Format: Default

Trong thời kỳ Tiểu thừa bộ phái có sự phát sinh của nhiều tư tưởng, nhiều tuệ giác làm nền móng cho sự phát triển của Phật giáo Đại thừa. Vào giữa thế kỷ thứ 3 trước Thiên Chúa, sự xuất hiện của vua A Dục (Aśoka) đã đóng góp một phần rất quan trọng cho sự phát triển của đạo Bụt ở Ấn Độ.

Trước đó đạo Bụt chỉ có mặt trong một vòng đai từ Đông sang Tây, phía Đông là nước Aṅga, phía Tây là nước Avanti. Nhờ vua A Dục nên đạo Bụt có thể truyền ra khắp cõi Ấn Độ. Aśoka (có nghĩa là vô ưu) là người đã thống nhất được toàn cõi Ấn Độ. Nhưng vua không bằng lòng mãn ý với sự thống nhất lãnh thổ, vua muốn thống nhất cả nhân tâm. Vua muốn tìm cảm hứng trong đường hướng tâm linh và vua rất mến mộ đạo Bụt. Vua đã cho dựng lên trên toàn cõi Ấn Độ những trụ đá, trên đó khắc những thông điệp của vua bằng tiếng Brahmi, khuyên con người thực tập tình thương, thực tập bất bạo động và sống với nhau nhân ái. Hiện nay người ta đã khám phá ra những trụ đá có ghi lại thông điệp của vua Aśoka.

Ở Ấn Độ có rất nhiều truyền thống tâm linh nhưng vua đặc biệt yểm trợ cho đạo Bụt. Tại Lumbini tức vườn Lâm tỳ ni, nơi Bụt đản sinh, vua có cho dựng lên một trụ đá trên đó có những hàng chữ Brahmi còn đọc được rõ ràng: Nơi đây Đức Thích Ca Mâu Ni đã giáng sinh, nhờ biến cố đẹp đẽ đó nên dân chúng vùng này khỏi phải trả thuế. Trụ đá vẫn còn đứng vững cho tới ngày hôm nay.

Trong khi cho dựng lên những trụ đá và khắc lên đó những lời khuyên về tình nhân ái và con đường bất bạo động thì nhà vua cũng sống theo như vậy. Vua ra lệnh đừng giết hại nhiều gia súc để ăn, nên tôn trọng sự sống của sinh vật và nhà bếp của hoàng gia đã phải giới hạn lại việc sát sanh để làm thức ăn cho hoàng gia. Nhà vua không những đưa ra những thông điệp mà còn cố gắng sống như thế nào để cách sống của mình phản chiếu được niềm tin nơi con đường bất bạo động. Trong cuộc chiến tranh thống nhất nước Ấn Độ có biết bao sanh linh đã mất mạng. Nhà vua đã học được từ bài học đó nên ông quyết đi theo con đường tôn trọng sự sống, con đường bất bạo động.

Hình ảnh vua A Dục là hình ảnh của một vị Bồ tát tại gia. Nền văn học Bản sinh (Jātaka) và nền văn học Thí dụ (Avadāna) đã dựa trên hình ảnh đó để tạo ra nhiều Bồ tát kiếp trước của Bụt. Văn học Bản sinh và văn học Thí dụ đã sử dụng rất nhiều chuyện thần thoại, chuyện cổ tích của toàn Ấn Độ. Hai nền văn học đó bắt đầu xuất phát từ Hữu Bộ (Sarvāstivāda), sau đi tới Đại Chúng Bộ và cuối cùng thì Thượng Tọa Bộ cũng phải đi theo. Hiện nay chúng ta có trong Tiểu Bộ một loạt đến 500 chuyện tiền thân.

Ngay từ những thế kỷ đầu của thời đại này đã có những câu chuyện tiền thân được khắc trên đá như các tác phẩm điêu khắc nghệ thuật. Có một điều nên nhắc lại là, trong suốt thời gian của Phật giáo sơ kỳ, trong các thiền đường hay Phật đường không có tượng Phật. Người ta khắc hình ảnh cây Bồ đề và tòa Bồ đề để tượng trưng cho hình ảnh của Phật. Người tín đồ đến lễ lạy thì lạy cây Bồ đề và tòa Bồ đề. Mãi tới khoảng năm 200 trước Thiên Chúa giáng sinh người ta mới làm tượng Phật.

Trong tâm tưởng người ta nghĩ Đức Thế Tôn quá tuyệt vời, không thể nghĩ bàn (bất khả tư nghì), nếu tạc qua tượng thì không biểu lộ được sự vĩ đại của bậc đạo sư cho nên phải mượn hình ảnh của cây Bồ đề và tòa Bồ đề để biểu trưng cho sự kính lễ. Người ta có thể thấy Đức Thế Tôn bằng con mắt vô tướng. Trong ý thức đó mà người Phật tử của nhiều thế hệ sau khi Bụt nhập diệt không nỡ làm tượng Bụt vì nghĩ tạo tượng Bụt là làm cho Bụt mất đẹp hơn.

Chúng ta thấy có những tác phẩm xuất hiện trong các bộ phái, nhất là trong Đại Chúng Bộ, bắt đầu nói rằng, người cư sĩ có thể sống qua nhiều kiếp để thực tập những cái có thể đưa mình lên cao như thực tập bố thí, trì giới, nhẫn nhục, thiền định và những pháp môn khác. Ngoài con đường của Thanh văn còn có con đường của Duyên giác và của Bồ tát. Hai nền văn học, Bản sinh và Thí dụ, đưa ra không biết bao nhiêu là hình ảnh của những người đang thực tập. Mong ước của họ không phải là chỉ trở thành một vị A la hán mà họ muốn hướng đến Phật quả. Tuy là Tiểu thừa nhưng họ đã nói tới Bồ tát thừa, đã có ý niệm về Tam thừa (Thanh văn thừa, Duyên giác thừa và Bồ tát thừa). Bồ tát thừa đó là Bồ tát thừa của Tiểu thừa, sau này có Bồ tát thừa của Đại thừa. Họ đã bắt đầu nghĩ đến những giai đoạn, những tầng lớp, cấp bậc của sự tu học. Họ bắt đầu nói đến mười địa, nhưng mười địa của Phật giáo Tiểu thừa rất khác với mười địa của Phật giáo Đại thừa sau này như trong kinh Thập địa (Daśabhūmika-sūtra).

Nghiên cứu về những tư tưởng trong thời kỳ này rất vui, rất hứng thú! Tác phẩm Dị Bộ Tông Luân Luận cho chúng ta rất nhiều dữ kiện về giáo lý và về sự thực tập trong thời đại này. Bắt đầu từ thế kỷ thứ nhất trước Thiên Chúa giáng sinh, các kinh Đại thừa đã bắt đầu xuất hiện, đó là kinh Bát Nhã. Những nét đặc biệt của Đại thừa là:

1. Lý tưởng La hán chuyển thành lý tưởng Bồ tát

Trước kia thì người ta nói, những vị Bồ tát của Đức Thế Tôn là những người rất đặc biệt. Chúng ta không có hy vọng làm được như họ. Tuy họ có mặt đó nhưng họ siêu việt. Các bộ phái như Đại Chúng Bộ hay Thượng Tọa Bộ đều tin tưởng rằng Bụt có trí tuệ, thần lực quá lớn mà một con người như chúng ta không bao giờ dám mơ tưởng mình có thể đạt được một ngày nào đó. Vì thế họ bằng lòng với lý tưởng La hán.

Sau đó lý tưởng Bồ tát xuất hiện. Trong Nghi thức sám hối hồng danh của Thiền môn nhật tụng, chúng ta vẫn còn có dấu tích của niềm tin mới: Ngã kim phát tâm, bất vị tự cầu nhân thiên phước báu, thanh văn duyên giác, nãi chí quyền thừa chư vị Bồ tát, duy ư tối thượng thừa phát bồ đề tâm: nguyện dữ nhất thiết pháp giới chúng sanh nhất thời đồng đắc a nậu đa la tam miệu tam bồ đề. Có nghĩa là: Con bây giờ phát tâm, không phải thành Thanh văn hay La hán mà cũng không thành một vị Bồ tát nửa vời (quyền thừa là thừa nửa chừng). Con chỉ muốn theo tối thượng thừa (cỗ xe lớn nhất) và nguyện cùng tất cả chúng sanh đồng đạt tới quả vị Chánh đẳng chánh giác. Con chỉ muốn thành Phật thôi, con không muốn làm Bồ tát khơi khơi, không muốn làm Thanh văn hay La hán.

Từ ngày đó hình ảnh La hán không còn là hình ảnh lý tưởng tuyệt vời nữa. Nó được thay thế bằng hình ảnh một vị Bồ tát.

2. Ba la mật

Ba la mật có nghĩa là sự toàn hảo (perfection), là đi qua hẳn bờ bên kia. Con đường Ba la mật, ngoài trí tuệ do sự quán chiếu để đi tới giải thoát, còn có những sự thực tập khác như bố thí, trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn, thiền định. Sự thực tập bố thí, trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn, thiền định cũng quan trọng như sự thực tập quán chiếu trí tuệ.

Trong đạo Bụt nguyên thủy, yếu tố không thể không có để giúp ta đi tới giải thoát, giác ngộ là yếu tố trí tuệ, tức thiền chỉ và thiền quán. Chỉ có chỉ và quán mới giải thoát được chúng ta.

Đến Đại thừa, người ta nâng từ bi lên ngang hàng với trí tuệ. Nếu thực tập từ bi thì chúng ta cũng có thể có giải thoát được. Bi được nâng lên ngang hàng với trí, trí và bi viên mãn. Không phải chỉ có trí mà bi cũng đưa tới giải thoát, giác ngộ. Bố thí là từ bi, trì giới là từ bi, nhẫn nhục là từ bi. Ở Làng Mai chúng ta được học là bi và trí tương dung. Hễ có hiểu là có thương, có thương thiệt là có hiểu trong đó rồi. Cắt bi và trí rời ra thì không đúng lắm. Một trong những đường nét của Phật giáo Đại thừa là nâng đại bi lên ngang với đại trí.

Sự cần thiết của Bồ đề tâm

Bồ đề tâm, ở Làng Mai chúng ta gọi là tâm thương yêu hay tâm giác ngộ. Nghĩa là có Bồ đề tâm, có nguyện lớn, có hoài bão lớn. Lý tưởng của Bụt rất lớn, đó là lý tưởng cứu độ chúng sanh. Mình đi tu chỉ để cho bớt khổ hay hết khổ thì không xứng đáng là con của Bụt. Phải phát Bồ đề tâm. Đi tu không phải tìm giải thoát giác ngộ cho riêng mình mà làm cho tất cả. Đó là ý niệm của Bồ đề tâm.

Trong kinh Bát Nhã có nói: Bồ tát là một con người biểu hiện cho tâm Bồ đề. Người đi theo Bồ tát thừa, có chí nguyện cùng đi như một dòng sông thì mới xứng đáng là con của Bụt, còn người đi tìm sự giải thoát cho riêng mình, cho khỏe, để nhập Niết bàn thì không phải là con ruột của Bụt, đó là con ghẻ. Trong kinh Bát Nhã nói: Nhà vua ngủ với chánh cung hoàng hậu thì mới sinh ra thái tử. Nếu vua ngủ với người khác như với cung nữ thì đứa con sinh ra không phải đích thực là con của vua.

Nếu theo Tiểu thừa không phải là Pháp vương tử, theo Đại thừa mới đích thực là Pháp vương tử. Trong những tác phẩm đầu tiên của Đại thừa có nói: Các anh theo Tiểu thừa, các anh không phải là con ruột của Bụt. Chính chúng tôi, những người Đại thừa mới thật sự là con của Bụt. Các kinh Bát Nhã xuất hiện lúc đầu có giọng chê trách như vậy.

Mười địa

Mười địa là trình độ, thứ cấp tu chứng của một vị Bồ tát được phác họa rất rõ ràng. Có nhiều thứ “Mười địa”. Ngay trong Phật giáo bộ phái cũng đã bắt đầu có Mười địa, nhưng Mười địa của Tiểu thừa rất khác với Mười địa của Đại thừa. Địa cao nhất trong mười địa theo Đại thừa là Pháp vân địa. Chúng ta có một kinh gọi là Thập địa kinh thuộc về văn học Hoa Nghiêm.

3. Quan niệm Ba thân

Trong Đại thừa bắt đầu xuất hiện quan niệm Tam thân, ba thân của Bụt.

Trong thời kỳ Phật giáo sơ kỳ đã có quan niệm Hai thân là sắc thân và pháp thân. Pháp thân là the Teaching body. Có một lần Bụt nói với thầy Vakkali: “Sắc thân của tôi đâu có quan trọng, thầy vướng mắc vào làm chi? Chính pháp thân của tôi mới quan trọng, nó đã có trong người của thầy rồi thì thầy không cần phải luyến tiếc sắc thân này làm gì?”. Những danh từ như sắc thân, pháp thân đã có sẵn trong Phật giáo Nguyên thỉ.

Sắc thân sau này được hiểu là hóa thân (Nirmāṇa-kāya). Nhưng chữ pháp thân của Phật giáo Nguyên thỉ không giống như chữ pháp thân trong Phật giáo Đại thừa. Pháp thân trong Phật giáo Đại thừa có nghĩa rất khác. Ngoài ra trong Phật giáo Đại thừa còn có thêm báo thân (Saṃbhoga-kāya), chúng ta sẽ có cơ hội để nói về báo thân. Tôi không hạnh phúc với quan niệm báo thân của Phật giáo Đại thừa cho lắm tại vì nó có thể đưa Phật giáo tới gần với Thần giáo. Rất nguy hiểm! Một trong những đặc điểm của Phật giáo Đại thừa là quan niệm tam thân.

4. Sự phát triển của giáo lý Không

Trong Phật giáo Tiểu thừa đã có những kinh nói về Không. Trong Tam giải thoát môn đã có Không-Vô tướng-Vô tác. Nhưng ở Phật giáo Đại thừa giáo lý về Không được đưa lên một địa vị cao nhất. Không không chỉ là ngã không (không có ngã) mà còn là pháp không.

Phật giáo Bộ phái dạy rất nhiều về ngã không. Hữu Bộ nói: Ngã vô pháp hữu. Cái ngã thì không có nhưng những yếu tố tụ họp lại để cho ta có ảo tưởng là có ngã thì có. Đó là chủ trương của Hữu Bộ.

Đại thừa lật ngược trở lại: Những pháp được cho là có đó cũng là không. Ngã không mà pháp cũng không. Từ đó phát sinh ra ý niệm về chân như (tức nền tảng của mọi thực hữu, không đi ngang qua vô thường, vô ngã, không có tới, không có đi) và quan niệm về tàng thức hay A-lại-da thức.

Sự phát triển của nền triết học và tư tưởng Đại thừa đưa chúng ta tới siêu hình học. Không, chân như, tàng thức trở thành một nền tảng, trở thành bản thể của hiện hữu (ontological ground). Điều đó rất nguy hiểm!

Chúng ta nói, bông hoa được biểu hiện nhờ những yếu tố như mặt trời, đám mây, đại địa, hạt giống. Trong bông hoa không có một cái gì riêng biệt, chắc thật hay trường cửu. Nó không phải không có, nó có đó nhưng cái lõi của nó là không. Chữ Không chỉ có ý nghĩa là không có gì chắc thật, không có gì trường cửu, không có gì bất biến trong đó. Chữ Không ban đầu chỉ có nghĩa như vậy.

Nhưng trong nền văn học Bát Nhã, chữ Không không chỉ là một tuệ giác mà là một cái gì có thậtvà nó làm nền tảng của mọi vạn hữu. Chân như là nền tảng của vạn hữu. Tàng thức cũng vậy, tất cả đều do thức mà ra. Nếu thông minh thì chúng ta có thể sử dụng nó để giảng dạy và thực tập. Nhưng nếu không thông minh thì chúng ta có thể đi tới một quan điểm rất gần với thần giáo (theism), Thượng đế là nền tảng của tất cả mọi loài. Cũng như Niết bàn, Niết bàn có thể trở thành một nền tảng, một bản thể. Đây là một khuynh hướng đi về Bản thể học (une tendance ontologique). Cũng như pháp thân, chữ pháp thân Đức Thế Tôn dùng chỉ có nghĩa là giáo pháp, là pháp môn, là tất cả những giáo lý như Tứ niệm xứ, Tứ chánh cần, Tứ như ý túc, Ngũ căn, Ngũ lực, Thất bồ đề phần… Những giáo lý đó thay thế Đức Thế Tôn tồn tại mãi trên cuộc đời để làm thầy của mình. Đó là pháp thân theo nghĩa nguyên thỉ của nó. Sau này trong Đại thừa, pháp thân trở thành một cái gì chắc thật hơn, rất tế nhị và rất đẹp. Các thi sĩ của thiền môn nói rằng chim hót, thông reo, hoa nở, mây bạc, trăng vàng đều là sự biểu hiện của pháp thân, vì vậy pháp thân là thực tại, là nền tảng của vạn hữu.

Điều đó đúng ở chỗ là nếu nhìn vào bông hoa mà chúng ta có thể nghe bông hoa thuyết pháp, thuyết pháp về vô thường, vô ngã, về tương tức. Quán chiếu vào bất cứ hình tướng nào trên thế giới chúng ta đều thấy hình tướng đó diễn bày sự thật về vô thường, vô ngã và tương tức. Pháp thân là như vậy! Nếu nói pháp thân là một cái gì chắc thật làm nền tảng để cho tất cả các hiện tượng phát hiện ra thì chúng ta đã đi hơi xa.

5. Sự sùng tín

Chúng ta có thể theo hai khuynh hướng hoặc dùng sự quán chiếu và tuệ giác để được giải thoát, đó là theo tinh thần nguyên thỉ, hoặc nương vào niềm tin nơi Tam Bảo. Tam quy, đối với chúng ta ở Làng Mai, là sự thực tập trở về nương tựa Tam Bảo chứ không phải là sự phó thác tất cả cho Tam Bảo.

Quy y Phật là trở về với khả năng tỉnh thức, khả năng đi đứng nằm ngồi trong chánh niệm của mình trong đời sống hàng ngày. Đó gọi là quy y Phật. Quy y Phật không có nghĩa là lạy xuống và nương tựa vào vị Phật ở ngoài mình. Lạy Phật như vậy là tín tâm, là sùng tín. Nếu quy y Phật đúng cách thì với mỗi hơi thở, mỗi bước chân mình đều trở về với chánh niệm, chánh định, nghĩa là trở về với Đức Phật trong con người mình. Quy y Pháp là trở về nương tựa nơi giáo pháp của Đức Thế Tôn đã chỉ dạy để mình có thể theo đó mà thực tập và hành trì. Mỗi khi có buồn, có giận, có lo, mình biết cách sử dụng Pháp và an trú trong Pháp để chuyển hóa, thì gọi là quy y Pháp.

Quy y Tăng cũng vậy. Có người đem gạo, cơm, rau muống tới cúng dường. Họ thực tập sùng tín để có công đức. Họ cũng bớt khổ nhiều lắm. Nhưng đối với chúng ta là những người tu thì quy y Tăng là có niềm tin ở Tăng thân. Mỗi ngày mình xây dựng Tăng thân, không đi riêng rẽ khỏi Tăng thân. Đó là quy y Tăng.

Trong Phật giáo Nguyên thỉ chất liệu của sự sùng tín rất ít. Người ta có niệm: Namo-tassa-bhagavato- arahato-samma-sambuddhasa, đồng thời người ta cũng thực tập. Phật giáo sùng tín là devotion, tiếng Phạn là bhakti. Trong đạo Bụt Đại thừa trí tuệ lên cao đã đành mà chất liệu sùng tín cũng lên cao đi đôi với việc nâng từ bi lên ngang hàng với trí tuệ.

Đối tượng của sự sùng tín bắt đầu xuất hiện. Sùng tín Đức Bổn Sư không đủ, phải có những vị Bụt khác như bụt A Di Đà, bụt A Súc… Người ta tin tưởng vào cõi Tịnh độ của bụt A Di Đà, của bụt A Súc, tin tưởng vào Long Hoa Tam Hội của bụt Di Lặc. Những đối tượng của sự sùng tín được tạo dựng ra, trong số đó, ngoài hình ảnh của các vị Bụt còn có hình ảnh của các vị Bồ tát như Bồ tát Văn Thù, Bồ tát Phổ Hiền, Bồ tát Địa Tạng, Bồ tát Quan Âm. Đó đều là đối tượng của sự sùng tín. Các vị không phải là nhân vật lịch sử như Đức Thích Ca Mâu Ni hay Xá Lợi Phất hay Mục Kiền Liên.

Tại sao chúng ta lại có thể sùng kính được một nhân vật không có tính cách lịch sử? Trong vấn đề đó chư tổ không hề nao núng tại vì đại trí là trí tuệ lớn và chính trí tuệ lớn giải phóng cho con người. Tất cả chúng ta ai cũng cần có đại trí. Người ta nói, đại trí là mẹ của các vị Bụt, thì làm sao mà mình không sùng kính được? Người ta đã nhân cách hóa (personify) đại trí và chúng ta có Đức Bồ tát Văn Thù. Chúng ta biết Đức Bồ tát Văn Thù có trong Đức Thích Ca, có trong thầy Xá Lợi Phất và có trong mình. Mỗi khi lạy xuống chúng ta tiếp xúc được với chất liệu đại trí trong con người của mình. Lạy xuống trước một vị Bồ tát tên Đại trí Văn Thù không phải là thờ cúng một vị thần mà là lạy xuống trước một sự thật, tại vì đại trí là một cái gì có thật. Chúng ta đau buồn, ganh tị, giận hờn, nhưng khi hiểu ra thì chúng ta hết đau buồn, ganh tị, giận hờn. Đại trí là một yếu tố của giải thoát, vì vậy đại trí là đối tượng của sự sùng kính của chúng ta. Những người chưa hiểu sâu thì nghĩ, Đức Văn Thù ở ngoài và ta phải hướng về kính lạy. Là người tu, chúng ta phải thấy được Đức Văn Thù trong sư anh, sư chị, trong thầy và trong chính mình. Mỗi khi lạy xuống thì chúng ta tiếp xúc được với Văn Thù như một cái gì có thật, cụ thể chứ không phải là một hình ảnh vu vơ của sự thờ phụng.

Điều này cũng đúng với đại bi. Bồ tát Quan Thế Âm, theo sự nghiên cứu khoa học thì chúng ta biết đó không phải là một nhân vật lịch sử. Nhưng chúng ta rất cần tình thương, cần sự tha thứ, cần khả năng lắng nghe, nên chúng ta đã nhân cách hóa đại bi. Hình ảnh của Đức Quan Âm, có khi là đàn ông có khi là đàn bà, không phải là một vị thần vu vơ mà là một chất liệu có thật.

Hiện nay ai cũng sùng tín tự do, bình đẳng, dân chủ. Tự do, bình đẳng, dân chủ đều là đối tượng của sự ham muốn của con người hiện đại. Nước Pháp tặng cho nước Mỹ một tượng thần tự do cũng trong tinh thần đó, đó là Bồ tát tự do. Chúng ta rất cần chất liệu của trí tuệ, của tình thương, của đại nguyện, chất liệu của sự hành động. Chúng ta đã nhân cách hóa những chất liệu đó để mình dễ dàng tập trung, vì vậy chúng ta đã có những Bồ tát Văn Thù, Phổ Hiền, Quan Âm, Địa Tạng. Ở nhân gian chúng ta có những vị Bồ tát Dân Chủ, Tự Do, Công Bằng, Tình Huynh Đệ. Ba vị Bồ tát của nước Pháp là Bồ tát Tự Do, Bồ tát Huynh Đệ và Bồ tát Bình Đẳng (Liberté, Fraternité, Egalité).

Nếu hiểu như vậy thì cái lạy của chúng ta sẽ sâu hơn. Khi lạy chúng ta tiếp xúc được với năng lượng vĩ đại của tình thương, của trí tuệ của những người đi trước chúng ta, những người đang đi với chúng ta và những người sẽ đi với chúng ta. Đó là chuyện có thật. Các vị Bồ tát không cần phải là những nhân vật lịch sử nhưng cũng thật không kém gì các nhân vật lịch sử. Tinh thần của Đại thừa là như vậy, rất phóng khoáng, rất phá chấp. Nếu cần tạo ra một vị Bồ tát mới thì cứ tạo ra một vị Bồ tát mới.

6. Phương tiện quyền xảo (Upāya-kauśalya)

Phương tiện quyền xảo tiếng Anh là skillful means. Nắm vững được pháp môn thì chúng ta có tự do để chế tác ra những pháp môn mới. Nếu cần, chúng ta cũng có thể chế tác ra các vị Bồ tát và các vị Phật, gì cũng được, miễn là giúp cho người bớt khổ và đi trên con đường chuyển hóa thì mình có thể làm tất cả mọi thứ, đó gọi là phương tiện quyền xảo. Nếu cần có thêm một Tịnh độ ở phương Bắc thì chúng ta cũng có thể tạo dựng một Tịnh độ ở phương Bắc và đặt vào đó một vị Bụt cùng các vị Bồ tát phụ tá để giúp cho người bớt khổ. Với tinh thần phóng khoáng đó, chúng ta có thể tạo ra biết bao nhiêu là cõi Tịnh độ, tạo ra biết bao nhiêu là vị Bụt và Bồ tát để tới giúp cho mình. Đó là tinh thần vĩ đại của Đại thừa! Với tinh thần phương tiện quyền xảo chúng ta có rất nhiều không gian, rất nhiều điều kiện để hiến tặng những pháp môn mới, những cách hành trì mới, những giáo lý mới, nhưng với điều kiện là nó có khả năng đưa con người tới gần với chánh pháp. Chúng ta đã học qua ba thời kỳ gồm một khoảng thời gian là 800 năm. Để thấy những nét chính, chúng ta cần xem cái tổng thể và nhìn vào từng chi tiết một.

Sơ lược về các thời kỳ

Có một tư liệu quý về lịch sử Phật giáo, tên là Dị Bộ Tông Luân Luận. Thầy Thế Hữu, đã sống, hành đạo và viết ra tác phẩm này vào khoảng 400 năm sau khi Đức Thế Tôn nhập diệt, tức là rất gần Bụt (chúng ta cách Bụt 2600 năm hơn). Vì vậy những điều thầy nghe rất gần với sự thật. Đó là khoảng 150 năm trước khi Chúa Kitô giáng sinh. Tên của thầy là Vasumitra. Vasu là thế (cuộc đời) và mitra là hữu (bạn), Vasumitra là người bạn của cuộc đời.

Nội dung của bộ luận này nói về sự phân liệt của tăng thân thành ra nhiều bộ phái. Có khoảng 20 bộ phái. Nhờ tác phẩm này, chúng ta biết được mỗi bộ phái chủ trương những gì và có những gì khác nhau giữa niềm tin và chủ trương của các bộ phái. Dị Bộ Tông Luân Luận là tài liệu rất quí giúp chúng ta biết được quá trình diễn biến của tư tưởng đạo Phật. Đây không phải là tài liệu duy nhất mà chúng ta có được về sự phân phái và về nội dung của các bộ phái. Còn nhiều tài liệu khác, nếu muốn, chúng ta có thể tìm thấy trong Đại Tạng Kinh và cả trong những tài liệu đã được dịch ra tiếng Tây phương. Trong khi sử dụng tài liệu này chúng ta sẽ luôn luôn tham khảo những tài liệu khác vì tài liệu này cũng có những chỗ sai lầm và thiếu sót. Nhờ tham khảo các tài liệu khác nhau mà chúng ta có được một tài liệu được đúc kết gần với sự thật hơn hết.

Bản lược đồ các bộ phái mà quý vị đang có trong tay là công trình của giáo sư André Bareau của Collège de France (xem phụ lục, lược đồ 1). Ông đã nghiên cứu trong nhiều năm, đã tham khảo rất nhiều tài liệu trong đó có Dị Bộ Tông Luân Luận. Giáo sư đã so sánh, đối chiếu và cuối cùng đúc kết thành lược đồ này mà hiện nay được xem như là một tài liệu gần hơn hết với sự thật đã xảy ra.

Khi trước tác hay ghi chép lại lịch sử, người ta hay có khuynh hướng đề cao tông phái của mình là chính thống nhất, vì thế không tránh được tính chủ quan. Thầy Thế Hữu cũng vậy, thầy là người của Hữu Bộ (Sarvāstivāda), một tông phái có mặt tại Kashmir ở miền Bắc và cũng có mặt tại miền Trung Ấn Độ. Cơ sở của Thuyết Nhất Thiết Hữu Bộ đã được duy trì tại Kashmir tới hơn 1000 năm. Tông phái Hữu Bộ đã sáng tác ra một tác phẩm Abhidharma rất đồ sộ, gọi là Mahāvibhāṣa (Đại Tỳ Bà Sa Luận).

Trong kho tàng văn học Phật giáo có ba thể tài (ba thể loại): Kinh là thể tài thứ nhất của văn học Phật giáo, Luật là thể tài thứ hai (nền văn học Vinaya tức Luật, cũng rất giàu có) và phần thứ ba là Luận (Abhidharma). Mục đích của Luận là để hệ thống hóa giáo lý của đạo Bụt, nêu lên những chủ trương của tông phái mình và những chủ trương mà mình nghĩ là sai lầm của các tông phái khác.

Như đã nói, Hữu Bộ đã sáng tạo ra một nền văn học Luận tạng (Abhidharma) rất phong phú, gọi là Đại Tỳ Bà Sa Luận (Mahāvibhāṣa Śāstra). Thầy Thế Hữu đã đóng góp rất nhiều trong công trình khởi sự và sáng tạo nền văn học Luận tạng đó.

Tông phái thứ hai cũng sáng tác ra nhiều tác phẩm về Luận tạng là tông phái Thượng Tọa Bộ (Sthaviravāda). Thượng Tọa Bộ sau này được gọi là Phân Biệt Thuyết Bộ (Vibhajyavāda) hay còn được gọi là Đồng Diệp Bộ, tức phái Theravāda hiện bây giờ ở Tích Lan. Đồng Diệp Bộ là những người mặc áo màu hỏa hoàng, màu lá phong mùa thu. Chữ Theravāda tiếng Pali là Thượng Tọa Bộ, tương đương với chữ Sthaviravāda (Thượng Tọa Bộ) của tiếng Phạn. Theravāda cũng là Thượng Tọa Bộ, nhưng không phải Thượng Tọa Bộ gốc, không phải Mūla Sthaviravāda (mūla là gốc). Phật giáo Nam tông thỉnh thoảng cũng tự gọi là Phân Biệt Thuyết Bộ. Chữ phân biệt ở đây có nghĩa là phân tích, chia chẻ, so sánh.

Luận tạng của Thượng Tọa Bộ cũng rất đồ sộ. Hiện bây giờ chúng ta còn có cơ duyên để có thể nghiên cứu hai nền văn học Luận tạng đồ sộ đó là Hữu Bộ và Thượng Tọa Bộ.

Thầy Thế Thân sống ở thế kỷ thứ tư sau Chúa giáng sinh, đã tới Kashmir và lưu lại trong đạo tràng của Hữu Bộ để nghiên cứu thêm và đã đúc kết lại nền văn học Đại Tỳ Bà Sa trong một tác phẩm cô đọng gọi là A tỳ đạt ma Câu Xá Luận (Abhidharmakośa-śāstra). Kośa có nghĩa là kho tàng, tức là những tinh yếu, những châu báu của nền văn học Abhidharma (Luận tạng). Bây giờ đây tác phẩm Abhidharmakośā-śāstra đã được dịch ra tiếng Pháp và tiếng Anh. Bản tiếng Anh được dịch ra từ bản tiếng Pháp chứ không phải được dịch trực tiếp từ bản tiếng Hán, tuy là có tham chiếu bản chữ Hán.

Ở miền Bắc, tức là ở trung tâm Kashmir, đại bản doanh của Hữu Bộ, thầy Thế Thân đúc kết, tóm tắt nền văn học đồ sộ của Abhidharma thành tác phẩm Câu Xá. Ở Việt Nam trường Phật học nào cũng dạy Câu Xá Luận.

Ở miền Nam, tại Sri Lanka (Tích Lan) Thượng Tọa Bộ được duy trì ở đó và nền văn học Abhidharma cũng đã được tóm lược, đúc kết thành một tác phẩm. Người làm công việc đúc kết tác phẩm đó tên là Phật Âm (Budhaghoṣa). Thầy Phật Âm vào thế kỷ thứ năm đã dựng nên một tác phẩm gọi là Thanh Tịnh Đạo Luận (Visuddhi-magga). Visuddhi là thanh tịnh, magga là con đường, là đạo. Thanh Tịnh Đạo cũng đã được dịch ra tiếng Anh bởi một thầy gốc người Anh. Ni trưởng Trí Hải của chúng ta cũng đã dịch từ bản tiếng Anh đó ra tiếng Việt, quý vị có thể thưởng thức được tinh yếu của nền văn học Abhidharma Nam phương qua tác phẩm Thanh Tịnh Đạo Luận. Ngoài ra còn có một tác phẩm khác nữa gọi là Giải Thoát Đạo Luận (Vimutti magga).

Tác phẩm này không còn nguyên văn bằng tiếng Pali nhưng đã được dịch ra chữ Hán trong Tam Tạng Hán và một số các vị học giả đã từ tiếng Hán dịch ra tiếng Anh. Vậy là từ Nam tông chúng ta có hai tác phẩm: một là Thanh Tịnh Đạo Luận (Visuddhi magga), hai là Giải Thoát Đạo Luận (Vimutti magga).

Quý vị là những người rất may mắn, tại vì quý vị đang có những tài liệu đó để tham khảo và học hỏi. Ngày xưa khi tôi đi học, ở Phật học viện không có những tài liệu đó, không có Đại Tạng Kinh trong Phật học viện. Khi học kinh thì phải ngồi chép tay chữ Hán, học toàn bằng chữ Hán, không có tiếng Việt. Trong Phật học viện chỉ có một bản cho nên các chú phải ngồi lại để chép. Đôi khi mình tổ chức thành từng nhóm bảy hay mười người, mỗi người chép một trang, chép bằng một thứ mực đặc biệt rồi tìm cách để in đông sương. Mình có thể in từ bảy bản tới mười bản. Mình nấu thạch, làm thành một mảnh thạch rất bằng phẳng rồi úp mặt của tờ chép tay ấy lên để cho mực thấm vào trong thạch bản. Sau đó để giấy trắng in lên mặt bản thạch. Bản in đầu rất rõ, bản in thứ hai mờ hơn, bản thứ ba mờ hơn nữa. Tới bản thứ mười thì khá mờ, phải ráng lắm mới có thể đọc được. Ngày xưa chúng tôi đã học trong điều kiện đó, không có máy vi tính, không có máy đánh chữ mà cũng không có máy photocopy. Nhưng mà học cũng được, cũng thành người, cũng thành giáo thọ được.

Bản lược đồ thứ nhất gần với sự thật hơn hết. Có thể nó vẫn còn có một vài chỗ sai lầm, nhưng nhờ sự nghiên cứu và đối chiếu tất cả các bản mà bản đó gần với sự thật hơn hết. Chúng ta hãy hồi hướng công đức này cho giáo sư André Bareau của Collège de France.

Bản lược đồ thứ hai là theo cái thấy của thầy Thế Hữu, nó có một vài cái chủ quan (xem phụ lục, lược đồ 2). Trong bản này chúng ta thấy tất cả các bộ phái khác đều từ Hữu Bộ mà ra.

Nhìn vào lược đồ của André Bareau chúng ta thấy ở trên ghi năm Bụt nhập diệt là E. N., có nghĩa là Phật lịch tính từ ngày Bụt nhập diệt (E: ère, N: Nirvāṇa). Thí dụ như 200 E.N. là 200 năm sau khi Bụt nhập diệt, chữ E.N. là tiếng Pháp. Chúng ta có thể dùng danh từ Phật lịch hay sau Niết bàn (S.N.). Sau Niết bàn 140 năm (S.N. 140) thì có sự phân phái và do đó có Đại Chúng Bộ và Thượng Tọa Bộ.

Theo tài liệu của thầy Thế Hữu thì vào khoảng 100 năm sau khi Bụt nhập diệt thì đã có sự phân phái. Nhưng khi so sánh cho kỹ rồi đúc kết thì ta thấy con số 140 năm gần với sự thật hơn.

Theo nguyên tắc thì Đại Chúng Bộ là số đông và có nhiều người trẻ hơn vì đó là phái cấp tiến, phái muốn làm cách mạng. Còn Thượng Tọa Bộ thì ít người hơn, tuổi lớn hơn và có khuynh hướng bảo thủ.

Khi chúng ta thấy hay nghe nói tăng đoàn bị tách làm hai phe thì ta cảm thấy buồn, ta cảm thấy có sự chia rẽ. Nhưng chúng ta đừng nghĩ như vậy. Chúng ta không hẳn phải đau buồn khi thấy tăng đoàn chia rẽ. Sự khác biệt về nhận thức luôn luôn có, chia ra hay không chia ra thì nó vẫn có đó. Ngay trong Làng Mai, cùng một thầy, cùng nghe một bài pháp thoại, cùng thực tập, nhưng cũng có phe bảo thủ và phe tiến bộ. Mỗi người hãy tự nhìn mình thử xem mình thuộc về phe bảo thủ hay phe tiến bộ? Có thể có những người bảo thủ hơn tôi. Tuy là đệ tử của tôi, chỉ mới hai mươi mấy tuổi mà bảo thủ hơn thầy trong cách nhận thức. Thầy thuộc về Đại Chúng Bộ còn đệ tử thuộc về Thượng Tọa Bộ.

Có những người trong chúng ta có cái nhìn phóng khoáng hơn, không câu chấp vào lời nói hay vào hình thức. Có những người trong chúng ta bị kẹt vào những danh từ, chữ nghĩa, không dám nói sai một chữ. Khuynh hướng đó có chứ không phải không có, có ngay từ bây giờ, có ngay trong Làng Mai. Chúng ta chỉ cần lấy hai người thôi để làm ví dụ thì chúng ta đã thấy rằng, trong hai người thế nào cũng có người có khuynh hướng cởi mở hơn người kia hoặc là có một người có khuynh hướng bảo thủ hơn người kia. Vì vậy cho nên chuyện có hai khuynh hướng (hai khuynh hướng là tối thiểu) trong một tập đoàn là chuyện muôn đời, luôn luôn có.

Ngay trong thời Đức Thế Tôn còn tại thế, trong tăng đoàn có những người thuộc về phái thủ cựu, bảo thủ và có những người thuộc về phái cởi mở, tiến bộ. Những khuynh hướng khác nhau, những dị biệt đó được thấy rất rõ rệt trong các kinh điển.

Khi đọc các kinh Nguyên thỉ chúng ta thấy rõ ràng thầy Ca Diếp, tuy là bậc đàn anh và mọi người đều tuân phục, nhưng thuộc về phía bảo thủ, khá cứng. Cũng có lẽ vì vậy mà thầy Ca Diếp đã được tôn lên làm vị anh cả trong kỳ Đại hội Kết Tập kinh điển lần thứ nhất mấy tháng sau khi Đức Thế Tôn nhập diệt. Thầy Ca Diếp đã bàn với một số các thầy khác chọn những vị đạo cao đức trọng, lớn tuổi, có khoảng 500 người (500 La hán). Hội nghị đầu tiên để ôn lại những lời Bụt dạy gọi là Ngũ Bách Kết Tập (the Five Hundred Council, The first Council of 500 Arahats) ba tháng sau khi Đức Thế Tôn nhập diệt và người đứng ra triệu tập là thầy Ca Diếp.

Cố nhiên là các thầy đã chọn lựa. Không biết trong số quí thầy đó, tất cả đều là A la hán hay có thể có vài người chưa là A la hán. Sự thật rất rõ ràng, thầy A Nan không được vô tại vì thầy là biểu tượng cho phái trẻ tuy thầy cũng không còn trẻ lắm. Thầy A Nan rất muốn độ cho người trẻ, nhưng người trẻ có những yếu kém của họ như ưa giỡn, ưa cười, làm ồn hơi nhiều nên cứ bị rầy hoài. Ở đây, trong số chúng ta cũng có nhiều các thầy A Nan và cô A Nan lắm. Thầy A Nan có một trí nhớ rất kỳ diệu, Bụt nói gì thầy cũng nhớ hết. Trong thời của Bụt người ta không ghi chép những pháp thoại của Ngài cho nên họ phải hoàn toàn trông cậy vào ký ức và phải sử dụng ký ức rất nhiều. Bây giờ chúng ta có băng, có notebook khỏi phải nhớ làm gì cho cực. Chúng ta làm biếng, không chịu cố gắng, cho nên ký ức của mình tệ hơn ký ức của các thầy ngày xưa.

Trong số các thầy ngày xưa có những vị luật sư chuyên môn về Luật, có những vị kinh sư chuyên môn về Kinh và họ đọc thuộc lòng từ kinh này sang kinh khác. Nhờ vậy nên các kinh được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng miệng và bằng ký ức mà thôi. Ký ức là điện não, và quí thầy có những phương pháp để nhớ cho dễ. Họ đặt ra những bài kệ tóm tắt để dễ nhớ. Trong kinh hay có việc lặp lại (Đông phương như vậy rồi mà Nam phương cũng như vậy), lặp lại rất nhiều như vậy để cho dễ nhớ.

Một trăm bốn mươi năm là nhiều lắm. Cố nhiên là trong một trăm bốn mươi năm đó đã có nhiều người, có nhiều thầy đã nắm được yếu chỉ của Phật pháp, nắm được pháp môn tu và đã đạt được những tuệ giác giải thoát an lạc. Nhưng không phải tất cả các thầy trong giáo đoàn đều làm được như vậy. Cũng như trong chúng ta đây, trong chúng ta có những thầy, những sư cô có an lạc, hạnh phúc, nhưng cũng có những thầy và những sư cô chưa đủ an lạc và hạnh phúc, vẫn còn lên còn xuống. Ngày xưa cũng vậy thôi, ngay trong thời Bụt còn tại thế cũng vậy và sau khi Bụt nhập diệt rồi thì cũng như vậy. Chúng ta biết rằng đạo Bụt thời Đức Thế Tôn còn rất ít người theo.

Nước Ấn Độ giống như chữ V. Đạo Bụt thời Đức Thế Tôn chỉ có mặt nội trong một vòng đai ở miền Trung, gồm một số mười mấy nước trong vùng này, chưa đi xuống miền Nam, chưa đi lên miền Bắc. Trong thời Đức Thế Tôn, đạo Bụt có thể chỉ có một vài vùng rất nhỏ ở miền Nam và miền Bắc. Chủ lực của đạo Bụt thời Đức Thế Tôn chỉ tập trung ở cái vòng đai miền Trung và là giới xuất gia. Có giới tại gia yểm trợ các thầy nhưng những người tại gia tu tập chưa nhiều. Họ có tụng Tam quy, có thực tập Ngũ giới để có hạnh phúc trong đời sống hiện tại và để khi sanh trở lại thì được sanh vào những cõi tốt đẹp hơn như cõi trời. Hồi đó chưa có Tịnh độ của Đức Bụt A Di Đà. Cư sĩ Cấp Cô Độc không niệm Nam Mô A Di Đà Phật, mà niệm: Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddassa, có nghĩa là: Kính lạy Đức Thế Tôn, bậc xứng đáng để được cúng dường, bậc Chánh Biến Giác.

Trong suốt một trăm bốn mươi năm này chúng ta có thể thấy được rằng, có những thay đổi xảy ra đứng về phương diện tổ chức, phương diện hành trì, phương diện học hỏi. Thời gian một trăm bốn mươi năm rất là dài.

Chúng ta nên nhớ rằng, luôn luôn có một phe bảo thủ muốn giữ lại y hệt những gì mình được nghe, được hiểu và có một phe khác cảm thấy rằng những điều được nghe được học đó cần phải thay đổi, cần phải làm mới để ngôn ngữ và cách thực tập mới đó đáp ứng trực tiếp được những khó khăn, những khổ đau trong hoàn cảnh của con người hiện đại. Có những người rất mến mộ Đức Thế Tôn và muốn giữ hết tất cả những điều Đức Thế Tôn dạy, từng chữ từng chữ một. Xưa bày như thế nào thì nay làm theo như thế đó, hoàn toàn không dám sửa đổi lấy một chữ. Cái đó có cái hay nhưng cũng có cái chưa hay của nó. Cái hay là giúp cho mình biết được ngày xưa người ta đã dùng ngôn ngữ nào, những gì đã thực sự được nói. Cái chưa hay là người đó bị kẹt, người đó chỉ truyền được cái vỏ mà không truyền được cái ruột. Cái ruột là gì? Ruột là tuệ giác, là thảnh thơi, là giải thoát và hạnh phúc. Người đó chỉ mang được cái vỏ mà không truyền được cái ruột. Điều đó chúng ta thấy rất rõ trong thế giới hiện tại.

Những người trẻ của chúng ta hôm nay ở Việt Nam và ở ngoại quốc cũng vậy. Họ thấy mẹ, thấy bà ngoại mình đi chùa và tụng những kinh mà mình hoàn toàn không hiểu gì cả. Cái gì mà Nam mô tát đát tha tô dà đa da a ra ha đế? Mình không hiểu gì cả, mà hỏi bà thì bà cũng không biết, xưa bày nay làm thôi! Người trẻ cảm thấy cái ấy không dính líu gì tới mình. Vì thế người trẻ không tham dự, không muốn đi chùa nữa. Ở Cali cũng như ở Paris, người trẻ không muốn đi chùa nữa, tại vì chùa là để dành cho má, cho bà ngoại hay bà nội. Không khí ở chùa không còn thích hợp với người trẻ. Nhưng nếu nói chùa phải làm mới lại, phải dịch kinh ra tiếng Việt để cho bọn trẻ hiểu thì không được. Kinh người xưa tụng sao thì bây giờ phải giữ như vậy, dịch ra là tội lắm, là làm mất tất cả tính chất thiêng liêng của nó. Đó là thái độ của người bảo thủ! Mà người bảo thủ là ai? Là mình chứ ai nữa.

Ở trong chúng ta có người bảo thủ và cũng có người tiến bộ. Nhưng người bảo thủ có thể nhiều hơn. Chúng ta sợ. Chúng ta sợ mất truyền thống. Sở dĩ chúng ta sợ là vì chúng ta không có nội dung. Nếu có nội dung rồi thì chúng ta không còn sợ nữa. Như một người dịch thuật, nếu như người đó nắm được nội dung của câu văn rồi thì họ có thể dùng những chữ rất lạ, rất mới mà không sợ gì hết. Còn nếu như không nắm được nội dung thì họ cứ dịch từng chữ, người ta đọc xong chẳng hiểu gì cả. Có rất nhiều dịch giả làm như vậy.

Người bảo thủ thì thời nào cũng có, và họ rất đông. Bảo thủ cho đến nỗi họ không còn hiểu được, không còn nói chuyện được với người khác. Họ làm chết đi sức sống của truyền thống. Họ nghĩ họ đang phục vụ cho truyền thống, họ trung thành với truyền thống, nhưng kỳ thực họ đang giết truyền thống. Những người đó, người Tây phương gọi là fundamentalist. Họ là những chướng ngại cho sự phát triển, cho sự đi tới, cho việc đem truyền thống đi vào cuộc đời. Họ là chướng ngại trong sự làm mới lại truyền thống để truyền thống còn được mãi mãi là một truyền thống sinh động. Bất cứ một truyền thống nào, nếu muốn xứng đáng là một truyền thống, thì nó phải có tính cách sinh động, nó phải là một cơ thể sinh động (living organism). Nó không phải là một xác ướp để ở trong Tàng cổ viện. Chúng ta muốn có một cái xác ướp giống hệt như xưa hay muốn có một sự sống, một cơ thể? Đó là cái chúng ta phải chọn lựa.

Nếu chúng ta nhìn vào thời gian 45 năm hành đạo của Đức Thế Tôn, chúng ta thấy rằng cách Thế Tôn giảng dạy và thực tập rất là linh động. Đức Thế Tôn đã từng nói rằng: Không có gì có thể sống còn được nếu không có thực phẩm. Truyền thống Phật giáo cũng vậy, nó phải có thức ăn. Mà thức ăn là gì? Thức ăn là những gì đang xảy ra trong giây phút hiện tại, những khổ đau đang xảy ra, những nhận thức của mình về khổ đau và những giáo lý, những biện pháp tu tập có khả năng giải quyết những khổ đau đó. Trả lời những câu hỏi đó của thời đại, đó là thức ăn.

Trong thời của Đức Thế Tôn, Ngài biết những gì xảy ra trong xã hội của Ngài và Ngài đã đối trị những khổ đau, đáp ứng những vấn nạn của xã hội bằng tuệ giác của Ngài. Ngài đã sáng tạo ra một truyền thống linh động (a living tradition). Nếu nghiên cứu kỹ chúng ta sẽ thấy trong suốt 45 năm Đức Thế Tôn hành đạo, cách giảng dạy của Ngài có nhiều sự thay đổi. Rồi theo thời gian, tiếp xúc với nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội, cách thuyết pháp và những pháp môn Bụt đưa ra càng ngày càng phong phú hơn. Truyền thống ấy đích thực là một truyền thống linh động.

Kỳ trước chúng ta đã nghe nói tới những ví dụ, như ví dụ về nhân duyên. Có những kinh Bụt dạy có sáu nhân duyên, có những kinh Bụt dạy chín nhân duyên, có kinh Bụt dạy mười hai nhân duyên. Thập nhị nhân duyên là giáo lý cuối. Nếu Bụt sống thêm mười năm nữa thì mười hai nhân duyên có thể trở thành mười một hay mười ba nhân duyên, tại vì ngài không bị kẹt vào hình thức của giáo lý.

Khi nghiên cứu và áp dụng kinh Quán Niệm Hơi Thở tôi thấy rằng vào cuối đời của Đức Thế Tôn ngài đã cô đọng phương pháp thực tập hơi thở thành ra kinh An Ban Thủ Ý. Kinh An Ban Thủ Ý, Đức Thế Tôn đã dạy nhiều lần nhưng kinh An Ban Thủ Ý còn truyền lại cho chúng ta văn bản tối hậu. Trong kinh An Ban Thủ Ý có mười sáu hơi thở đối trị với mười sáu trường hợp. Thực tập mười sáu hơi thở đó mình có thể đạt được sự chuyển hóa, an lạc và giải thoát. Khi học và thực tập kinh An Ban Thủ Ý tôi rất khâm phục Đức Thế Tôn, Ngài dạy rất hay, nhưng mình vẫn có thể tiếp nối được Thế Tôn làm cho kinh An Ban Thủ Ý càng được thích hợp hơn nữa với xã hội hiện tại. Đức Thế Tôn giảng dạy trong xã hội, trong môi trường của Ngài thì Ngài phải giảng dạy như vậy. Nhưng từ thế kỷ thứ sáu trước Thiên Chúa giáng sinh cho tới thế kỷ thứ hai mươi mốt thì đã trải qua hai mươi sáu thế kỷ, chúng ta đang sống trong một xã hội hoàn toàn khác, văn hóa hoàn toàn khác thì ta có thể trình bày kinh An Ban Thủ Ý theo một cách khác. Nếu Đức Thế Tôn đang có mặt ở đây thì Ngài cũng sẽ làm như vậy.

Chúng ta phải biết rằng mình là sự nối tiếp của Đức Thế Tôn. Nếu mình có tuệ giác thì mình phải giúp Đức Thế Tôn làm chuyện đó, nếu không thì mình không phải là đệ tử thông minh của Ngài. Những gì mà cha làm chưa xong thì con phải làm tiếp. Những gì mà cha chưa làm được thì con phải làm được. Ngày xưa hoàn cảnh là như vậy nhưng bây giờ hoàn cảnh khác. Ngày xưa khi chư tổ làm chùa mình chỉ thấy toàn là cột chùa. Cột chùa choáng chỗ rất nhiều tuy chùa rất đẹp. Nếu bây giờ ta nói, ngày xưa chư tổ làm chùa có rất nhiều cột, tại sao bây giờ ta bỏ cột thì ta không phải là học trò giỏi của tổ. Mình phải là học trò thông minh của Đức Thế Tôn, mình phải biết hoàn cảnh của mình thì mới có thể tiếp tục được sự nghiệp, tiếp tục được sứ mạng của Đức Thế Tôn trao truyền.

Chúng ta có thể thấy được suốt 140 năm trong giáo đoàn của Bụt đã có tình trạng xảy ra là có những người rất bảo thủ, rất hình thức mà thiếu nội dung. Những người có nội dung thì thấy rõ ràng Đạo Bụt cần phải có hình thức mới, ngôn ngữ mới phù hợp để diễn bày tuệ giác cũ, để đưa những người trẻ đi vào, nếu không thì Đạo Bụt sẽ già, sẽ chết và truyền thống cũng chết theo. Sự thúc bách đó càng ngày càng lớn cho đến một ngày nào đó tình trạng phải bùng vỡ ra. Do đó có sự phân phái thành Thượng Tọa Bộ và Đại Chúng Bộ. Cách thức học Phật và hành trì của chúng ta cách đây 50 năm rất là xưa, và bây giờ cũng còn xưa. Chúng ta đã không thừa hưởng được những khám phá mới của khảo cổ học (Archaeology), bác ngữ học (Philology) và của các môn học khác, trong khi các học giả đã làm việc rất nhiều, đã cung cấp cho chúng ta rất nhiều tư liệu, rất nhiều sự thật mà các trường Phật học của mình đã không thừa hưởng được bao nhiêu. Năm mươi năm là quá nhiều!

Quý vị thử nghĩ, cuốn Tỳ Ni Nhật Dụng Thiết Yếu, cuốn Sadi Luật Nghi Yếu Lược và cuốn Uy Nghi mà mình gọi là Luật Tiểu, là sách giáo khoa của các điệu tức là các Sadi và Sadi ni, được sáng tác cách đây bốn trăm năm, vào thời của thiền sư Vân Thê, thiền sư Độc Thể. Vậy là trong suốt bốn trăm năm, trong chùa chỉ sử dụng một sách giáo khoa đó cho Sadi và Sadi ni, không chịu sáng tác sách giáo khoa mới. Trong khi đó ở ngoài đời năm nào cũng có những sách giáo khoa mới về lịch sử, về văn chương, về khoa học. Trong bốn trăm năm, ở Trung Quốc cũng như ở Việt Nam chúng ta chỉ sử dụng mỗi một cuốn sách đó cho Sadi và Sadi ni. Đủ rồi, xưa bày nay làm, tại sao còn phải làm thêm? Đó là tinh thần thuật nhi bất tác của Nho giáo. Thuật là lập lại (repeating), nhi là mà, bất là không, tác là sáng tác. Chúng ta chỉ có quyền lặp lại thôi mà chúng ta không có quyền làm ra cái mới. Đó là tinh thần của Nho giáo!

Cách đây mười mấy năm, Làng Mai đã sáng chế ra được cuốn Bước tới thảnh thơi, một sách giáo khoa mới cho Sadi và Sadi ni. Nhưng bây giờ nhìn lại thì nó cũng đã xưa, đã cũ rồi. Vì vậy các thầy, các sư cô giáo thọ phải làm mới sách Bước tới thảnh thơi. Bước tới thảnh thơi đã được dịch ra tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Hoa và một số các thứ tiếng khác.

Cách đây bốn hôm tôi nhận được một lá thư của một anh chàng người Mỹ ở trong tù, anh ta bị tù chung thân và không được tiếp xúc với thế giới bên ngoài nhiều. Không biết vì cơ duyên nào mà cuốn Stepping into Freedom (Bước tới thảnh thơi) đã lọt vào trong tù. Anh ta cũng đọc được một số sách khác của Làng Mai. Anh ta viết thư, nói rằng: “Ngày hôm nay là một ngày quá đẹp! Trời rất xanh, mây rất trắng. Một ngày để mình có thể sống! Một ngày để mình có thể chết! Thầy ơi, đọc xong cuốn Bước tới thảnh thơi con đã tự cạo đầu, tự làm lễ xuất gia, con đã nguyện giữ mười giới, con đã thực tập uy nghi ở trong tù. Mỗi thầy tu có một cái phòng (cell) của mình trong tu viện. Con cũng có một cái phòng gọi là prison cell. Ban đầu con thấy cuộc đời con là một niềm tuyệt vọng, một niềm tủi hổ. Nhưng sau khi đọc xong cuốn sách của Thầy con thấy được con đường mới. Con cũng như Thầy, con cũng là một người xuất gia. Con sống ở đây và con cũng thực tập mười giới, con cũng thực tập uy nghi và con cũng thực tập an trú trong giây phút hiện tại. Con tìm ra được hạnh phúc ngay trong nếp sống trong nhà tù của con. Con nhớ tới thánh Gandhi đã nói rằng nhà tù là nơi rất tốt để mình nghỉ ngơi và tu tập. Con nay đang tận dụng cơ hội đó, chưa chắc ở ngoài đời con đã làm được những cái mà con đang làm ở trong tù’’. Trong hoàn cảnh đó mà người ta tu được, người ta có hạnh phúc, còn mình ở ngoài này với biết bao nhiêu điều kiện mà mình tu học không có hạnh phúc, không thành công thì hóa ra mình thua anh chàng đó hay sao?

Chúng ta không cần lý luận ai phải ai trái. Chúng ta chỉ cần nhìn những ngôi chùa của chúng ta tại Việt Nam, nhìn những ngôi chùa của chúng ta tại Tây phương, nhìn các thầy, các sư cô, nhìn bà ngoại, bà nội, nhìn má, ba của chúng ta thì sẽ hiểu rõ. Đôi khi ba chở má tới chùa, để má xuống rồi ba đi mất, ba không muốn ở chùa. Con trai của ba tới chùa thấy không thoải mái, con gái của ba cũng vậy, tới chùa cũng không thấy thoải mái vì thấy không khí ở chùa không phải là không khí của mình. Tại vì sao? Tại vì chùa có duy trì lại một ít các truyền thống, nhưng những truyền thống đó không nói được, không còn truyền thông được với người trẻ. Một là chúng ta cứ để như vậy, để cho cái truyền thống khô dần, chết dần. Hai là ta phải vùng vẫy, phải đưa sức sống vào truyền thống lâu đời đó. Nhưng đưa sức sống vào thì người ta nói mình phá hoại truyền thống, mình bóp méo sự thật. Anh là ai mà dám sửa Luật của Bụt? Anh là ai mà dám đặt ra những pháp môn thực tập mới? Chúng ta có thể trả lời: Tôi là con của Bụt, tôi là đệ tử của Bụt, là sự tiếp nối của Bụt và tôi phải làm những điều đó cho Bụt nếu tôi không muốn làm người con bất hiếu.

Sự phân chia tăng đoàn ra Thượng Tọa Bộ và Đại Chúng Bộ không phải là chuyện đáng để cho chúng ta than thở. Đó là một chuyện may mắn! Đó là cơ hội để đạo Bụt, để tăng đoàn có thể mở ra mà xét lại cách mình nói, cách mình trao truyền, cách mình thực tập. Tại vì sao? Tại vì có những người trong chúng ta chỉ giữ được cái vỏ của truyền thống mà hoàn toàn không giữ được một chút gì về nội dung của truyền thống. Có những người chỉ có hình thức bên ngoài là một vị A la hán nhưng nội dung bên trong không phải là một vị A la hán.

Thầy Đại Thiên (Mahādeva), một trong những nhân vật lãnh đạo của Thượng Tọa Bộ, đã bắn phát súng đầu. Thầy nói: Quả vị A la hán không phải là mục tiêu chính của tôi. A la hán chưa phải là con người lý tưởng. Con người lý tưởng của tôi cao hơn A la hán. Con người lý tưởng của tôi là Bụt. A la hán còn có những yếu kém:

1. Dư sở dụ

A la hán vẫn còn bị người ta dụ dỗ, gọi là dư sở dụ. A la hán không phải là con người lý tưởng vì A la hán vẫn còn là nạn nhân của sự dụ dỗ bởi người khác. Người khác ở đây tức là những loài Thiên ma. Chúng đi vào trong giấc mơ của các vị A la hán, hóa hiện ra thành những thiếu nữ rất đẹp và ôm lấy vị A la hán. Vị A la hán trong giấc mơ thấy mình đang giao hợp với vị thiên nữ đó và khi thức giấc thì thấy mình đang tiếp tục xuất tinh. A la hán vẫn chưa phải là hình ảnh tuyệt hảo. Đó là điểm yếu đầu tiên của vị A la hán.

2. Vô tri

Điểm yếu thứ hai của vị A la hán là vô tri, tức là có những cái mà vị A la hán không biết. Ví dụ như nếu hỏi vị A la hán trong thành phố mà ngài đi vào khất thực có bao nhiêu người thì vị A la hán không biết. Trong khi đó thì Đức Thế Tôn biết hết, có bao nhiêu loài chúng sanh trong tam thiên đại thiên thế giới ngài cũng đều biết hết. Trí tuệ của một vị A la hán còn nhỏ lắm. A la hán biết được một số những điều liên hệ đến phiền não, tới nguyên nhân của phiền não và phương pháp diệt trừ phiền não. Có những vô tri gọi là nhiễm ô vô tri thì vị A la hán không còn. Nhưng có những cái vị A la hán không biết được, đó là những bất nhiễm ô vô tri. Vì vậy so với bậc Chánh đẳng Chánh giác thì kiến thức và tuệ giác của A la hán còn hạn chế, còn nhiều vô tri. Tuy những vô tri nhiễm ô không còn nữa, nhưng những vô tri không nhiễm ô thì vị A la hán vẫn còn nhiều cho nên vị A la hán chưa phải là hình ảnh lý tưởng tôi muốn đi theo.

3. Do dự

Vị A la hán thỉnh thoảng còn do dự, còn nghi ngờ. Chỉ khi nào thành một Đức Thế Tôn, một vị Toàn giác thì mới hết sự nghi ngờ. Khi chúng ta tới một vị A la hán để tham vấn thì vị ấy có thể vẫn còn có những điểm nghi ngờ. Do dự là yếu kém thứ ba của vị A la hán.

4. Tha linh nhập

Tha linh nhập là sở dĩ mình đi vào được đạo, đi vào được giải thoát, đi vào được Niết bàn là do người khác giúp. Một mình thì không làm được. Tha là người khác, linh là khiến cho, nhập là đi vào. Nếu không nhờ Bụt, nếu không nhờ sư anh, nếu không nhờ các thầy khác hướng dẫn và khai thị cho thì mình không thể nào tự đi vào giác ngộ. Trong khi đó Đức Thế Tôn tự đi một mình không cần nhờ vào ai. Tha linh nhập là yếu kém thứ tư của vị A la hán.

5. Đạo nhân thanh cố khởi

Yếu kém thứ năm là nếu không lặp đi lặp lại câu “đời là khổ, đời là khổ’’ thì vị A la hán vẫn còn bị lôi cuốn theo cái vui phàm tục như thường. Đạo nhân thanh cố khởi tức là cái thấy về đạo là do âm thanh mà phát khởi ra. Phải nghe câu đời là khổ thì mình mới dừng lại được, mình mới không đi về nẻo của đam mê, của ham muốn. Vì vậy, lặp đi lặp lại câu đời là khổ rất quan trọng!

Trong cuộc đời thực tập của một vị A la hán thì việc tụng kinh, sự nhắc nhở bằng âm thanh rất quan trọng. Vị A la hán phải luôn luôn nhờ vào những cái đó mới đi vào được trong đạo. Đó là một yếu kém. Đức Thế Tôn không cần nhắc đi nhắc lại câu đời là khổ, đời là khổ, đời là khổ mới có thể tu được. Có những người không thông minh (trong số đó có chúng ta), khi học về Tứ diệu đế (về bốn sự thật) được nghe rằng sự thật thứ nhất là khổ thì tìm tất cả mọi lý luận để chứng minh: Đời là khổ! Nhưng mục đích của Đức Thế Tôn không phải để chứng minh gì cả. Đức Thế Tôn không phải là một nhà triết học. Ngài nói: Có những khổ đau hiện thực. Ta phải nhìn vào nội dung của khổ đau để tìm ra nguyên nhân của nó. Ngài chỉ nói như vậy thôi. Ngài đâu có muốn ta tìm đủ mọi lý luận để chứng minh rằng cái gì cũng là khổ. Nhưng có những thầy đã làm như vậy. Họ đặt ra quan niệm gọi là tam khổ để nói rằng cái gì cũng khổ, không có cái gì vui hết, họ cho rằng cứ lặp đi lặp lại “cái này là khổ, cái kia là khổ, tất cả là khổ” thì mới có thể đi vào đạo được. Quan niệm về Tam khổ là:

• Khổ khổ:

Cái khổ thứ nhất gọi là khổ khổ (Duḥkha duḥkhatā). Những điều bất như ý xảy ra cho mình là khổ, ví dụ như bị đau răng, bị té, bị đụng xe, hay bị sư chị la rầy.

Những cái ấy tự chúng đã là khổ rồi, không cần phải chứng minh nữa. Cái đó gọi là khổ khổ.

• Hoại khổ:

Cái thứ hai gọi là hoại khổ (Vipariṇāma duḥkha). Tuy bây giờ cái ấy chưa gây đau khổ nhưng mai mốt khi nó tàn hoại thì nó sẽ gây khổ. Vậy nên đừng có vui làm gì! Bông hoa đó đẹp như thế nhưng rồi nó sẽ tàn, thành thử anh đừng có đánh mất mình trong bông hoa. Tuy mình còn trẻ nhưng mình biết thế nào mình cũng già, cũng chết, mình đừng nên sung sướng, đừng có hạnh phúc về cái tuổi trẻ của mình. Đó gọi là hoại khổ, một quan niệm rất là yếm thế, rất bi đát.

• Hành khổ:

Cái thứ ba là hành khổ (Saṃskāra duḥkhatā). Chữ hành ở đây là những hiện tượng. Tất cả những hiện tượng mà mình thấy như bông hoa, cái nhà, dòng sông hay trái núi… đều là hành (những hiện tượng). Tất cả các hiện tượng trên thế giới, dầu là thân thể mình hay cái nhà của mình hay là sự nghiệp của mình, tất cả đều đi ngang qua quá trình sanh-trú-dị-diệt, mà hễ có sanh có diệt là có khổ. Vì vậy cho nên cái gì cũng là khổ hết! Nhưng mục đích của Bụt đâu phải là để chứng minh cuộc đời là khổ. Mục đích của Bụt là làm cho chúng ta vượt khỏi cái khổ.

Trong Tứ diệu đế, sự thật thứ nhất là khổ nhưng sự thật thứ ba lại là hạnh phúc. Cái mà ngày xưa gọi là khổ diệt tức là sự chấm dứt của đau khổ. Đức Thế Tôn không phải chỉ dạy có khổ, Đức Thế Tôn còn dạy cái ngược lại với khổ. Đức Thế Tôn nói có bóng tối, nhưng Đức Thế Tôn cũng nói bóng tối có thể lấy đi được, lấy đi bóng tối là có ánh sáng. Khi mà bóng tối đi rồi thì có cái gì? Có ánh sáng. Khi mà khổ không còn nữa thì có cái gì? Có cái vui, cái an lạc, có Niết bàn.

Sự thật thứ hai là con đường đem tới cái khổ gọi là khổ tập. Sở dĩ có khổ là vì mình đang đi trên con đường đem tới khổ, con đường đó gọi là khổ tập.

Sự thật thứ tư là khổ-diệt-đạo, tức là con đường đưa tới sự chấm dứt đau khổ, con đường đưa tới hạnh phúc.

Giáo lý của Đức Thế Tôn chứa đầy hy vọng, chứa đầy sinh lực như thế. Những người bị kẹt thì nói vì Đức Thế Tôn đã nói đời là khổ thì bây giờ mình đừng nên vui làm chi, bởi vì khổ đã là khổ rồi, mà hoại cũng khổ và hành cũng khổ. Trong chúng ta có biết bao nhiêu người như vậy. Chúng ta rất bảo thủ, nhiều người trong chúng ta đang bị kẹt vào chữ nghĩa, vào hình thức.

Nói như vậy không có nghĩa là trong Thượng Tọa Bộ chỉ có toàn là người bảo thủ và trong Đại Chúng Bộ chỉ có toàn là người tiến bộ. Nhìn trong nội chúng thì mình biết: Có nhiều người sẵn sàng lo cho hạnh phúc chung, lo cho an vui chung nhưng cũng có những người lo cho mình nhiều hơn. Trong Đại thừa có rất nhiều người Tiểu thừa và trong Tiểu thừa cũng có rất nhiều người Đại thừa. Chia ra như vậy không phải để nói một bên chỉ hoàn toàn là bảo thủ còn một bên chỉ hoàn toàn là cởi mở. Thầy Đại Thiên (Mahādeva) đã bắn phát súng thần công đầu tiên vào thành trì của sự bảo thủ, và phản ứng của bên kia rất mạnh. Sách vở còn chép lại, họ nói xấu thầy Đại Thiên là một người rất tệ, ngày xưa trước khi đi tu đã từng ăn trộm, ăn cướp, ở tù và đã từng có liên hệ bất chính với mẹ của mình. Họ tìm cách nói xấu đủ thứ về người đó, mục đích là để cho những lời tuyên bố của thầy không có giá trị nữa.

Chúng ta thấy trong thời đại chúng ta cũng có người như vậy. Mỗi khi chúng ta muốn tấn công bên kia thì chúng ta đặt ra những điều là người đã phát ngôn ra như vậy, cho người đó có cái xấu này, cái tệ kia v.v… Đó là chuyện muôn đời. Trong khi đó thầy Đại Thiên là một người rất thông minh, một người rất can đảm. Thầy là một trong những nhân vật tiền tiến trong phong trào cải cách làm mới lại Đạo Bụt. Thầy biết nếu không được làm mới thì Đạo Bụt sẽ chết.

Trong Cơ Đốc giáo đang xảy ra chuyện đó. Người Cơ Đốc giáo đang trăn trở vì họ biết, nếu không làm mới lại thì Cơ Đốc giáo sẽ tàn lụi và chỉ còn lại thành phần gọi là fundamentalist mà thôi. Có một vị giám mục đã viết một cuốn sách với tựa là Christianity has to change or die và một vị giám mục ở Ireland viết một cuốn sách tựa là Saving Christianity. Đại Chúng Bộ của Cơ Đốc giáo cũng đang hoạt động với mục đích cứu truyền thống Thiên Chúa giáo. Rất nhiều người trẻ, người trí thức nghĩ rằng, trong thời đại này mà vẫn còn tin có một người ở trên mây quyết định tất cả, thời đại này mà nói rằng, vũ trụ chúng ta mới thành lập chưa tới 10.000 năm theo thánh kinh, trong khi hành tinh của chúng ta được lập nên từ hàng tỷ năm về trước. Thời buổi này mà còn bảo họ tin rằng, con người buổi đầu được tạo dựng giống hệt như bây giờ, không khác gì hết, trong khi đó thuyết tiến hóa cho biết là con người từ những chủng loại khác mà tiến thành. Lịch sử của sự sống cũng như lịch sử của loài người không phải là mười ngàn năm như trong Thánh kinh đã nói. Bây giờ mà bắt người ta tiếp tục tin như vậy thì người ta sẽ bỏ đạo mà đi.

Những người giác ngộ trong Cơ Đốc giáo đã thấy được điều đó. Họ nghĩ phải có một ngôn ngữ mới, một giáo lý mới, một sự hành trì mới để diễn bày lại tuệ giác của Kitô, nếu không thì Kitô giáo sẽ chết. Điều này đã xảy ra cho Phật giáo. Đạo Bụt đã trải qua nhiều lần làm mới, sau mỗi lần làm mới Đạo Bụt lại có sinh khí mới và chúng ta làm sống dậy cái truyền thống đẹp đẽ của chúng ta.

Chúng ta đã biết khái quát về thời kỳ đầu gọi là Tiểu thừa sơ kỳ. Chúng ta cũng đã biết khái quát về thời kỳ thứ hai gọi là Tiểu thừa bộ phái. Tôi sẽ nói sơ lược về thời kỳ thứ ba tức thời kỳ xuất hiện và thành lập Đại thừa. Thời kỳ này kéo dài từ năm 100 trước Thiên Chúa giáng sinh cho đến năm 300 sau Thiên Chúa giáng sinh.

Năm Điều Phát Nguyện là thực tập chánh niệm trong liên hệ tình yêu. Năm Điều Phát Nguyện bồi dưỡng hiểu biết thương yêu, nhất là trong những lúc liên hệ có khó khăn. Năm Điều Phát Nguyện rất thích hợp để sử dụng trong lễ cưới.

Điều phát nguyện thứ nhất

Chúng con nguyện sống đời sống hằng ngày sao cho xứng đáng với đạo đức của tổ tiên và nòi giống chúng con.

Điều phát nguyện thứ hai

Chúng con nguyện sống đời sống hằng ngày sao cho xứng đáng với kỳ vọng mà tổ tiên và giống nòi đặt nơi mỗi chúng con.

Điều phát nguyện thứ ba

Chúng con nguyện trong đời sống hằng ngày dồn hết tâm lực và phương tiện để xây dựng cho các thế hệ con cháu của chúng con trong tương lai.

Điều phát nguyện thứ tư

Chúng con nguyện nương tựa vào nhau, xây dựng cho nhau bằng tình thương, sự tin cậy, sự hiểu biết và lòng kiên nhẫn.

Điều phát nguyện thứ năm

Chúng con nguyện tự nhắc nhở rằng sự trách móc, sự hờn giận và lý luận chỉ làm hao tổn hòa khí và không giải quyết được gì. Chúng con biết chỉ có sự hiểu biết và lòng tin cậy mới bồi đắp được hạnh phúc và an lạc.

Với lời phát nguyên thứ nhất ta ý thức rằng ta là mối liên kết giữa các tổ tiên đời trước và các thế hệ con cháu đời sau. Ý thức như thế ta biết rằng chăm sóc thân tâm chúng ta tức là chăm sóc tất cả các thế hệ quá khứ cũng như tương lai.

Lời phát nguyện thứ hai nhắc nhở ta rằng tổ tiên cũng như con cháu đang đặt nhiều kỳ vọng nơi ta. Hạnh phúc hay khổ đau của ta cũng là hạnh phúc hay khổ đau của các thế hệ tổ tiên và con cháu. Quán chiếu sâu sắc, chúng ta sẽ nhận ra những kỳ vọng của con cháu ta nơi ta.

Lời quán nguyện thứ ba dạy ta rằng niềm vui, an bình, tự do và hòa hợp không chỉ là một vấn đề cá nhân. Chúng ta phải sống thế nào để cho tổ tiên trong ta được giải thoát để nhờ đó mà ta được giải thoát. Nếu không ta sẽ mãi mãi bị ràng buộc và tiếp tục trao truyền sự ràng buộc cho con cháu. Chúng ta có thể hiến tặng niềm vui, an bình, tự do, và hòa hợp cho các bậc tổ tiên đồng thời cho chúng ta và con cháu chúng ta. Đây là giáo lý tương tức (interbeing). Chừng nào mà tổ tiên trong ta còn đau khổ thì chúng ta không thể hạnh phúc.

Lời nguyện thứ tư nhắc nhở ta rằng hiểu biết tức là thương yêu. Khi chúng ta biết rõ niềm đau, nỗi khổ của một ai, chúng ta muốn tìm cách giúp đỡ, từ đó mà ta phát lòng yêu thương, vì hạnh phúc và giải thoát của người ấy. Thiện chí trong tình yêu không đủ. Nếu không có hiểu thì không có thương.

Cần nhớ rằng nên thực tập lời nguyện này trong tinh thần của một cộng đồng. Phải làm bất cứ gì để đem lại hạnh phúc cho bầu không khí, cho nước, cho cỏ cây, đất đá, cho chim chóc loài vật, và cho loài người. Sống đời sống hằng ngày sao cho luôn luôn cảm nhận rằng cộng đồng có mặt trong ta, là nơi cung cấp năng lượng để chúng ta có thể vượt qua trong đời sống của ta cũng như khi gặp khó khăn ngoài xã hội. Vậy xin hãy ý thức về những gì đang xảy ra.

Chúng ta phải sống sâu sắc từng giây phút của đời sống. Nếu sống được sâu sắc chỉ trong một giây thì bạn có thể sống sâu sắc suốt cả đời. Thi sĩ người Pháp, René Char có nói: “Nếu bạn có thể an trú trong một phút giây thì bạn có thể khám phá thời gian vĩnh cửu.” Hãy nắm lấy cơ hội để sống sâu sắc, hạnh phúc, bình an. Mỗi giây phút là một cơ hội để chúng ta thiết lập hòa bình với thế giới và cho thế giới. Thế giới cần đến hạnh phúc của chúng ta. Thực tập chánh niệm có thể xem như là thực tập hạnh phúc, thực tập thương yêu. Phải bồi đắp khả năng sống hạnh phúc, khả năng thương yêu. Và quán chiếu sâu sắc là thực tập căn bản.

Chúng ta cần thực tập lời phát nguyện thứ năm là vì mặc dầu chúng ta biết rõ rằng trách móc và tranh cãi không bao giờ giúp ích được gì, nhưng chúng ta không nhớ. Hơi thở có ý thức giúp phát triển khả năng dừng lại khi cần, để tránh trách móc và tranh cãi.

Tất cả chúng ta cần cố gắng cải thiện lối sống. Chúng ta có bổn phận chăm sóc lẫn nhau. Chúng ta là những người làm vườn, chăm bón cho hoa nở. Nếu có hiểu biết, chúng ta sẽ trồng được những bông hoa đẹp. Chỉ có thiện chí thì không đủ, chúng ta phải học nghệ thuật hiến tặng hạnh phúc cho người khác. Nghệ thuật rất thiết yếu cho đời sống và chánh niệm chính là căn bản của nghệ thuật.

Năm giới tức là năm phép thực tập chánh niệm, biểu hiện được một cách cụ thể giáo lý Tứ đế và Bát chánh đạo, con đường của Bụt, con đường của hiểu biết và thương yêu đích thực có khả năng đưa tới trị liệu, chuyển hóa và hạnh phúc cho bản thân và cho thế giới. Năm giới mang theo tuệ giác tương tức, tức là Chánh kiến, có khả năng tháo bỏ mọi cuồng tín, cố chấp, kỳ thị, sợ hãi, hận thù và tuyệt vọng. Sống và thực tập theo Năm giới là chúng ta đã đi vào con đường mà các vị Bồ tát đang đi. Năm giới này đại diện cho cái thấy của đạo Bụt về một nền tâm linh và đạo đức toàn cầu. Biết rằng đang được đi trên con đường của Bụt, chúng ta không còn lý do gì để lo lắng cho hiện tại và sợ hãi cho tương lai.

Giới thứ nhất: Bảo vệ sự sống

Ý thức được những khổ đau do sự giết hại gây ra, con nguyện thực tập nuôi dưỡng tuệ giác Tương tức và lòng Từ bi, để có thể bảo vệ sự sống của mọi người, mọi loài và môi trường sống. Con nguyện không giết hại, không để kẻ khác giết hại và không tán thành bất cứ một hành động giết hại nào trên thế giới, dù là trong tâm tưởng hay trong cách sống hằng ngày của con. Thấy được rằng tất cả những bạo động do sợ hãi, hận thù, tham vọng và cuồng tín gây ra đều bắt nguồn từ cách tư duy lưỡng nguyên và kỳ thị; con nguyện học hỏi thái độ cởi mở, không kỳ thị, không cố chấp vào bất cứ một quan điểm, một chủ thuyết hay một ý thức hệ nào để có thể chuyển hóa hạt giống cuồng tín, giáo điều và thiếu bao dung trong con và trên thế giới.

Giới thứ hai: Hạnh phúc chân thật

Ý thức được những khổ đau do lường gạt, trộm cướp, áp bức và bất công xã hội gây ra, con nguyện thực tập chia sẻ thời giờ, năng lực và tài vật của con với những kẻ thiếu thốn, trên cả ba phương diện: tư duy, nói năng, và hành động trong đời sống hằng ngày. Con nguyện không lấy làm tư hữu bất cứ một của cải nào không phải do mình tạo ra. Con nguyện thực tập nhìn sâu để thấy được hạnh phúc và khổ đau của người kia có liên hệ mật thiết đến hạnh phúc và khổ đau của chính con. Con biết hạnh phúc chân thực không thể nào có được nếu không có hiểu biết và thương yêu, trong khi đó đi tìm hạnh phúc bằng cách chạy theo quyền lực, danh vọng, giàu sang và sắc dục có thể đem lại nhiều hệ lụy và tuyệt vọng. Con ý thức được hạnh phúc chân thực phát sinh từ cách nhìn của con mà không phải từ bên ngoài đem tới. Thực tập tri túc giúp con sống hạnh phúc được ngay trong giây phút hiện tại để nhận diện những điều kiện hạnh phúc mà con đang có. Con nguyện thực tập Chánh mạng để có thể làm giảm thiểu khổ đau của mọi người, mọi loài, bảo hộ được Trái đất và chấm dứt những nguyên nhân gây biến đổi khí hậu bất thường.

Giới thứ ba: Tình thương đích thực

Ý thức được những khổ đau do thói tà dâm gây ra, con nguyện thực tập theo tinh thần trách nhiệm để giúp bảo hộ tiết hạnh và sự an toàn của mọi người, mọi gia đình và xã hội. Con biết tình dục và tình yêu là hai cái khác nhau. Những liên hệ tình dục do sự thèm khát gây nên luôn mang tới những hệ lụy và đổ vỡ cho con và cho người khác. Con nguyện không ăn nằm với bất cứ ai nếu không có tình yêu đích thực và những cam kết chính thức lâu dài. Con sẽ làm mọi cách để bảo vệ trẻ em, không cho nạn tà dâm tiếp tục gây nên sự đổ vỡ của các gia đình và của đời sống đôi lứa. Con nguyện học hỏi những phương pháp thích ứng để chăm sóc năng lượng tình dục trong con, để thấy được sự thật thân tâm nhất như và nguyện nuôi lớn các đức Từ, Bi, Hỷ và Xả, tức là những yếu tố căn bản của một tình yêu thương đích thực, làm tăng trưởng hạnh phúc của con và của người khác. Con biết thực tập Tứ vô lượng tâm, con sẽ được tiếp tục đẹp đẽ và hạnh phúc trong tương lai.

Giới thứ tư: Ái ngữ và lắng nghe

Ý thức được những khổ đau do lời nói thiếu chánh niệm và thiếu khả năng lắng nghe gây ra, con nguyện học hạnh Ái ngữ và Lắng nghe để có thể hiến tặng niềm vui cho người và làm vơi bớt nỗi khổ đau của người. Con nguyện tìm cách đem lại an bình và hòa giải giữa mọi người, giữa các quốc gia, chủng tộc và tôn giáo. Biết rằng lời nói có thể đem lại hạnh phúc hay khổ đau cho người, con nguyện học nói những lời có khả năng gây thêm niềm tự tin, an vui và hy vọng, những lời chân thật có giá trị xây dựng hiểu biết và hòa giải. Con nguyện không nói gì khi cơn giận đang có mặt trong con. Con nguyện tập thở và đi trong chánh niệm để nhìn sâu vào gốc rễ của cơn giận ấy, để nhận diện những tri giác sai lầm trong con và tìm cách hiểu được những khổ đau trong con và trong người mà con đang giận. Con nguyện học nói sự thật và lắng nghe sâu để có thể giúp người kia thay đổi và vượt thoát những khó khăn đang gặp phải. Con nguyện không loan truyền những tin mà con không biết chắc là có thật, không nói những điều có thể tạo nên sự bất hòa trong gia đình và trong đoàn thể. Con nguyện thực tập Chánh tinh tấn để nuôi dưỡng khả năng hiểu biết, thương yêu, hạnh phúc và không kỳ thị nơi con, để làm yếu dần những hạt giống bạo động, hận thù và sợ hãi mà con đang có trong chiều sâu tâm thức.

Giới thứ năm: Nuôi dưỡng và trị liệu

Ý thức được những khổ đau do sự tiêu thụ thiếu chánh niệm gây nên, con nguyện học hỏi cách chuyển hóa thân tâm, nuôi dưỡng sức khỏe cơ thể và tâm hồn bằng cách thực tập chánh niệm trong việc ăn uống và tiêu thụ. Con nguyện nhìn sâu vào bốn loại thực phẩm là đoàn thực, xúc thực, tư niệm thực và thức thực để tránh tiêu thụ những thực phẩm độc hại. Con nguyện không uống rượu, không sử dụng các chất ma túy, không ăn uống hoặc tiêu thụ bất cứ một sản phẩm nào có độc tố, trong đó có mạng lưới toàn cầu, phim ảnh, truyền thanh, truyền hình, sách báo, bài bạc và chuyện trò. Con nguyện thực tập thường xuyên trở về với giây phút hiện tại để tiếp xúc với những gì tươi mát, có khả năng nuôi dưỡng và trị liệu trong con và xung quanh con mà không để cho tiếc nuối và ưu sầu kéo con trở về quá khứ; không để lo lắng và sợ hãi kéo con đi về tương lai. Con nguyện không tiêu thụ chỉ để khỏa lấp khổ đau, cô đơn và lo lắng trong con. Con nguyện nhìn sâu vào tự tính tương quan tương duyên của vạn vật để học tiêu thụ như thế nào mà duy trì được an vui trong thân tâm con, trong xã hội, và trong môi trường sống.

Có thể khi đang sợ hãi, chúng ta không còn cởi mở, không mấy từ bi, hào phóng. Muốn thương ai trước phải biết thương mình. Trước phải chấp nhận bản thân, chấp nhận niềm vui hay đau khổ rồi từ đó mới có thể đem nguồn vui, hạnh phúc đến những người khác.

Metta có nghĩa là tâm từ bi. Chúng ta bắt đầu bằng một lời nguyện: “Xin nguyện cho tôi không sợ hãi.” Nhìn sâu vào bản thân để hiểu được mình, tiếp theo chúng ta hướng lời nguyện đến những người khác: “Xin nguyện cho mọi người (hoặc là người này, người kia) không sợ hãi”. Không nên nguyện như con vẹt. Phải dốc lòng chí tâm khi nguyện.

Khi thực tập chúng ta nên nghiệm xem ta được bình an, hạnh phúc, thảnh thơi tới đâu, chúng ta có đang lo lắng hay không. Ý thức và nhận diện như thế giúp ta hiểu rõ bản thân ta hơn, ta sẽ ý thức sợ hãi là chướng ngại cho hạnh phúc và hiểu rõ giá trị của tâm thương yêu chính mình và vun trồng tâm thương yêu đối với những người khác.

Thực tập niệm tâm từ

Bài thực tập này phỏng theo cuốn Thanh Tịnh Đạo Luận (Visuddhimagga) của Luận sư Buddhaghosa, thế kỷ thứ năm sau kỷ nguyên.

Thực tập trong tư thế ngồi, yên tĩnh, theo dõi hơi thở trong khi đọc lời nguyện cho chính mình nghe:

“Xin nguyện cho tôi được bình an, hạnh phúc, tâm tư hiền hậu, thảnh thơi.”

“Xin nguyện cho tôi được an toàn, không tai nạn.”

“Xin nguyện cho tôi không sợ hãi, lo lắng, giận dữ, buồn phiền.”

Tư thế ngồi là tư thế tốt nhất để thực tập Tâm Từ. Ngồi thật yên, không bận tâm vì chuyện gì khác. Đây là cơ hội để quán chiếu tự thân, mở lòng thương yêu chính mình và trải lòng thương yêu đến mọi người, mọi loài.

Tiếp theo gửi lời nguyện đến những người khác.

“Xin nguyện cho chị được hạnh phúc, bình an và thảnh thơi.”

“Xin nguyện cho anh được hạnh phúc, bình an và thảnh thơi.”

“Xin nguyện cho tất cả mọi người được hạnh phúc, bình an và thảnh thơi.”

“Xin nguyện cho chị được an toàn, không tai nạn.”

“Xin nguyện cho anh được an toàn, không tai nạn.”

“Xin nguyện cho tất cả mọi người được an toàn, không tai nạn.”

“Xin nguyện cho chị không giận dữ, phiền não, sợ hãi và lo lắng.”

“Xin nguyện cho anh không giận dữ, phiền não, sợ hãi và lo lắng.”

“Xin nguyện cho tất cả mọi người không giận dữ, phiền não, sợ hãi và lo lắng.”

 Khi thực tập, trước hết ta hướng lời nguyện đến người ta thương. Tiếp theo đến người ta không thương, không ghét, và sau cùng đến những người đã gây cho ta đau khổ.

Để cho sự thực tập được cụ thể, bạn phải quán tưởng hình dung của bạn và của những người bạn đang hướng lời nguyện. Theo giáo lý đạo Bụt, con người được làm bằng năm yếu tố gọi là năm uẩn. Ngũ uẩn là Sắc, Thọ, Tưởng, Hành và Thức. Ta có thể nói rằng ta là người gác cổng và năm uẩn là năm vùng thuộc quyền kiểm soát của ta.

Bắt đầu thực tập Niệm Tâm Từ bằng cách nhìn sâu vào cơ thể. Tự hỏi: “Cơ thể ta bây giờ ra sao? Trong quá khứ nó ra sao và trong tương lai sẽ như thế nào?” Tiếp theo hướng đến người mà ta không thương, không ghét, rồi đến người ta ghét. Tưởng tượng trong trí hình dáng người ấy. Thở vào… thở ra… Ta quán tưởng dáng vóc, khuôn mặt, cách đi, cách ngồi, cách nói của người ấy. Quán tưởng từng bộ phận, tim, phổi, thận, mỗi chi tiết về người ấy. Dành thì giờ để quán tưởng. Luôn luôn giữ chánh niệm. Một khi đã quán tưởng ngũ uẩn một cách tường tận, hiểu biết và thương yêu sẽ có cơ hội biểu hiện và ta biết phải làm gì và không nên làm gì.

Hãy quán sát cảm thọ của ta, cảm thọ dễ chịu hay khó chịu, không dễ chịu cũng không khó chịu (trung tính). Quán sát cảm thọ trôi qua như một dòng sông, mỗi cảm thọ là một giọt nước của dòng sông. Hành giả ngồi bên dòng sông cảm thọ, nhận diện những cảm thọ đang biểu hiện. Nhận diện những nguyên nhân trở ngại cho hạnh phúc và cách chuyển hóa. Thực tập tiếp xúc với những mầu nhiệm, tươi mát, trị liệu bên trong tự thân và cả bên ngoài vạn vật. Thực tập như thế sẽ giúp ta vững mạnh hơn, có thêm khả năng thương yêu chính bản thân và thương yêu những người khác.

Đức Thế Tôn dạy: “Người càng đau khổ càng có nhiều vọng tưởng”. Hầu hết tưởng của chúng ta là vọng tưởng. Trong bóng tối, sợi giây cũng khiến ta hoảng hốt, sợ hãi. Ta tưởng đó là con rắn. Hãy nhận diện những vọng tưởng đã gây đau khổ cho ta.

Niệm tâm từ giúp ta nhìn rõ sự việc với tâm bình thản, với nhận thức đúng đắn.

Sau khi quán sát cảm thọ, ta quán sát các tâm hành (mental formations), những ý nghĩ, suy tư đang gây ảnh hưởng cho hành động và ngôn ngữ của ta. Những tâm hành ấy có thể bắt nguồn từ trong tâm thức hay từ tâm thức cá nhân hay cũng có thể từ tâm thức cộng đồng của gia đình, tổ tiên hay xã hội. Sau cùng ta quán sát tâm thức. Theo giáo lý đạo Bụt, tâm thức giống như một thửa ruộng chứa đủ mọi hạt giống: hạt giống thương yêu, hạt giống từ bi, hạt giống vui mừng, lo sợ, hạt giống của bình an, giận dữ và hạt giống của chánh niệm. Tâm thức là kho chứa tất cả những hạt giống ấy, những hạt giống luôn luôn có khả năng biểu hiện lên trên tầng ý thức. Niệm tâm từ giúp đưa những hạt giống tích cực như mừng vui, thương yêu, lên tầng ý thức tạo thành một vùng năng lượng chuyển hóa năng lượng sợ hãi.

Sợ hãi đưa đến bức xúc và căng thẳng. Để chữa trị, điều cần nhất là nghỉ ngơi. Một con thú khi bị thương thì tìm một chỗ để nghỉ ngơi hoàn toàn trong nhiều ngày, không đi tìm mồi hay bất cứ gì khác. Chúng chỉ nằm yên để tự chữa vết thương. Còn chúng ta, những con người, khi bị bức xúc hay căng thẳng chúng ta thường phải tìm đến thuốc. Ít khi chúng ta khôn ngoan hơn mà dừng lại. Chúng ta không biết tự giúp lấy mình.

Thư giãn toàn thân là một cơ hội để cơ thể nghỉ ngơi, chữa trị và phục hồi. Chúng ta thư giãn cơ thể và hướng sự chú ý và lân mẫn đến từng bộ phận, từng tế bào của cơ thể với nhiều ưu ái. Nên thực tập thư giãn toàn thân ít nhất một lần trong ngày, 20-30 phút hay lâu hơn. Ta có thể buông thư với tư thế nằm mỗi tối trước khi ngủ. Hoặc cũng có thể bất cứ thời điểm nào thích hợp trong ngày, trong bất cứ không gian nào không bị ai quấy rầy. Ta cũng có thể buông thư ở tư thế ngồi ngay tại văn phòng làm việc. Nếu nỗi lo sợ và căng thẳng quá lớn làm ta không thể đi vào giấc ngủ, thiền buông thư có thể giúp được rất nhiều.

Khi một nhóm cùng nhau thực tập thì sẽ có một người hướng dẫn cho cả nhóm. Cách thức hướng dẫn có thể thay đổi tùy lúc, tùy người hướng dẫn. Bạn cũng có thể thực tập khi đang đọc sách hay nghe nhạc.

Bài thực tập thư giãn toàn thân

Mời bạn nằm ngửa, hai cánh tay duỗi thẳng hai bên.

Thư giãn cơ thể… giữ cho cơ thể thoải mái…

Sống lưng áp sát xuống giường, hay nệm tập trên sàn nhà…

(Thở)

Chú ý vào hơi thở vào, hơi thở ra, ý thức thành bụng phồng lên theo hơi thở vào, xẹp xuống theo hơi thở ra.

(Thở) Phồng lên… lên… Xẹp xuống… xuống…

(Thở)

Thở vào… chú ý vào đôi mắt… Thở ra thư giãn đôi mắt… Đưa đôi mắt chìm xuống, vào trong ổ mắt… Thư giãn các bắp cơ quanh mắt.

Mắt đã cho ta thấy bao màu sắc, cảnh đẹp huy hoàng, cho ta thấy người ta thương…

Tiếp tục thư giãn đôi mắt. Biết ơn đôi mắt… Thở vào tôi ý thức đôi mắt còn tốt… Thở ra mỉm cười với đôi mắt…

Thở vào… chú ý tới cái miệng…

Thở ra… thư giãn miệng… Thư giãn các bắp cơ quanh miệng… Mỉm miệng cười… Tưởng tượng hoa nở ra trên môi…

(Thở)

Thở vào… chú ý tới các cơ bắp trên mặt…

Thở ra… thư giãn các cơ bắp trên mặt… Các cơ bắp mặt, má, cằm, cổ…

(Thở)

Thở vào… chú ý tới hai vai…

Thở ra… Thư giãn hai vai… Thả lỏng hai vai… Đôi vai đã từng nặng trĩu khổ nhọc… Gửi sự thương yêu, thân ái tới đôi vai…

(Thở)

Thở vào… chú ý tới hai cánh tay…

Thở ra… thư giãn hai cánh tay… Thả lỏng hai cánh tay trên…, hai cánh tay dưới…, hai cườm tay…, hai bàn tay…, các ngón tay…, nhẹ nhúc nhích các ngón tay…

(Thở)

Thở vào… chú ý tới trái tim…

Thở ra… thư giãn trái tim… Đã từ lâu ta không để tâm tới trái tim của ta… Ta bận hết việc này tới việc khác, ta lo lắng, căng thẳng.

(Thở)

Tim làm việc ngày đêm không ngừng nghỉ… Hãy ôm ấp trái tim ta bằng năng lượng chánh niệm, dịu dàng yêu thương…

“Thở vào tôi ý thức trái tim tôi… Thở ra tôi mỉm cười với trái tim tôi.”

(Thở)

Thở vào… chú ý hai chân…

Thở ra… thư giãn hai chân…, hai bắp đùi…, hai cẳng chân…, hai cườm chân…, ngón chân…

(Thở)

Thở vào, thở ra, toàn thân cảm thấy nhẹ nhàng. Toàn thân nhẹ như ngỗng bơi trên mặt hồ… tự do như đám mây thong dong trên bầu trời… Không đi đâu cũng không cần đến…

(Thở)

Ý thức có mặt với hơi thở… với sự phồng lên, xẹp xuống của bụng.

*Nếu bạn đang thực tập buông thư trước lúc ngủ, hãy tiếp tục theo dõi hơi thở. Thở vào, thở ra…

*Nếu bạn đang thực tập buông thư trong ngày, đến đây, bạn tiếp tục theo dõi hơi thở, ý thức hai tay, hai chân… Cử động nhẹ tay chân… Từ từ ngồi dậy… Chậm rãi đứng dậy với ý thức trọn vẹn và tiếp tục cho sinh hoạt tiếp theo của mình.

Tám bài tập tiếp theo cũng là sự tiếp nối của tám bài tập đầu. Chúng giúp ta hiểu rõ hơn về tâm thức để có thể buông bỏ những vọng tưởng, tiếp xúc với tự tính của vạn vật và đạt tới sự không sợ hãi.

Bài tập thứ chín: Nhận diện tâm

Ta đang thở vào và có ý thức về tâm ý ta.

Ta đang thở ra và có ý thức về tâm ý ta.

Bài tập thứ chín là ý thức về tâm ý và nhận diện thực trạng của tâm, (cũng giống như bài tập thứ ba là ý thức toàn thân, và bài tập thứ bảy là ý thức về cảm thọ.)

“Ta đang thở vào và có ý thức về tâm ý ta. Ta đang thở ra và có ý thức về tâm ý ta.” 

Tâm thức cũng như một dòng sông mà mỗi ý nghĩ là một giọt nước của dòng sông. Chúng ta ngồi bên một bờ sông, quán sát từng ý nghĩ phát hiện và đi qua. Chỉ cần ghi nhận là có một ý nghĩ trỗi dậy, dừng lại trong chốc lát rồi biến đi. Không cần phải ôm chặt, tranh đấu hay gạt bỏ ý nghĩ ấy đi.

Khi sợ hãi, ta nói: “Thở vào tôi biết có tâm hành sợ trong tôi”. Với chánh niệm và định lực, chúng ta ghi nhận và ôm ấp để có dịp nhìn sâu vào tâm hành sợ hãi ấy. 

Bài tập thứ mười: Làm cho tâm hoan lạc

Ta đang thở vào và làm cho tâm ý ta hoan lạc.

Ta đang thở ra và làm cho tâm ý ta hoan lạc.

Bài tập thứ mười là làm cho tâm ý hạnh phúc và thư giãn. Thực tập làm cho tâm ý hoan lạc là để tăng cường khả năng hoan lạc của tâm. Bài tập này cũng giống như những thực tập chế tác niềm hoan lạc trong các bài thực tập ở trên, có khác là thêm vào yếu tố tăng cường và hỗ trợ cho tâm.

Theo Tâm học của đạo Bụt, tâm có ít nhất là hai tầng hoạt động. Tầng ở dưới là tàng thức, cất giữ tất cả các hạt giống của tâm thức. Khi hạt giống của tâm thức được tưới tẩm hay tiếp xúc, hạt giống sẽ biểu hiện lên phần trên là tầng ý thức như là một tâm hành. Để cho tâm được hoan lạc, ta sử dụng thực tập gọi là “tưới tẩm có chọn lọc”. 

Thứ nhất, chúng ta để cho hạt giống tiêu cực nằm yên dưới tàng thức và không cho nó biểu hiện lên tầng ý thức. Thứ hai, nếu một hạt giống tiêu cực đã biểu hiện trên tầng ý thức (như là một tâm hành) thì ta đưa chúng trở xuống tầng tàng thức càng nhanh càng tốt để cho tâm hành tiêu cực thành hạt giống trở lại. Thứ ba là tìm cách đưa những hạt giống tích cực lên tầng ý thức. Thứ tư, khi hạt giống tích cực đã biểu hiện trên tầng ý thức thì tìm cách giữ tâm hành tích cực ở lại trên tầng ý thức càng lâu càng tốt. Phải tổ chức đời sống thế nào để cho những hạt giống tích cực được tưới tẩm nhiều lần trong ngày. Rất có thể bạn có nhiều hạt giống lành, tích cực chôn sâu trong tàng thức. Đây là một dịp để bạn cho các hạt giống tích cực ấy một cơ hội.

Bài tập thứ mười một: Thu nhiếp tâm ý vào định

Ta đang thở vào và thu nhiếp tâm ý ta vào định.

Ta đang thở ra và thu nhiếp tâm ý ta vào định. 

Tâm định có khả năng giải trừ phiền não, cũng như tia sáng mặt trời khi được tập trung vào một điểm có thể đốt cháy một tờ giấy. Định lực cũng có thể “đốt cháy” sợ hãi, phiền giận, vọng tưởng, tuyệt vọng, để chỉ còn lại tuệ giác.

Một trong những loại định là định vô ngã, nghĩa là không có một thực thể riêng biệt và thường hằng. Mặc dầu ý niệm về vô ngã hợp lý và không có gì khó hiểu, chúng ta thường không suy nghĩ theo chiều hướng đó. Vì vậy, chúng ta phải thực tập nhìn sâu vào vạn sự vạn vật để thấy được tự tính không vốn có của chúng.

Các nhà khoa học cho biết vật thể phần lớn được cấu tạo bằng không gian. Khối lượng vật chất của một bông hoa hay một cái bàn hầu như là không có gì cả. Vật chất của một cái bàn gom lại chỉ nhỏ hơn một hạt cát. Chúng ta biết sự thật là như vậy, nhưng trong đời sống hằng ngày, chúng ta vẫn thấy cái bàn là một vật to lớn và chắc nịch. Khi một nhà khoa học nghiên cứu sự vật (elementary particles) dưới ánh sáng của vật lý quang tử, họ phải thực tập quên đi thói quen nhìn sự vật tách rời nhau. Khi đó, họ mới có thể hiểu được sự vận hành chân thật của vật chất. Các nhà khoa học mà phải thực tập thì chúng ta cũng phải thực tập để nhìn sâu vào bản chất của sự vật trong đời sống hằng ngày. 

Định lực là khả năng duy trì tuệ giác lâu dài. Đó không phải chỉ là một tia sáng thoáng qua. Vì nếu như vậy thì nó không đủ khả năng giải phóng cho bạn. Thế cho nên, trong cuộc sống hằng ngày ta phải luôn nhớ giữ mãi trong tâm ý niệm về vô ngã, không và vô thường. Khi nhìn bất cứ vật gì, người, vật, cỏ cây, đất đá ta phải nhìn thấy tự tính trống rỗng của vạn sự vạn vật. Nhờ đó mà ta đạt đến tuệ giác có thể giải phóng chính ta. Điều này khác hẳn với việc bàn luận về ý nghĩa của tính không. Ta phải thực sự thấy bản chất về tính không của ta và của những thứ khác. Mỗi khi đã đạt được tuệ giác ấy, ta sẽ không còn sợ hãi, nô lệ, là nạn nhân của chia rẽ, kỳ thị vì ta đã thấy rõ tự tính tương tức của vạn vật. Dù là một vị Bụt, một cá nhân hay một thân cây bạn cũng nhận ra tự tính không và tương tức. Bạn sẽ thấy “cái một chứa đựng cái tất cả”. 

Bài tập thứ mười hai: Cởi trói cho tâm ý được giải thoát tự do

Ta đang thở vào và cởi mở cho tâm ý ta được giải thoát tự do.

Ta đang thở ra và cởi mở cho tâm ý ta được giải thoát tự do.

Bài tập thứ mười hai giúp ta giải phóng những phiền não và cởi mở cho tâm ý. Tâm ta luôn bị vướng mắc bởi phiền não, sợ hãi, giận dỗi, buồn phiền, kỳ thị. Chúng ta đã thực tập ghi nhận và ôm ấp phiền não, nhưng để được thực sự giải thoát, chúng ta cần sử dụng định lực để giải tỏa khỏi mọi ràng buộc. 

Có nhiều loại định mà ta có thể thực tập. Một là “định vô thường”. Chúng ta có ý niệm về vô thường, chấp nhận và đồng ý là có vô thường. Ý niệm vô thường sẽ ảnh hưởng đến cách chúng ta nhìn sự vật và hành xử trong đời sống hằng ngày. Mặc dầu chúng ta trong lý trí biết rằng người thương của ta sẽ là vô thường nhưng chúng ta sống và hành xử như là người ta thương luôn luôn như thế và ta cũng luôn luôn như thế. Tuy nhiên sự vật luôn luôn thay đổi, như một dòng sông. Khi gặp một ai ta có thể nhìn người ấy như là người của hai mươi năm trước mà không thể tiếp xúc với người của hôm nay, của hiện tại mặc dầu người ấy, hôm nay đã có những quan niệm khác, suy nghĩ khác. Cho nên thiền tập về vô thường là để sống được với tự tính vô thường chứ không phải chỉ tiếp xúc bằng ý niệm. Chúng ta cần định vô thường chứ không phải ý niệm vô thường. Ý niệm về vô thường không giải thoát được chúng ta. Chính tuệ giác về vô thường mới cởi trói cho chúng ta. 

Tuệ giác khác với ý niệm nhưng khi mới bắt đầu thực tập chúng ta dùng giáo lý ý niệm về vô thường để đi đến tuệ giác vô thường. Cũng như que diêm và ngọn lửa của que diêm. Que diêm không phải ngọn lửa nhưng que diêm có thể tạo ra ngọn lửa. Và khi ta có ngọn lửa thì ngọn lửa sẽ đốt cháy que diêm. Khi chúng ta đã có tuệ giác thì tuệ giác sẽ đốt cháy ý niệm. Ta cần tuệ giác vô thường để đạt giải thoát. 

Với bốn bài tập ở trên, chúng ta đã đi sâu vào bản chất của đối tượng của tâm, nghĩa là cách chúng ta nhận thức về vạn sự, vạn vật. Những phép thực tập về định ấy giúp ta có một nhận thức đúng đắn về thực tại thế giới. Nhiều người trong chúng ta thường bị kẹt trong ý niệm cho rằng tâm thức là ở bên trong chúng ta và vạn sự, vạn vật là ở ngoài ta. Chúng ta tin rằng tâm thức ở tại đây và vươn ra để tìm hiểu thế giới ngoài kia. Nhưng khi nhìn sự vật dưới ánh sáng tương tức chúng ta nhận ra rằng tâm thức và đối tượng của tâm thức không thể tách rời nhau. Cũng như phải và trái, cái này không thể có mặt nếu không có cái kia. 

Khi nhìn vào bất cứ một vật gì, một bông hoa hay một cây viết, đối tượng của tâm thức và chủ thể của tâm thức luôn biểu hiện cùng một lúc. Nhận thức luôn luôn là nhận thức một cái gì. Chánh niệm luôn luôn là chánh niệm về một cái gì. Suy nghĩ luôn luôn là suy nghĩ về một việc gì. Tóm lại, vật thể và chủ thể luôn luôn biểu hiện cùng một lúc.

Bài tập thứ mười ba: Quán chiếu về vô thường

Ta đang thở vào và quán chiếu về tính vô thường của vạn pháp.

Ta đang thở ra và quán chiếu về tính vô thường của vạn pháp.

Bài tập thứ mười ba là thực tập về định vô thường như đã trình bày qua các ví dụ ở trên, sẽ giải phóng tâm thức. Định vô thường là một loại định. Nếu thực tập định vô thường rốt ráo chúng ta cũng sẽ thành công cùng lúc trong những định khác. Đi sâu vào định vô thường, chúng ta sẽ khám phá ra vô ngã, không và tương tức. Cho nên định vô thường là biểu trưng của tất cả các định khác. Trong khi thực tập hơi thở vào thở ra và luôn luôn chú tâm vào định vô thường chúng ta sẽ thực chứng được bản tính của thực tại. Đối tượng của quán chiếu có thể là bất cứ cái gì, một bông hoa, một hòn sỏi, người ta thương, người ta ghét, cũng có thể là chính bản thân ta với buồn đau giận ghét. Bất cứ gì cũng có thể là đối tượng của quán chiếu, của thiền tập. 

Bài tập thứ mười bốn: Quán chiếu vô dục

Ta đang thở vào và quán chiếu về tính không đáng tham cầu và vướng mắc của vạn pháp. Ta đang thở ra và quán chiếu về tính không đáng tham cầu và vướng mắc của vạn pháp.

Bài tập thứ mười bốn hướng về quán chiếu không tham cầu, không tham đắm. Giữa tàng thức và ý thức có một tầng thứ ba của tâm thức gọi là mạt-na thức. Mạt-na thức phát xuất từ tàng thức và là nền tảng của ý thức. Mạt-na chứa đầy vọng tưởng và có xu hướng chấp chặt, là phần của tâm thức luôn tìm khoái lạc, bất chấp hiểm nguy. Chính mạt-na là nơi cất giữ bao nhiêu sợ hãi, dục vọng. Quán chiếu vô thường giúp chuyển hóa vọng tưởng của mạt-na thành tuệ giác. Quán chiếu sâu sắc vào tham cầu để nhận cho ra bản tính của nó. Đối tượng của tham cầu của ta có thể là một vật hay một người nào đó có thể tàn hoại thân xác, tâm thức. Quán chiếu cho sâu về những gì mà ta ham muốn, mà ta tiêu thụ là một thực tập vô cùng quan trọng. Những gì ta đem vào thân và tâm ta sẽ nuôi lớn tham cầu sợ hãi và bạo động trong ta. 

Bài tập thứ mười lăm: Quán chiếu vô sinh, niết bàn

Ta đang thở vào và quán chiếu về bản chất không sinh diệt của vạn pháp.

Ta đang thở ra và quán chiếu về bản chất không sinh diệt của vạn pháp.

Với hơi thở thứ bảy này chúng ta quán chiếu tính chất không sinh không diệt của vạn pháp, sự chấm dứt của tất cả mọi ý niệm, từ đó ta có thể cảm nhận tính tương tức của vạn vật, và ý thức rằng ta chỉ là một thành phần của toàn thể vũ trụ. Tự tính của vạn vật vượt thoát mọi ý niệm, kể cả những ý niệm về sinh và tử, đến và đi, có và không. Quán chiếu vô thường, vô ngã, tính không, không sinh không diệt đưa đến giải thoát. Ý niệm có sinh, có diệt là nguồn gốc của lo âu, phiền muộn. Chứng nghiệm tự tính của vạn vật không sinh, không diệt giúp ta thoát khỏi sợ hãi, lo âu.

Bài tập thứ mười sáu: Quán chiếu buông bỏ.

Ta đang thở vào và quán chiếu về sự buông bỏ.

Ta đang thở ra và quán chiếu về sự buông bỏ.

Bài tập này giúp ta nhìn sâu và buông bỏ ham muốn, giận ghét và sợ hãi. Đồng thời cũng giúp ta cảm nhận thực tính của vạn vật, đạt tuệ giác giải thoát, không sợ hãi, phiền não. Ta buông bỏ ý niệm, vọng tưởng để được tự do. Niết bàn có nghĩa là tắt ngấm, là dập tắt ngọn lửa. Theo giáo lý đạo Bụt, Niết bàn là sự chấm dứt của mọi phiền não do vọng tưởng gây nên. Niết bàn không phải là một nơi chốn để mình tìm tới hay một cái gì thuộc về tương lai. Niết bàn là bản chất của vạn vật, là tự tính vốn có của chúng. Niết bàn có đó ngay bây giờ và ở đây. Có thể ta đang ở trong Niết bàn, ta là Niết bàn, như đợt sóng cũng là nước.

Thực tính của chúng ta là không trước không sau, không sống không chết. Nếu ta tiếp xúc được với thực tính của ta thì ta không còn sợ hãi, giận hờn, phiền não. Nếu ta có một người thân mới từ trần thì phải tìm cách thấy được người ấy dưới một biểu hiện mới. Người ấy không chết được mà tiếp tục dưới những hình tướng khác. Nhìn với tuệ giác ấy ta có thể nhìn ra người ấy xung quanh ta và ngay trong ta. Và ta có thể tiếp tục “nói chuyện” với người ấy.

Bài tập này giúp ta từ bỏ vọng tưởng, tiếp xúc với bản chất của vạn sự, vạn vật và đạt tới tự do lớn.

Chúng ta cần tiếp tục thực tập, học hỏi, bàn luận để cho sự hiểu biết càng thêm sâu sắc. An trú trong hiện tại, ta sẽ để tâm chiêm nghiệm sự sống sâu sắc hơn và sẽ có cơ hội khám phá nhiều điều kỳ diệu. Điều này không có nghĩa là ta chìm đắm trong suy tư mà ta sẽ quán sát được bản chất vốn có của thực tại và chứng nghiệm được bản tính chân như của chúng.

Chúng ta đang sống với nhiều lo sợ, sợ quá khứ, sợ tương lai, sợ cho cái ngã của bản thân mình. Tám bài tập này cùng với tám bài tập ở phần trên cho ta tuệ giác, và giúp ta cảm nhận trong bình diện bản môn và giải phóng chúng ta khỏi những sợ hãi. Khi chúng ta có thể chia sẻ với người khác tuệ giác của chúng ta là chúng ta đang hiến tặng cho người ấy một món quà vô cùng quý giá, món quà của sự không sợ hãi.

Tám bài tập chánh niệm đơn giản

Thực tập hơi thở chánh niệm giúp ta trải nghiệm niềm vui và an bình. Khi chú ý vào hơi thở, ta thực sự có mặt mà không bị cuốn theo những suy nghĩ về quá khứ hoặc tương lai, ta chấm dứt được mọi suy nghĩ. Sự thực là khi hoang mang suy nghĩ, ta hoàn toàn không có mặt. Descartes nói: “Tôi tư duy nên tôi tồn tại”, nhưng sự thật là “Tôi tư duy nên tôi không thực sự ở đây”.

Khi chú ý đến hơi thở vào, chúng ta không suy nghĩ về hơi thở vào; mà ta đang trải nghiệm trực tiếp. Chúng ta sống với hơi thở vào. Hơi thở vào không phải là một suy nghĩ; nó là một sự thực. “Thở vào, tôi tận hưởng hơi thở vào của tôi”. Khi chúng ta thở trong chánh niệm như vậy, chúng ta có thể thấy được nhiều thứ. Chúng ta có thể chạm vào phép mầu của cuộc sống, bởi khi thở chánh niệm, chúng ta nhận ra là mình đang sống. Được sống là một điều tuyệt vời. Có mặt bây giờ và ở đây, hít thở, là một phép mầu. Được sống là một trong những phép mầu vĩ đại nhất. Người bố, người mẹ đang ôm đứa con vừa mới chào đời rất dễ hiểu được điều này. Những người đang hấp hối trên giường bệnh lại càng cảm nhận rõ ràng giá trị nhiệm mầu của những hơi thở. Được sống, được hít thở, được bước đi trên hành tinh này, là một điều tuyệt diệu. Chúng ta không mở những buổi tiệc rượu sành điệu để ăn mừng sự sống; chúng ta có thể ăn mừng trong mỗi phút giây bằng hơi thở và bước chân. Với chánh niệm và chánh định, chúng ta có thể tiếp xúc và sống mỗi giây phút như một phép mầu, ngay bây giờ và hôm nay.

Năng lượng chánh niệm có thể được tạo ra bất kỳ lúc nào, bất cứ ở đâu. Với nguồn năng lượng được chế tác từ hơi thở và bước chân chánh niệm, ta dễ dàng tiếp xúc sâu sắc với những mầu nhiệm của sự sống, từ đó đem lại hạnh phúc cho ta. Phép thực tập hơi thở rất cụ thể và đơn giản. Khi thở vào và thực sự chú ý đến hơi thở vào, bạn sẽ có thay đổi ngay lập tức. Bạn có mặt và tiếp xúc thực tại nhiều hơn. Khi thiền hành, bạn đi chánh niệm để tiếp xúc sâu hơn với thực tại.

Cách thở và cách nhìn của bạn quyết định mức độ tiếp xúc sâu sắc với thực tại của bạn.

Sau đây là một số bài thiền tập chánh niệm đơn giản có thể áp dụng bất cứ khi nào bạn sợ hãi. Bài 1 đến 4 là để chăm sóc cơ thể; bài 5 đến 8 là để chăm sóc cảm xúc.

Bài tập thứ nhất: Nhận diện hơi thở

Thở vào, tôi biết đây là hơi thở vào. Thở ra, tôi biết đây là hơi thở ra.

Bài tập đầu tiên vô cùng đơn giản, nhưng mang lại lợi ích vô cùng lớn: nhận diện sự có mặt thật sự của sự sống trong mình và xung quanh mình. Bạn không chỉ là cơ thể này mà còn là môi trường bạn đang sống cùng. Thực tập đơn giản nhưng có thể mang đến niềm vui và hạnh phúc.

Chúng ta nhận diện hơi thở vào là hơi thở vào và hơi thở ra là hơi thở ra. Rất dễ. Khi làm thế, chúng ta mang sự chú ý đến hơi thở vào và hơi thở ra. Chúng ta buông bỏ suy nghĩ; chúng ta buông bỏ quá khứ, tương lai. Chúng ta chỉ ở cùng hơi thở và chúng ta tự do. Hơi thở vào trở thành đối tượng duy nhất của sự chú ý và nhận thức. Chúng ta có thể vui chỉ bằng việc thở. 

Bài tập thứ hai: Đi theo hơi thở

Thở vào một hơi dài hoặc một hơi ngắn, hành giả biết rằng hơi thở của mình dài hay ngắn.

Thở ra một hơi dài hoặc một hơi ngắn, hành giả biết hơi thở của mình dài hay ngắn.

Thở vào, tôi theo dõi hơi thở vào của tôi từ đầu cho tới cuối. Thở ra, tôi theo dõi hơi thở ra của tôi từ đầu cho tới cuối. Hơi thở vào có thể dài hai giây, năm giây hay là lâu hơn. Ta theo dõi toàn hơi thở từ đầu đến cuối, không gián đoạn và tận hưởng niềm vui khi thở suốt chiều dài hơi thở. Nhờ đó định lực sẽ trở nên mạnh hơn. Đây là một cách để thực tập nuôi lớn định lực. Chánh niệm mang sẵn năng lượng của định và từ định mà tuệ giác phát sinh.

Như vậy, bài tập thứ nhất là để nhận diện hơi thở vào và hơi thở ra. Bài tập thứ hai là để theo dõi suốt chiều dài của hơi thở vào và hơi thở ra.

Bài tập thứ ba: Ý thức toàn thân

Thở vào, ý thức toàn thân.

Thở ra, tôi biết hình hài tôi có đó.

Trong suốt chiều dài của hơi thở, tôi ý thức sự có mặt của thân thể tôi. Có nghĩa là tôi đem tâm trở về với thân tạo nên sự hợp nhất của tâm và thân để thực sự có mặt, thân tâm hợp nhất. Đem tâm về lại với thân là mục đích của bài tập thứ ba này. “Thở vào, tôi ý thức toàn thân tôi”. Đây là một cử chỉ hòa hợp hòa giải giữa thân và tâm.

Có thể rằng bạn đã ruồng bỏ thân thể của bạn đã từ lâu. Bạn đã không chăm sóc thân bạn khi ăn uống, khi làm việc. Đây chính là lúc mà bạn trở về với thân bạn, chăm sóc và hòa giải với thân bạn. “Thở vào, tôi ý thức toàn thân tôi”. Và chúng ta biết rõ rằng khi thở như thế, ta thực sự có mặt, thực sự sống và có được cái gì để cống hiến cho người khác. Bạn đang lưu tâm đến bản thân bạn và đang lưu tâm tới những người khác.

Bài tập thứ tư: Buông thư toàn thân

Tôi đang thở vào và làm cho toàn thân tôi an tịnh.

Tôi đang thở ra và làm cho toàn thân tôi an tịnh.

 “Thở vào tôi ý thức những căng thẳng và đau nhức trong thân thể tôi. Thở ra, tôi làm cho thân tôi an tịnh”. Khi thân tâm hợp nhất, ta có thể nhận diện những gì đang xảy ra trong thân, những căng thẳng, đau nhức của thân. Có thể đó là một cơn đau kinh niên mà bạn cứ để cho nó kéo dài, càng ngày càng trầm trọng. Bây giờ bạn đã trở về với thân bạn và bạn có cơ hội để giảm bớt căng thẳng và đau nhức ấy. 

Bài tập thứ ba là để nhận diện sự tồn tại của cơ thể trong khi bài tập thứ tư là để giải tỏa căng thẳng. “Thở vào, tôi ý thức những căng thẳng và đau nhức trong thân thể tôi. Thở ra, tôi an tịnh toàn thân, giúp những căng thẳng và đau nhức vơi nhẹ.” Căng thẳng càng bớt thì đau nhức càng giảm.

Tóm lại, trong bốn bài tập trên đây, chúng ta học cách xử lý hơi thở và thân thể. “Tôi không phải chỉ có suy tư và dự án. Tôi còn có một thân thể. Tôi muốn chăm sóc và xử lý tốt thân thể tôi. Hơi thở là một phần của thân thể tôi.” Và theo nguyên lý tương tức, khi ý thức về những căng thẳng, đau nhức trong tôi, đồng thời tôi cũng tiếp xúc với cảm thọ của tôi. Căng thẳng và đau nhức đưa đến cảm thọ tiêu cực, gây đau khổ. Từ đó ta thực tập buông xả để giảm bớt căng thẳng và đau nhức.

Trong bốn bài tập tiếp theo dưới đây, chúng ta đi vào lĩnh vực của cảm thọ.

Bài tập thứ năm: Chế tác mừng vui

Ta đang thở vào và cảm thấy mừng vui.

Ta đang thở ra và cảm thấy mừng vui.

Bài tập thứ năm là để tạo nên cảm thọ dễ chịu, vui thích. Thực tập chánh niệm có thể đem đến cảm thọ dễ chịu, vui thích. Trong đạo Bụt, chúng ta nói tới thực tập như là để giải tỏa niềm đau nhưng chúng ta cũng nói tới thực tập như là để tạo tác niềm vui. Một hành giả phải biết cách vừa bồi đắp hạnh phúc, vừa chăm sóc đau khổ.

Bài tập thứ sáu: Chế tác hạnh phúc

Ta đang thở vào và cảm thấy an lạc.

Ta đang thở ra và cảm thấy an lạc.

Mỗi chúng ta phải có khả năng chế tác sự mừng vui, phải có khả năng chế tác hạnh phúc. Nếu anh chưa có khả năng chế tác niềm vui cho anh thì anh thực tập chưa giỏi. Nếu chị chưa có khả năng chế tác hạnh phúc cho chị thì chị thực tập vẫn chưa giỏi. Chúng ta rất cần những giây phút có sự mừng vui, cần những giây phút có hạnh phúc để được nuôi dưỡng. Tại vì chúng ta có những nỗi đau cần phải được ôm ấp và chuyển hóa.

Bài tập thứ bảy: Nhận diện cảm thọ

Ta đang thở vào và có ý thức về những hoạt động tâm ý trong ta.

Ta đang thở ra và có ý thức về những hoạt động tâm ý trong ta.

Bài tập thứ bảy là để chăm sóc đau khổ. Chúng ta thực tập để được hạnh phúc trước khi thực tập mà chăm sóc đau khổ là có lý do. Chúng ta cần có một vài niềm vui, hạnh phúc để thêm sức mạnh mà chăm sóc những đau nhức, phiền não.

“Thở vào, tôi nhận diện cảm thọ vui thích trong tôi”. Thường chúng ta nói tới ba loại cảm thọ: cảm thọ tích cực mừng vui, cảm thọ tiêu cực đau khổ và cảm thọ trung tính không buồn không vui. Theo tôi, còn có một loại cảm thọ thứ tư. Đó là cảm thọ “buồn vui lẫn lộn”.

Hai bài tập thứ năm và thứ sáu thuộc về cảm thọ tích cực, mừng vui. Chúng ta có thể nhận diện một cảm thọ mừng vui (hỷ) nhưng cũng có thể tạo ra cảm thọ mừng vui. Một hành giả có chánh niệm sẽ có khả năng nhận diện hay chế tác cảm thọ vui thích, hạnh phúc. Với chánh niệm và định lực, chúng ta luôn luôn có thể chế tác hạnh phúc.

Điều kiện của hạnh phúc

Giây phút hiện tại có sẵn rất nhiều điều kiện của hạnh phúc. Bạn có thể lấy một tờ giấy và liệt kê chúng xuống. Khởi đầu bạn nghĩ rằng chẳng có bao nhiêu. Nhưng rồi bạn sẽ khám phá ra rằng cả hai mặt của tờ giấy cũng không đủ.

Nếu nhìn vào bản thân và xung quanh, ta có thể tìm ra nhiều điều kiện của hạnh phúc sẵn có, hàng trăm, hàng ngàn. Ví dụ đôi mắt là một điều kiện của hạnh phúc. Khi mắt còn tốt thì chỉ cần mở mắt ra là thấy thiên đường của muôn màu muôn sắc. Khi mắt đã mờ hay mù lòa ta mới cảm nhận là có được đôi mắt còn tốt là một điều kỳ diệu. Hãy cảm ơn đôi mắt còn tốt của bạn. Nhờ đôi mắt mà bạn hưởng được cảnh đẹp của thiên đường trần gian. Nếu bạn tỉnh thức và tiếp xúc với đôi mắt còn tốt thì bạn không thể không cảm thấy hạnh phúc.

Còn có vô số điều kiện của hạnh phúc như thế trong cuộc sống. Trái tim của bạn là một ví dụ. Ý thức là trái tim của bạn đang vận hành tốt. “Thở vào, tôi ý thức về trái tim tôi và tôi rất hạnh phúc”. Khi làm việc, bạn còn có cơ hội để tạm nghỉ nhưng trái tim thì phải luôn làm việc không ngừng hai mươi bốn giờ mỗi ngày. Có được một trái tim lành mạnh phục vụ bạn, đó là một điều kỳ diệu. Nhiều người có trái tim không mấy lành mạnh luôn luôn lo lắng bị tai biến tim hay triệu chứng khẩn cấp gì khác. Có một trái tim lành mạnh là không có gì hơn trong đời. Cho nên mời bạn thở và cảm nhận sự có mặt của một trái tim tốt trong cơ thể. “Thở vào, tôi ý thức về trái tim tôi. Thở ra, tôi mỉm cười với trái tim tôi và thầm cảm ơn trái tim tôi”. Bạn đã tiếp xúc với một điều kiện hạnh phúc của bạn. Và bạn có thể tiếp xúc với hàng trăm điều kiện hạnh phúc trong bạn và xung quanh bạn.

Với năng lượng của niệm và định, bạn luôn luôn có thể chế tác hạnh phúc. Điều cần thiết là trở về với tự thân để có thể tiếp xúc với những điều kiện của hạnh phúc đang có sẵn. Một người sống có chánh niệm luôn luôn chế tác cảm thọ hạnh phúc cho mình bất cứ ở đâu và bất cứ lúc nào.

Nếu có khả năng chế tác hạnh phúc thì cũng có khả năng làm vơi bớt khổ đau. Một người không thực tập sẽ không biết cách đối trị cảm thọ tiêu cực, đau khổ. Nhưng nếu có thực tập, khi có cảm thọ tiêu cực, đau khổ, chúng ta không phải là nạn nhân. Chúng ta biết phải làm gì. Mỗi khi có cảm thọ tích cực hay tiêu cực, chúng ta chỉ ghi nhận sự có mặt của cảm thọ ấy một cách vô tư. Ngay cả với một cảm thọ tích cực, dễ chịu, chúng ta cũng chỉ cần ghi nhận. Không nên bị cảm thọ ám ảnh, không nên ôm giữ cảm thọ ấy mãi. Chúng ta chỉ thực tập ghi nhận có mặt cảm thọ đang khởi dậy.

Không nên chấp chặt, cũng không nên xua đuổi cảm thọ. Chỉ cần ghi nhận sự hiện diện của cảm thọ. Chúng ta giữ tâm tự do, ngay khi có cảm thọ đau buồn. Cảm thọ chỉ là cảm thọ. Chúng ta có nhiều hơn là cảm thọ. Không nên để cho cảm thọ đau buồn cuốn ta đi. Ngay đối với một cảm thọ tích cực cũng vậy. Chúng ta chỉ thực tập ghi nhận đơn thuần.

Nhận diện và ôm ấp đau khổ

Bài tập thứ bảy chú trọng việc ghi nhận cảm thọ tiêu cực hay buồn phiền. “Thở vào, tôi biết là có cảm thọ đau buồn trong tôi. Thở ra, tôi an tịnh cảm thọ đau buồn trong tôi.” Đau buồn là một loại năng lượng và nếu không thực tập thì dễ bị đau buồn trấn ngự. Chúng ta trở thành nạn nhân của cảm thọ đau buồn, một cảm giác đau nhức của cơ thể hay một cảm xúc trong tâm. Có những cảm xúc rất lớn, một vùng năng lượng phát hiện từ sâu thẳm của tâm thức.

Mỗi khi có một cảm thọ đau buồn trỗi dậy, hành giả phải biết cách xử lý. Phương pháp mà Đức Thế Tôn đưa ra là tiếp xúc với hạt giống chánh niệm trong ta. Có thể là bằng hơi thở hay bước chân chánh niệm để chế tác ra một vùng năng lượng thứ hai của cảm thọ đau buồn. Cho nên thực tập hơi thở và bước chân để chế tác năng lượng chánh niệm và năng lượng định là rất quan trọng. Chính năng lượng niệm và định ấy sẽ giúp ta đối trị năng lượng của cảm thọ đau buồn. Vùng năng lượng thứ hai của chánh niệm và thiền định sẽ ôm ấp vùng năng lượng thứ nhất của khổ đau. “Xin chào nỗi lo sợ của ta! Xin chào sự giận hờn của ta! Xin chào buồn phiền của ta. Ta biết các ngươi có đó và ta sẽ săn sóc cho các ngươi.”

Chúng ta có năng lượng của đau buồn nhưng cũng có năng lượng của chánh niệm và chánh định. Khi năng lượng tích cực ôm ấp năng lượng tiêu cực thì bạn sẽ có kết quả như ảnh hưởng của tia nắng ấm ban mai. Sáng sớm đóa sen còn khép lại. Khi mặt trời mọc, tia nắng ấm chiếu vào các cánh hoa, các quang tử (photons) sẽ thấm nhập vào hoa và đóa sen sẽ bừng nở. Một hiện tượng tương tự khi chúng ta thực tập ôm ấp cảm thọ đau buồn. Những lượng tử (particles) của năng lượng niệm và định sẽ thấm nhập – như những quang tử – vào vùng năng lượng tiêu cực của buồn đau và hóa giải buồn đau. Lấy ví dụ một căn phòng bị lạnh mùa đông, chúng ta bật lên lò sưởi ấm. Hơi ấm lò sưởi không tống khứ hơi lạnh ra ngoài. Hơi ấm của lò sưởi ôm ấp và thâm nhập hơi lạnh và làm cho hơi lạnh ấm dần. Không có bạo động, không có đấu tranh. Đó là điều mà một hành giả phải làm. Niệm và định ôm ấp niềm đau.

Bài tập thứ tám: Ôm lấy niềm đau

Ta đang thở vào và làm cho những hoạt động tâm ý trong ta được an tịnh.

Ta đang thở ra và làm cho những hoạt động tâm ý trong ta được an tịnh.

Bài tập thứ tám làm an tịnh và giải tỏa căng thẳng của cảm thọ đau buồn bằng cách ôm ấp, xoa dịu và làm vơi nhẹ cảm thọ. “Thở vào, tôi an tịnh tâm hành của tôi. Thở ra, tôi an tịnh tâm hành của tôi.” Bài tập này cũng giống như thực tập an tịnh thân thể. Đầu tiên chúng ta ghi nhận sự hiện diện của thân thể, sau đó làm an tịnh thân thể. Ở đây, chúng ta cũng làm như vậy với tâm hành, ghi nhận cảm thọ và an tịnh cảm thọ.

Chúng ta ôm ấp cảm thọ một cách êm ái, không bạo lực, làm vơi nhẹ cảm thọ. Chỉ một vài phút là có kết quả. Là hành giả, ta phải có khả năng ghi nhận, ôm ấp và an tịnh khổ đau của chúng ta. Nếu mới bắt đầu thực tập, không đủ vững chãi để ghi nhận và ôm ấp khổ đau ta nên nhờ một người bạn giúp đỡ.

Một hạt giống trong chiều sâu tâm thức phát hiện lên tầng ý thức, ở lại đấy một thời gian rồi sẽ trở xuống lại nguồn gốc (a-lại-gia thức) dưới dạng một hạt giống. Tuy nhiên, nếu được nhận diện và ôm ấp bằng chánh niệm thì sẽ yếu đi. Vậy thì bạn đã biết phải làm gì để chăm sóc niềm đau, nỗi khổ của bạn. Mỗi khi khổ đau trỗi dậy, hãy để cho nó biểu hiện, không nên đè nén. Hãy có mặt và hết lòng chăm sóc chúng. Khi chúng ta thực tập chế tác năng lượng chánh niệm bằng hơi thở và bước chân ý thức, nỗi sợ và niềm đau của chúng ta sẽ được ôm ấp và trị liệu. Sau một khoảng thời gian thực tập, bạn sẽ cảm nhận hạt giống của niềm đau và sợ hãi trở về chỗ cũ (ở tầng dưới là a-lại-gia thức) dưới dạng hạt giống và bạn biết rằng bạn sẽ làm gì khi nó biểu hiện lên trở lại. Niềm đau, nỗi sợ kinh niên của bạn sẽ yếu dần. Càng thực tập, chúng ta càng đối xử êm dịu với niềm đau, nỗi sợ, và những nỗi lo sợ càng ngày càng xa dần chúng ta. Sống một đời sống không sợ hãi trong hiện tại là một điều có thể được. Khi không có lo sợ, ta sẽ có khả năng nhận rõ những mối liên hệ giữa ta với mọi người xung quanh. Khi không có lo sợ, ta sẽ có nhiều cơ hội để hiểu và thương. Không lo sợ, chúng ta thực sự tự do!

Khi tôi gặp tiến sĩ Martin Luther King Jr. vào năm 1966 trong thời gian chiến tranh Việt Nam, một trong những chủ đề chúng tôi đã thảo luận là tầm quan trọng của việc xây dựng cộng đồng – hay trong đạo Bụt, chúng tôi gọi là tăng thân. Tiến sĩ King biết rằng việc xây dựng cộng đồng là rất quan trọng. Ông nhận thức được rằng, nếu không có một cộng đồng thì sẽ khó có thể đạt thành quả. Tình huynh đệ (brotherhood) vững chắc cho ta sức mạnh khi ta sợ hãi, tuyệt vọng, và giúp duy trì tình yêu và lòng từ bi. Tình huynh đệ có thể hàn gắn và chuyển hóa cuộc đời chúng ta. Tiến sĩ King dành nhiều thời gian để xây dựng một cộng đồng mà ông gọi là “cộng đồng yêu quý (the beloved community)”.

Cộng đồng yêu quý hay còn gọi là tăng thân, là một tập thể của những người cùng thực tập để chế tác chánh niệm, thiền định và tuệ giác, để cùng cảm thấy được ôm ấp và hỗ trợ bởi năng lượng tập thể của sự thực tập. Thông thường, cảm giác cô đơn và bị xa cách sẽ nuôi dưỡng lo sợ và làm cho nỗi lo sợ càng thêm trầm trọng. Trong tăng thân, nếu có những người thực tập vững chãi thì họ có thể ngồi cùng chúng ta, chia sẻ với chúng ta năng lượng chánh niệm của họ. Chúng ta có thể nhờ họ giúp: “Anh ơi, chị ơi, tôi cần sự có mặt của mọi người. Tôi rất đau khổ và một mình tôi không thể ôm ấp niềm đau, nỗi khổ của tôi. Xin hãy giúp tôi”. Cùng nhau thực tập hơi thở và với năng lượng chánh niệm của cả tăng thân, ta có thể thấy rõ, ôm ấp, và chuyển hóa khổ đau đó. Ta là một phần của dòng sông tăng thân, mà không phải là những giọt nước cô độc. Chúng ta sẽ cùng nhau ra đến đại dương.

Một tăng thân có đoàn kết và bình an là một tăng thân đích thực. Với sự yểm trợ của tăng thân, thực tập trở nên dễ dàng và cuộc sống chung cũng sẽ trở nên dễ dàng. Thân nhân hay bạn bè đều có thể tạo thành tăng thân của bạn. Bất kỳ cộng đồng nào yểm trợ chúng ta đều là tăng thân. Xây dựng tăng thân nghĩa là xây dựng sự an toàn, hỗ trợ và hạnh phúc.

Lắng nghe sâu và ái ngữ

Khi truyền thông bị cắt đứt, tất cả đều đau khổ. Khi không ai lắng nghe hay hiểu mình, chúng ta giống như những quả bom chờ phát nổ. Lắng nghe với tâm từ bi đưa đến hàn gắn. Đôi khi chỉ mười phút lắng nghe sâu cũng đủ để mang lại chuyển hóa và nụ cười. 

Nhiều người trong chúng ta đã đánh mất khả năng lắng nghe và sử dụng ái ngữ. Không ai còn khả năng lắng nghe người khác. Vì vậy chúng ta cảm thấy rất cô đơn ở ngay chính trong gia đình. Chúng ta đi gặp bác sĩ tâm lý và hy vọng rằng họ có thể lắng nghe chúng ta. Nhưng nhiều bác sĩ cũng đau khổ sâu sắc bên trong. Đôi khi họ không thể lắng nghe sâu như họ muốn. Vì vậy, nếu yêu ai đó, chúng ta cần rèn luyện khả năng lắng nghe sâu.

Chúng ta cũng cần rèn luyện ái ngữ. Chúng ta đã đánh mất khả năng nói một cách bình tĩnh. Chúng ta dễ dàng bị kích động. Mỗi khi mở miệng, chúng ta luôn nói lời cay đắng. Chúng ta đánh mất khả năng nói lời từ ái. Thiếu khả năng này, chúng ta không thể khôi phục sự hòa hợp, tình yêu và hạnh phúc.

Trong đạo Bụt có các vị Bồ tát. Bồ tát là những bậc trí tuệ và từ bi nguyện ở lại thế gian để làm vơi bớt nỗi khổ của mọi người. Bồ tát Quán Thế Âm có khả năng lắng nghe với từ bi và sự có mặt tuyệt vời. Ngài có thể lắng nghe và thấu hiểu âm thanh của thế giới, tiếng than khóc thống khổ.

Phải thực tập thở ra thở vào trong chánh niệm để nuôi dưỡng tâm từ bi. Phải lắng nghe mà không khuyên răn hay phán xét. Hãy tự nhủ: “Mình đang lắng nghe chỉ vì mình muốn làm vơi bớt nỗi khổ của người ấy”. Đây gọi là lắng nghe với tâm từ bi. Luôn luôn mở rộng lòng từ bi trong khi lắng nghe. Đó là nghệ thuật. Nếu đang nghe mà cơn giận hoặc sự bực bội nổi lên thì không thể tiếp tục lắng nghe sâu. Phải thực tập làm sao mà mỗi lần cơn giận hoặc sự bực bội nổi lên thì bạn có thể thở vào thở ra trong chánh niệm và tiếp tục giữ lòng từ bi. Dù đối phương có nói gì, dù cách anh ta phán xét có nhiều bất công, dù anh ta lên án hay đổ lỗi, thì bạn vẫn tiếp tục ngồi yên, tiếp tục thở vào thở ra.

Nếu bạn không cảm thấy thoải mái, thấy mình không thể tiếp tục lắng nghe sâu với tâm từ bi thì hãy nói cho đối phương biết. “Anh ơi, mấy hôm nữa mình tiếp tục được không? Em cần làm mới bản thân trước. Em cần thực tập để có thể lắng nghe anh một cách tốt nhất.” Rồi tiếp tục thực tập thiền hành, theo dõi hơi thở chánh niệm, ngồi thiền để phục hồi khả năng lắng nghe với tâm từ bi.

Thiền hành cùng tăng thân

Thiền hành cùng với tăng thân là một thực tập tuyệt vời. Khi cùng nhau thiền hành, chúng ta cảm thấy mình được năng lượng tập thể nâng đỡ. Nên bắt đầu thiền hành cùng một nhóm để được hỗ trợ. Bạn có thể mời một người bạn đi với bạn hoặc bạn có thể cầm tay một em bé và dẫn bé cùng đi.

Để thực tập chánh niệm trong khi đi một mình, bạn có thể ký giao kèo với chiếc cầu thang: Bạn cam kết rằng bạn sẽ luôn lên xuống cầu thang trong chánh niệm, đi những bước rất vững chãi. Nếu trong lúc đi, bạn nhận thấy có một bước đi không thể hiện sự có mặt đích thực của mình thì bạn bước xuống và đi lại. Nếu bạn có thể thành công với chiếc cầu thang đó thì dù đi đâu, bạn cũng có thể an trú trong giây phút hiện tại. Bạn cũng có thể ký giao kèo với một quãng đường nào đó, như là từ bàn làm việc tới nhà vệ sinh, và phát nguyện rằng bạn sẽ đi quãng đường đó với từng bước chân vững chãi và chánh niệm; nếu không, bạn sẽ quay về và đi lại. Đây là một cách tuyệt vời để học cách sống sâu sắc trong từng khoảnh khắc của cuộc đời mà không bị năng lượng thói quen cuốn đi. Hãy bước đi bằng chân, không phải bằng đầu. Hãy chú ý vào đôi chân và bước đi. Hãy bước làm sao để niềm vui và cuộc sống thực sự biểu hiện ngay bây giờ và ở đây.

Khi thiền hành thành một nhóm, chúng ta chế tác năng lượng chánh niệm và an bình tập thể, để nuôi dưỡng và trị liệu.

Chánh niệm tập thể

Chúng ta có thể tiếp tục cải thiện chất lượng của thực tập bằng cách thường xuyên liên hệ với tăng thân. Định lực và chánh niệm tập thể của tăng thân sẽ giúp ích cho ta rất nhiều. Khi mới bắt đầu thực tập, chánh niệm và định lực của ta có thể không đủ mạnh để nhận ra và ôm ấp đau khổ, phiền muộn và sợ hãi. Nếu có tăng thân yểm trợ, ta sẽ dễ thành công hơn.

Khi đau khổ, ta có thể đến gặp tăng thân và nói: “Các bạn ơi, đây là nỗi đau, tuyệt vọng, cơn giận của tôi; nó quá lớn đối với tôi. Xin hãy giúp tôi.” Chúng ta mời tăng thân ôm ấp, nâng đỡ chúng ta bằng năng lượng chánh niệm và định lực mạnh mẽ của tập thể; đột nhiên, chúng ta sẽ cảm thấy có thể ôm ấp khổ đau, sợ hãi của mình. Ngồi cùng tăng thân, thực tập thở vào thở ra trong chánh niệm, giúp giải tỏa khổ đau và bắt đầu được chuyển hóa, chữa trị. Sự có mặt của một tăng thân trong cuộc đời của hành giả rất quan trọng, vì vậy, là hành giả, chúng ta phải luôn nghĩ cách xây dựng một tăng thân nơi mình sống.

Trong truyền thống đạo Bụt, chúng ta có từ pháp thân. Ngoài hình hài vật lý, nếu chúng ta có thực tập tâm linh thì chúng ta cũng có một hình hài khác, đó là pháp thân. Với pháp thân, chúng ta có thể đương đầu với khó khăn và đau khổ, nếu pháp thân vững mạnh, chúng ta có thể giúp được nhiều người khác.

Pháp có thể hiểu là những lời dạy khôn ngoan. Có pháp nói, pháp viết và có cả pháp sinh động. Khi chúng ta thực tập thở chánh niệm hay thực tập thiền hành, dù chúng ta không nói gì hay không lắng nghe pháp thoại, thì chúng ta cũng đang là hiện thân của pháp sinh động. Khi nhìn một người anh em hay chị em bước đi trong chánh niệm và tận hưởng từng bước chân chánh niệm thì ta có thể thấy rằng người đó đang là hiện thân của pháp sinh động. Lan tỏa an bình, hạnh phúc và sức sống ra khắp xung quanh chính là cái mà ta gọi là pháp sinh động (living dharma).

Tăng thân của Đức Thế Tôn

Sau khi giác ngộ dưới gốc cây bồ đề việc đầu tiên của Bụt là tìm cách xây dựng một tăng thân. Bụt, cũng như mục sư Martin Luther King của thế kỷ 21, biết rằng nếu không có tăng thân thì sẽ không thể thực hiện được ước mơ và hoàn thành sự nghiệp của một vị Bụt. Nếu không có một cộng đồng, hay một tăng thân, một vị Bụt không thể làm được gì. Giống như nhạc công mà không có nhạc cụ thì không thể làm được gì. Bụt xây dựng tăng đoàn rất giỏi. Sau khi thành đạo Ngài đã nhanh chóng xây dựng một tăng đoàn gồm 1.250 vị khất sĩ. Một việc không mấy dễ nhưng Ngài đã học hỏi kinh nghiệm để xây dựng. Chúng ta cũng có thể học hỏi để xây dựng một tăng đoàn.

Tất cả chúng ta đều ý thức rằng có khổ, khổ bên trong và khổ bên ngoài. Chúng ta muốn làm một cái gì đó để vơi đi nỗi khổ. Nhưng đôi khi ta cảm thấy bất lực vì nỗi khổ vượt quá khả năng của ta. Ta mệt mỏi và phiền muộn. Đức Thế Tôn khi còn trẻ, Ngài cũng đã như vậy. Ngài nhìn đâu cũng thấy khổ. Ngay cả một vị vua như vua cha của Ngài cũng chẳng thể thực hiện được gì nhiều. Vì vậy Ngài quyết định không nối ngôi làm vua. Ngài tìm cách khác. Động lực thúc đẩy Ngài tìm đường tu hành chính là khát vọng sâu xa làm vơi bớt nỗi khổ của chúng sinh.

Các vị xuất gia cũng như các cư sĩ cũng có động lực như Bụt, muốn vơi bớt nỗi khổ của mình và của thế giới. Nỗi khổ bên trong phản ánh nỗi khổ bên ngoài thế giới. Nếu hiểu được nỗi khổ của mình, ta sẽ hiểu được nỗi khổ của thế giới; nếu chuyển hóa được nỗi khổ của mình, ta có thể giúp chuyển hóa nỗi khổ của thế giới. Và đây chính là điều Đức Thế Tôn đã làm.

Khi tôi còn là một thầy tu trẻ, trong suốt những năm tháng chiến tranh, Việt Nam đã chịu vô cùng thống khổ: hàng triệu người chết – không chỉ binh lính mà cả thường dân, không chỉ người lớn mà cả trẻ em. Khổ đau tràn ngập khắp nơi. Chúng tôi muốn tìm cách giúp kết thúc chiến tranh. Tôi thấy rất rõ rằng nếu chỉ một mình thì chẳng làm được bao nhiêu, phải tập hợp lại thành một tăng thân thì may ra đạt được kết quả.

Ai cũng thấy như vậy. Hành tinh của chúng ta có quá nhiều hiểm nguy, có quá nhiều bạo lực và đau khổ. Nếu để mặc bất lực trấn ngự, bạn sẽ phát điên. Bạn muốn hành động – trước để sống sót và sau để vơi bớt khổ đau. Và cũng như Bụt, chúng ta thấy rằng nếu không có tăng thân, thì chẳng thể làm được gì nhiều. Vì vậy chúng ta tụ họp lại và cùng tăng thân vượt qua mọi thăng trầm, vì chúng ta biết rằng chẳng có cách nào để thoát khỏi tình huống này ngoài việc hoạt động cùng với tăng thân.

So với khổ đau trên thế giới, khổ đau của cá nhân chẳng là bao. Nhận ra như vậy nỗi khổ của riêng ta sẽ được giải tỏa. Khi liên hệ với nỗi khổ của thế giới, ta bớt cô đơn và nỗi khổ của ta sẽ dần tan biến. Một tăng thân có cùng chung một khát vọng, một năng lượng, một ý chí. Nhờ vậy mà có thể đạt được nhiều thành quả. Tôi tin rằng vị Bụt của tương lai sẽ không phải là một cá nhân mà là một tăng thân. Chỉ có một vị Bụt thì không đủ. Phải có một tăng thân.

Chúng ta phải đến với nhau để nuôi dưỡng niềm vui và tình nhân loại. Cùng nhau làm việc, cùng cười, cùng hát, chúng ta xây đắp hạnh phúc, cải thiện thân tâm và nuôi dưỡng khát vọng. Khát vọng càng lớn chúng ta càng có khả năng đối mặt với khó khăn và cùng nhau giúp vơi bớt nỗi khổ trên thế giới.

Chúng ta có được rất nhiều niềm vui khi cùng nhau làm việc như một tăng thân. Niềm vui kết hợp chúng ta và giúp chúng ta kết hợp thế giới. Không có niềm vui từ tình huynh đệ này, chúng ta không thể đi xa. Lòng từ ái không khác tình huynh đệ, hiểu và thương. Nó không phải tình yêu lứa đôi. Tình yêu lứa đôi không đủ. Tình yêu lứa đôi chỉ kéo dài trong một thời gian ngắn. Tình huynh đệ là một tình yêu bền vững, nâng đỡ ta và giúp ta thực hiện ước nguyện của đời mình.

Phải ý thức rằng nếu không có tăng thân, không cùng sống trong chân tình, thì không thể giúp chuyển hóa sợ hãi và đau khổ của thế gian. Chúng ta nên thực tập hơi thở để giải tỏa căng thẳng và ôm ấp khổ đau. Khi có cảm giác sợ hãi, tức giận, hay tuyệt vọng, chúng ta phải biết cách thực tập lắng nghe sâu, lắng nghe từ bi và ái ngữ để phục hồi truyền thông. Thực tập giúp chúng ta chuyển hóa đau khổ trong bản thân, trong gia đình, trong cộng đồng và trong thế giới. Nhưng không dễ thực tập nếu không có tăng thân.

Xây dựng tăng thân

Điều đầu tiên cần làm là tìm hiểu hiện trạng và tìm ra những thành viên để xây dựng tăng thân. Phải bắt đầu giống như Đức Thế Tôn. Không đợi khóa tu sau hay kỳ nghỉ hè sau, chúng ta phải tham gia một tăng thân hoặc xây dựng một tăng thân ngay bây giờ. Rồi chúng ta có thể tiếp tục thực tập đi trong chánh niệm, ngồi, thở, nghe chuông trong chánh niệm. Xây dựng tăng thân là một việc rất quan trọng và cao cả. Mỗi người chúng ta nên để tâm xây dựng tăng thân càng sớm càng tốt, một tăng thân đích thực, một cộng đồng có thể chế tác tình huynh đệ, sự an bình và năng lượng chánh niệm.

Nếu không có tăng thân ở gần hay thích hợp thì hãy xây dựng một tăng thân trong nhà bạn, trong thành phố của bạn, và tạo ra một nơi nương tựa cho bạn, con cái, bạn bè, gia đình bạn. Năng lượng tập thể mạnh hơn năng lượng cá nhân và nếu bạn biết cách lợi dụng năng lượng này, bạn sẽ đủ sức mạnh để điều phục cảm xúc và không bị đau khổ nhấn chìm.

Khi ném một hòn đá xuống sông hòn đá dù rất nhỏ cũng chìm. Nhưng một con thuyền có thể chở nhiều tảng đá nặng. Cũng vậy, chỉ một mình, bạn sẽ chìm xuống dòng sông đau khổ, nhưng nếu có một tăng thân nâng đỡ và ôm ấp, thì bạn sẽ thoát nạn. Nhiều người đã được lợi lạc rất lớn từ năng lượng tập thể của tăng thân. Nếu thấy rằng tăng thân là vô cùng quý giá và cần thiết cho sự thực tập thì hãy hết sức cố gắng tìm đến một nhóm người (một tăng thân) để cùng thực tập và mọi người đều sẽ được lợi lạc. Tăng thân ấy là thuyền cứu mạng của bạn.

Nếu thực tập tốt, bạn trở thành nơi nương tựa cho chính mình và những người thân yêu. Nếu bạn biến gia đình bạn thành một tăng thân thì những người khác có thể đến và nương tựa nơi gia đình bạn. Nếu bạn có thể tập hợp một vài gia đình, tạo thành một tăng thân, và nếu nhóm bạn thực tập tốt, nó trở thành nơi nương tựa cho nhiều người khác. Ở trong tăng thân, chúng ta như những giọt nước của một dòng sông. Tăng thân ôm ấp và chuyên chở, nhận diện và chuyển hóa khổ đau.

Chúng ta sợ nhiều thứ – sợ chết, sợ mất đi người thân yêu, sợ thay đổi, sợ cô đơn. Thực tập chánh niệm giúp ta bình an, không lo sợ, trọn vẹn hạnh phúc và giải thoát ngay bây giờ và ở đây. 

Buồn bã, sợ hãi và phiền muộn giống như những cọng rác. Những thứ rác này là một phần của cuộc sống thực tại và ta phải nhìn sâu vào bản chất của chúng. Ta thực tập để biến chế rác. Không nên vứt đi bất cứ gì. Điều phải làm là học nghệ thuật biến rác thành hoa. Theo giáo lý của đạo Bụt, tất cả những tạo tác của tâm trí – từ bi, tình yêu, sợ hãi, buồn bã, và tuyệt vọng – về bản chất đều có tính hữu cơ, nghĩa là có thể chuyển hóa. Chúng ta không phải sợ vì chúng luôn luôn có thể chuyển hóa. Chỉ cần nở nụ cười và thở hơi thở chánh niệm là ta có thể bắt đầu chuyển hóa nỗi sợ. 

Khi cảm thấy sợ hãi, bực bội, hay phiền muộn, ta ghi nhận là chúng có mặt và thực tập những linh chú dưới đây. Linh chú là một câu nói có năng lực siêu nhiên, khi được nói lên có thể thay đổi toàn bộ tình hình. Nó có thể thay đổi chúng ta và thay đổi người khác. Nhưng câu nói có năng lực siêu nhiên này phải được nói ra khi tâm trí tập trung, khi thân và tâm hợp nhất. Khi thân tâm hợp nhất thì điều gì nói ra đều trở thành linh chú. 

Tôi xin chia sẻ bốn linh chú này để giúp bạn thực tập quay về, thực tập thực sự có mặt cho bản thân và những người thân yêu, giải phóng nỗi sợ, trau dồi tình yêu đích thực, và phục hồi truyền thông. Những linh chú này rất hiệu quả trong việc tưới tẩm hạt giống bên trong ta và bên trong những người thương, cũng như chuyển hóa sợ hãi, đau khổ và cô đơn.

Linh chú hiến tặng sự có mặt

Món quà quý giá nhất mà bạn có thể trao cho người thương là sự có mặt đích thực. Vì vậy, linh chú đầu tiên rất đơn giản: “Em ơi, tôi đang có mặt đây cho em”. 

Trong cuộc sống hằng ngày, phần lớn chúng ta có rất ít thời gian để xây đắp yêu thương. Chúng ta quá bận rộn. Khi ăn sáng, ta không dành được một vài phút để nhìn người thân. Chúng ta ăn nhanh trong khi suy nghĩ về những việc khác, có lúc còn cầm một tờ báo chắn mất khuôn mặt của mọi người. Đến tối về nhà, chúng ta quá mệt mỏi và không thể nhìn người thân.

Khi yêu ai thì điều tuyệt vời nhất là hiến tặng sự có mặt của mình. Làm sao ta có thể yêu thương nếu ta không có mặt ở đó? Hãy trở lại tự thân, nhìn vào mắt người thương trước mặt và nói: “Em ơi, em biết gì không? Anh đang có mặt đây cho em”. Ta hiến tặng cho người ta thương sự có mặt của ta. Không nên bận tâm với quá khứ hay tương lai, hãy có mặt cho người ta thương. Phải nói linh chú này bằng cả tâm và thân, khi đó ta sẽ thấy sự chuyển hóa.

Linh chú công nhận người thương

Linh chú thứ hai là “Em ơi, tôi biết là em ở đó và tôi rất hạnh phúc”.

Có mặt là bước đầu tiên và công nhận sự có mặt của đối phương là bước thứ hai. Do có mặt trọn vẹn nên ta nhận ra rằng sự có mặt của người thương là vô cùng quý giá. Hãy ôm ấp người thương bằng chánh niệm và người đó sẽ bung nở như một bông hoa. Được thương nghĩa là phải được công nhận sự có mặt.

Hai linh chú đầu tiên có thể mang lại hạnh phúc ngay lập tức, dù cho người bạn thương không ở đó. Bạn có thể gọi điện thoại hay gửi thư điện tử để nói với họ: “Em ơi, tôi biết là em ở đó và tôi rất hạnh phúc”. Đây là thiền tập đích thực. Trong phép thiền này có thương yêu, từ bi, niềm vui, và tự do – bốn yếu tố của tình yêu đích thực theo lời dạy của Đức Thế Tôn.

Linh chú làm vơi bớt khổ đau

Thực tập linh chú thứ ba khi người bạn thương đau khổ: “Em ơi, tôi biết em đang đau khổ, vì vậy mà tôi có mặt ở đây cho em”.

Cho dù chưa giúp được gì nhưng sự có mặt chân tình cũng đã làm vơi bớt khổ đau rồi. Vì khi đau khổ, ai cũng rất cần sự có mặt của người thương bên mình. Nếu đau khổ mà người ta thương lờ đi thì không gì đau khổ hơn. Nên điều ta có thể làm là – ngay lập tức – biểu lộ sự có mặt đích thực của mình và nói lên câu linh chú trong chánh niệm: “Em ơi, tôi biết em đang đau khổ, vì vậy mà tôi có mặt đây cho em”. Chỉ vậy thôi là người ta thương đã bớt khổ đi rồi.

Có mặt là một phép mầu, hiểu nỗi khổ, niềm đau của người ta thương là một phép mầu và ta có thể hiến tặng phép mầu này bất cứ lúc nào. Hãy cố gắng có mặt, vì chính bạn, vì sự sống, vì người bạn thương. Hãy công nhận sự có mặt của những người sống cùng bạn và cố gắng có mặt khi họ đau khổ, bởi sự có mặt của bạn vô cùng quý giá đối với họ.

Linh chú khi cần được giúp đỡ

Linh chú thứ tư khó hơn một chút: “Em ơi, anh đang khổ, xin hãy giúp anh”.

Linh chú này được sử dụng khi ta đau khổ và tin rằng người ta thương đã làm ta khổ. Nếu là do một người khác thì ta đã không đau khổ như thế. Nhưng đây là người mà ta thương nhất, nên ta vô cùng đau khổ và ta quyết không muốn tìm đến người đó để xin giúp đỡ. Ta vào phòng, khóa cửa lại và khóc một mình. Vì tự ái ta không muốn hòa giải và hàn gắn. Nhưng theo giáo lý đạo Bụt, tình yêu đích thực không có lòng tự ái.

Khi người ta thương làm ta đau khổ, ta phải đến gặp và nhờ người đó giúp đỡ. Đây là tình yêu đích thực. Đừng để lòng tự ái tạo chia rẽ. Phải vượt qua tự ái. Phải gặp người đó. Đây là mục đích của linh chú thứ tư. Hãy thực tập với chính mình trước, để cho thân tâm hợp nhất rồi mới đến gặp người đã làm ta khổ và nói: “Em ơi, anh đang khổ, xin hãy giúp anh”. Việc này vừa rất dễ lại vừa rất khó.

Bắt đầu từ bản thân

Bốn linh chú trên có tác dụng loại bỏ sợ hãi, nghi ngờ và xa cách. Chúng không phức tạp hay khó hiểu. Và chúng ta không phải nói bằng tiếng Sanskrit hay tiếng Trung – nói tiếng Việt là được. Nên học thuộc lòng và phải có can đảm, trí tuệ, cùng niềm vui để thực tập. Thực tập chánh niệm, hay thiền định, tức là quay trở về với bản thân để khôi phục bình an và hòa hợp. Năng lượng chánh niệm giúp ta thực tập bốn linh chú trên, đồng thời cũng giúp cho niệm, định và tuệ. Nếu quay trở về với bản thân để khôi phục bình an và hòa hợp thì việc giúp người kia cũng như khôi phục truyền thông sẽ dễ hơn nhiều. Chăm sóc tự thân, thiết lập tâm bình an là điều kiện cơ bản để giúp người khác không tạo khổ đau cho chính mình và cho người khác. Một khi bạn biết cách gỡ bom bên trong bạn thì bạn sẽ biết cách giúp bạn của mình gỡ bom bên trong họ. Ít nhất bạn cần có một chút bình tĩnh, an vui, và từ bi. Được như thế là nhờ thực tập chánh niệm hằng ngày, không chỉ thực tập trong thiền đường mà còn thực tập trong bếp, trong vườn, khi nói điện thoại, lái xe hay rửa bát. Mỗi ngày, trong tất cả các hoạt động thường ngày hãy thực tập có mặt với những mầu nhiệm của đất trời.