không khỏi nghĩ đến Thầy. Mỗi lần nhắc đến Thầy hay tăng thân, tôi cũng như nhiều quý thầy và quý sư cô đều dễ xúc động. Tôi nhớ có lần tôi được làm thị giả cho Thầy. Lúc đó Thầy chuẩn bị đi khóa tu ở Anh. Tôi còn rất mới và tu tập chưa giỏi nên chưa biết cách quan sát. Thời gian ấy, Thầy nghỉ ngơi và làm việc ở Sơn Cốc. Sáng ngày đưa Thầy ra sân bay đi Anh, sư cô Chân Không làm tài xế lái xe. Trước khi rời khỏi Sơn Cốc, Thầy gọi tôi vào thư viện để giúp cho Thầy vài việc. Sau đó, hai thầy trò đi kiểm tra một vòng xung quanh để chắc chắn đèn đã tắt, cửa đã khóa, gas đã được khóa lại,… Khi thấy mọi thứ đã ổn, hai thầy trò ra xe để đi.

Trên đường đi ra sân bay, Thầy nói với tôi: “Ồ, con kể chuyện cho Thầy nghe đi. Dạo này con tu học có vui không? Các anh chị em sống với nhau như thế nào?”. Vâng lời Thầy, tôi ngồi líu lo kể hết chuyện này sang chuyện kia và thầy trò cười với nhau rất vui. Cứ như vậy, đi được hơn nửa đường, Thầy chợt hỏi tôi: “Lúc nãy đi ra, con có cầm cái đãy (túi vải) của Thầy không?”. Tôi hết hồn, trả lời Thầy: “Dạ không”.

Trong đãy của Thầy có máy ghi âm. Những lúc Thầy đi dạy ở ngoài, những bài pháp thoại có lúc được quay phim, có lúc không, nhưng thường thì Thầy có đem theo máy ghi âm để tự thâu lại những bài giảng. Thứ nhất là để lưu lại làm tư liệu, thứ hai là Thầy biết đó là tài sản mà Thầy để lại cho thế hệ tương lai. Đi chung với Thầy vui quá nên tôi hoàn toàn không nhớ và cũng không biết là mình cần đem theo cái gì cho Thầy.

Giây phút nghe Thầy hỏi, tôi từ trạng thái vui vẻ, hạnh phúc chuyển sang trạng thái hối hận, ray rứt và sợ hãi. Tôi sợ đến nỗi không dám nói xin lỗi Thầy. Đặc biệt là khi nghe sư cô Chân Không nói rằng bây giờ đã gần đến sân bay rồi, nếu quay lại lấy sẽ trễ giờ. Tôi run rẩy và chỉ biết ngồi im thôi. Lúc đó, từ băng ghế trước, Thầy đưa tay lại phía sau và hỏi: “Tay con đâu?”. Thời điểm ấy, tay tôi run và lạnh ngắt. Tôi đưa tay ra và Thầy nắm lấy tay tôi. Bàn tay Thầy rất mềm và ấm. Thầy nói với tôi: “Không sao đâu con. Chắc thầy thị giả có đem một cái sơ-cua. Mà nếu không đem cũng không sao, không có gì quan trọng cả”. Nghe Thầy nói như vậy, tôi cảm thấy nhẹ hẳn. Tôi không bao giờ quên khoảnh khắc đó. Tôi cảm nhận rằng đối với Thầy, lưu lại bài giảng tuy quan trọng nhưng nuôi dưỡng tâm hồn người đệ tử vẫn quan trọng hơn. Thầy không muốn tôi có cảm giác ray rứt và tội lỗi. Thầy luôn muốn đệ tử mình có những kí ức đẹp.

Thầy dạy bằng tình thương. Tình thương của Thầy khiến tôi nhớ và biết rằng mình sẽ không bao giờ phạm lại những lỗi như vậy. Tôi cũng hứa với lòng sau này làm một người thầy, tôi cũng sẽ cố gắng thương đệ tử của mình, thương em của mình như Thầy thương. Nhưng thật sự điều này rất khó bởi tôi tu còn yếu. Tuy rằng rất muốn thương, nhưng vì vẫn còn đang trên đường thực tập, nhiều khi tôi vẫn làm em mình tổn thương như thường. Tuy vậy, đã có con đường và phương pháp, tôi có niềm tin rằng chỉ cần cố gắng tu tập, mọi việc rồi sẽ ổn.

Có một người lớn chưa trưởng thành

Lúc còn nhỏ tôi thường mơ ước mình mau lớn, tôi thích được làm người lớn. “Ăn rau sẽ mau lớn”, bà vẫn thường dỗ tôi ăn rau bằng cách này vì tôi không thích ăn rau.

Năm mười sáu tuổi, khi đi làm thẻ căn cước công dân, tôi có cảm giác rằng mình đã lớn rồi nên việc đầu tiên tôi làm là…trốn nhà đi tu. Thế nhưng tôi đã nhầm. Khi ba mẹ lên chùa tìm, Sư bà đã bảo tôi về đi học lại vì chưa đủ mười tám tuổi, ba mẹ có thể kiện nếu Sư bà nhận tôi. Lúc đó tôi nghĩ, “Vậy là mười tám tuổi mới lớn, mới được gọi là trưởng thành”.

Tùy theo mỗi quốc gia mà độ tuổi trưởng thành được quy định khác nhau. Thông thường trưởng thành nghĩa là ta có quyền đi bầu cử, tự lo cho bản thân mình, chịu trách nhiệm trước pháp luật và không cần đến sự trợ giúp của gia đình nữa. Nhưng đến năm ba mươi tuổi, khi đi tu cũng được khá lâu rồi, tôi mới hiểu được ý nghĩa thật sự của hai từ “trưởng thành”.

Thời điểm ấy, tôi rất giận một sư em. Trong cơn giận đó, tôi muốn tới và la sư em một trận. Tôi đã chuẩn bị sẵn một “bài la” rất bài bản. Lúc đi đến cửa phòng sư em, tôi bỗng xoay người và trở về lại bàn học của mình, ngồi đó rất lâu và khóc. Sau đó tôi lấy ra một mảnh giấy và viết:

Tôi khóc cho sư em và cũng khóc cho chính mình. Khóc cho sư em vì tôi thấy sư em có đủ tất cả những điều kiện để lớn lên: được dạy dỗ, được chăm sóc và nhắc nhở rất nhiều nhưng em không muốn lớn. Em chỉ muốn nương tựa vào người khác mà không chịu đứng trên đôi chân của mình. Dù mọi người có thương bao nhiêu, sư em cũng không thấy đủ. Khóc cho bản thân vì đã tu bao nhiêu năm rồi mà vẫn còn sân si quá, không chăm sóc được cảm xúc của chính mình, muốn đi la sư em. Một cái thấy bất chợt xuất hiện: “La sư em thì có ích gì, la xong thì sư em cũng đâu thể lớn lên ngay được mà mình cũng khổ luôn”. Giây phút đó tôi nhận ra là mình vẫn chưa trưởng thành.

Đó cũng là lần đầu tiên tôi hiểu được trưởng thành nghĩa là mình có khả năng thấu hiểu mình và người khác, chăm sóc được cảm xúc, tri giác cũng như tâm hành của mình. Chỉ khi làm được như vậy tôi mới trưởng thành. Có thể năm mươi, sáu mươi tuổi nhưng mình vẫn hành xử như một đứa trẻ và làm tổn thương những người xung quanh.

Trưởng thành là cả một quá trình mà người làm con hay làm cha mẹ, ông bà đều phải học. Không có ai hoàn hảo, chỉ nhờ rèn luyện mà làm tốt hơn mỗi ngày.

Sư bạn

Trong tu viện, chúng tôi gọi những thầy, những sư cô lớn là sư cha, sư mẹ. Đó là những vị tuổi đạo cao, sống lâu trong chúng, có tình thương và dành sự chăm sóc cho những người nhỏ. Tuy là anh, là chị mà cũng là cha, là mẹ. Rồi có những “sư em”, tuy là em nhưng cũng là những người thầy của mình. Dù cho mới xuất gia, sự thực tập vững chãi và tươi mát của sư em giúp tôi tỉnh ra những lúc đắm chìm trong phiền não. Lúc đó, sư em trở thành một vị thầy dạy tôi dừng lại, trở về thực tập.

Ngoài ra còn có thêm một danh từ nữa, đó là “sư bạn”. Những người bạn đến tu cùng cũng là những người thầy của mình. Khi sống trong tăng thân, ai cũng là bạn của mình. Mỗi người đều dạy cho mình một bài học nào đó. Người nào khiến mình nổi giận, họ là người thầy dạy mình rằng mình chưa đủ kiên nhẫn. Tôi cảm ơn vị thầy ấy đã cho tôi một bài trắc nghiệm về lòng từ và sự kiên nhẫn. Còn người cho tôi sự bao dung, tha thứ, tôi cảm ơn vị đó đã cho tôi hiểu thế nào là tình thương đích thực. Vậy nên trong tăng thân, chúng ta có thể gọi nhau là sư bạn. Mỗi lần gặp huynh đệ, tôi hay chắp tay chào và gọi người đó là “sư bạn”.

Đức Bụt tương lai đã có mặt rồi

Ai trong chúng ta cũng có khả năng hiểu biết và thương yêu, khả năng hiến tặng tình thương của mình. Ai cũng có phẩm chất của một vị Bụt. Thời buổi hiện nay, mọi người nói rất nhiều về “self love” (thương yêu chính mình). Thương yêu chính mình không có nghĩa là tích trữ thật nhiều thứ như áo quần, phải có nhà đẹp, xe đẹp. Yêu bản thân mình có nghĩa là mỗi người biết quay về, chăm sóc tốt cho tự thân. Từ nền tảng của việc thương yêu chính mình, chúng ta sẽ có khả năng hiến tặng tình thương cho những người xung quanh.

Bụt Sakya là đức Bụt của quá khứ, đức Bụt tương lai là Bụt Maitreya (Từ Thị), biểu hiện cho tình thương. Nhiều người hay đặt câu hỏi với Thầy rằng bao giờ thì đức Bụt Từ Thị sẽ xuất hiện để cứu khổ cho chúng sanh. Tình hình thế giới hiện nay ngày càng có nhiều bạo động, giận dữ; những vấn đề như bất công xã hội cũng càng ngày càng leo thang.

Thầy trả lời rằng đức Bụt tương lai đã có mặt rồi. Tại vì mình không thật sự có mặt nên mình mới không thấy mà thôi. Đức Bụt của tương lai không phải là một cá nhân dù đó là một cá nhân xuất sắc. Đức Bụt tương lai là một đoàn thể tu học. Chỉ có sức mạnh của cộng đồng mới đủ khả năng, đủ trí tuệ và tình thương để chữa lành cho thế giới. Tất cả chúng ta đều có cơ hội là một phần của cộng đồng đó, cùng đóng góp vào sự nghiệp chung đó.

Sen búp xin tặng người. Một vị Bụt tương lai.