Thích Nhất Hạnh
Kinh này được dịch từ kinh Pháp Ấn của tạng Hán (kinh 104 của tạng kinh Ðại Chánh) do thầy Thi Hộ dịch vào đầu thế kỷ thứ X. Ta có thể tham khảo thêm kinh Thánh Pháp Ấn (103, tạng kinh Ðại Chánh) do thầy Pháp Hộ dịch vào cuối thế kỷ thứ III, và kinh số 80 của bộ Tạp A Hàm (99, tạng kinh Ðại Chánh).
Nous nous inclinons devant vous, cher Bouddha,
Le conquérant des afflictions.
Nous vous prions de nous tendre les bras
Pour nous amener à la rive de la paix et de la solidité.
Comme nous avons vécu dans l’ignorance depuis longtemps
Et n’avons pas eu la chance de connaître la Voie,
Nous avons souvent été maladroits,
Laissant nos graines de colère et de violence être arrosées tous les jours
Dans la profondeur de notre conscience.
Chaque fois que se manifestent des graines de souffrance, d’irritation et de colère,
Celles-ci causent des blessures et de la peine
À nous-mêmes et à tant d’autres personnes.
Suivant vos enseignements, cher Bouddha, Seigneur Compatissant,
Nous vous faisons la promesse à partir d’aujourd’hui
De nous protéger chaque fois que la colère monte en nous
En retournant à notre respiration consciente et à la marche méditative
Pour reconnaître, embrasser et prendre soin
De ces formations mentales qui nous font souffrir.
Nous nous souviendrons de pratiquer le regard profond
Afin de voir la nature et l’origine de notre colère.
Nous suivrons vos instructions, cher Seigneur Bouddha,
Pour savoir comment protéger notre mental.
Nous sommes déterminés à ne rien dire et à ne pas agir
Tant que nous ne maîtrisons pas encore notre colère.
Nous méditerons
Afin d’identifier les vraies causes
De nos peines et de notre souffrance.
Si nous ne cessons de souffrir,
C’est parce que les graines d’ignorance et de colère en nous
Sont encore trop grandes.
La personne qui nous met en colère
Souffre beaucoup, elle aussi.
Elle n’a su ni revenir en elle-même pour se protéger,
Ni transformer ses profondes habitudes négatives.
En regardant profondément ainsi,
Nous faisons naître en nous la compréhension et l’acceptation.
Et nous pouvons aider l’autre personne à pratiquer
Pour transformer la souffrance qui est dans son cœur.
Cher Seigneur Bouddha,
Vous enseignez souvent que maîtriser la colère,
C’est une grande victoire pour chaque partie.
Nous aspirons à pratiquer de tout notre cœur
Afin d’être dignes de la grande grâce.
Que la compassion des Trois Joyaux nous embrasse et nous soutienne.
Puissions-nous rapidement atteindre la rive de la paix et du bonheur.
I bow my head and touch the earth
before the highest charioteer who trains humankind.
Stretch out your arms of compassion;
bring us to the shore of peace and solidity.
For so long, confusion has inhabited us
so that we have not had the chance to learn,
and we have often acted foolishly,
allowed seeds of anger and violence
to be watered in our deep consciousness.
Whenever seeds of irritation or annoyance
arise and operate in my mind,
they always cause wounds and resentment
in myself and in so many others.
Listening to Avalokita’s teaching,
I begin right now with a deep aspiration:
whenever anger arises,
I shall come back to myself,
taking refuge in my mindful breathing and steps
so as to look after and embrace,
to protect and recognize
the painful mental formations in me.
I shall remember to look deeply
to see the true nature and source of hatred and anger.
Heeding the Buddha’s teachings,
I shall know how to guard my mind.
When anger arises in me
I shall not do or say anything
until I have mastered it.
I shall look deeply to see
the real nature of my pain.
[bell]
The seed of ignorance
is the cause of my suffering,
and the reason why the seed of anger in me has grown so strong.
Those who make me angry
have so much suffering themselves.
They have not been able
to come home to themselves to guard their mind.
They do not know how to transform
the deep-seated habit energies within.
Contemplating in this way,
I will be able to bring about understanding and acceptance,
and help the other person
to practice and to transform the suffering within them.
The World-Honored One has taught:
When we are able to master our anger,
we bring a double victory to ourself and to the other person.
I want to practice with all my heart
in order to repay my gratitude to the great favor.
May the Three Jewels embrace us with loving kindness
so that we can quickly cross over to the shore of peace and happiness.
Cúi đầu con kính lạy
Bậc Ðiều Ngự Trượng Phu
Xin duỗi cánh tay vàng
Ðưa con lên bờ bình an và vững chãi
Chúng con vì mê muội lâu đời
Chưa từng có cơ duyên học hỏi
Nên đã thường vụng dại
Ðể hạt giống giận hờn bạo động
Mỗi ngày tưới tẩm mãi
Trong chiều sâu tâm thức của con.
Những hạt giống buồn phiền tức tối
Mỗi khi phát khởi hiện hành
Thường gây ra đau thương và hờn tủi
Cho bao nhiêu kẻ khác
Và cho chính bản thân con.
Theo lời dạy đức Từ Bi
Bắt đầu từ hôm nay
Con xin dâng lời thề nguyện
Mỗi khi tâm giận hờn phát hiện
Con sẽ nhớ trở về
Nương vào hơi thở
Vào bước chân chính niệm
Ðể chăm sóc và ôm ấp
Ðể hộ trì và nhận diện
Những tâm hành đau khổ trong con.
Con sẽ nhớ thực tập nhìn sâu
Ðể thấy được bản chất và cội nguồn
Của tâm hành sân hận
Vâng lời đức Thế Tôn căn dặn
Con sẽ biết hộ trì tâm ý
Nguyện sẽ không nói năng
Và cũng không hành động
Một khi trong tâm con
Cơn giận hờn vẫn còn chưa điều phục
Xin thực tập quán chiếu
Ðể thấy được cội nguồn đích thực
Của niềm đau nỗi khổ trong con.
Sở dĩ con khổ đau
Vì hạt giống si mê
Và hạt giống giận hờn
Trong con còn quá lớn
Và người làm con giận
Là người đang có nhiều đau khổ
Người ấy cũng chưa từng
Biết quay về tự bảo hộ
Chưa từng biết chuyển hóa
Những tập khí sâu dày trong tự tâm.
Quán chiếu được như thế
Con sẽ làm phát sanh
Hiểu biết và chấp nhận
Và con sẽ có thể
Giúp được cho người kia
Tu tập để chuyển hóa
Những khổ đau trong lòng.
Ðức Thế Tôn thường dạy
Ðiều phục được giận hờn
Là đạt tới chiến thắng
Một lần cho cả hai phía.
Con nguyền hết lòng thực tập
Mong báo đáp được hồng ân
Cầu lượng Từ Tam Bảo
Nhiếp thọ và hộ niệm cho con
Ðể chúng con chóng vượt sang
Bến bờ an lành và tịnh lạc.
Les bodhisattvas qui, pour le bien du monde,
Mettent fin à tous les obstacles et à toute souffrance
Et qui aspirent à la foi pure dans le Nirvāṇa,
Devraient tous s’engager sur la voie de la Compréhension Parfaite.
C’est grâce à la grande énergie du Roi Dragon
Qui demeure dans le lac frais d’Anavatapta,
Que toutes les rivières du continent Jambu
Arrosent les fleurs, les fruits et toutes les plantes médicinales.
C’est grâce à la grande énergie de l’Honoré-par-le-Monde
Que ses disciples auditeurs enseignent
Et éveillent les autres par les moyens habiles
Afin de vivre heureux en profitant du fruit de la vertu suprême.
Le Bouddha a transmis les yeux du vrai Dharma.
Ses disciples n’ont qu’à les suivre dans leur pratique
Pour atteindre eux-mêmes l’Éveil, puis guider les autres.
Tous ces fruits proviennent de la grande énergie du Bouddha.
L’objet suprême est insaisissable ;
Ni l’Éveillé, ni l’Éveil n’existent.
Le bodhisattva qui entend ces mots sans être effrayé
A compris le Bouddha.
La forme, la sensation, la perception, la formation mentale et la conscience sont vides.
En étant libre de tout attachement et en ne demeurant nulle part,
Le bodhisattva ne s’établit dans aucun objet de sa perception
Et ainsi atteint la libération de la non-obtention.
Poursuivant la sagesse d’une vie sans abri,
Le bodhisattva projette sa clairvoyance sur les cinq skandhas
Et voit que leur apparence est trompeuse.
En sachant ceci, il ne recherche plus la paix du Nirvāṇa
Et a en lui la véritable compréhension d’un bodhisattva.
Quel est l’objet réalisé par cette compréhension ?
C’est éclairer sa vision profonde pour comprendre que tout est vide.
Le bodhisattva qui comprend cela n’a plus peur de rien.
Il se libère lui-même et libère les autres.
Dans le cours de la pratique, il faut toucher la véritable nature
De la forme, de la sensation, de la perception, de la formation mentale et de la conscience.
Le bodhisattva voit clairement la vacuité des cinq skandhas.
Ainsi, il suit la pratique de la non-apparence sans s’attacher aux mots.
La forme, la sensation, la perception, la formation mentale et la conscience sont vides.
La non-pratique signifie donc la pratique de la non-apparence.
Voyant que l’on pratique, on n’atteint ni la compréhension sublime,
Ni la concentration sur la non-apparence et sur la paix absolue.
Celui qui atteint cette paix absolue,
Tous les bouddhas du passé certifient sa libération.
Une fois qu’il saisit la nature de causalité multiple de toute chose,
Il n’est plus affecté ni par la souffrance ni par la joie.
Celui qui en pratiquant, ne voit pas l’objet de sa pratique,
Celui-là pratique la compréhension de Sugata,
Il réussit la pratique de la non-pratique
Qui est véritablement la pratique de la Compréhension Parfaite.
Cette pratique de non-pratique est insaisissable.
Le naïf s’attache à l’apparence et croit à l’être et au non-être.
Mais l’être et le non-être sont tous deux illusoires.
Comprenant parfaitement cela, le bodhisattva est libéré.
Il sait que les cinq skandhas,
La forme, la sensation, la perception, la formation mentale et la conscience
Sont tous comme la magie.
Il se libère des apparences de la pratique de la paix absolue.
La pratique de la Compréhension Parfaite est ainsi.
Celui qui apprend d’un bon maître et de bons amis bienveillants
N’est guère angoissé à l’écoute de ce soutra.
Les mauvais maîtres et amis qui nous égarent
Ressemblent à ces vases en terre non cuite.
Qu’est-ce qu’un bodhisattva ?
Celui qui ne s’attache plus aux pratiques,
Qui aspire à l’Éveil sans attachement,
Est nommé bodhisattva.
Qu’est-ce qu’un mahasattva ?
C’est celui qui pénètre la signification ultime,
Qui tranche toute perception fausse du monde.
Pour cette raison, on l’appelle mahasattva.
Il pratique le grand don, la grande compréhension et la grande vertu.
Il siège dans le grand véhicule du Bouddha.
Il fait naître l’esprit d’amour pour aider tous les êtres.
Pour cette raison, on le nomme grand être.
Comme un magicien, dans un carrefour au milieu de la foule,
Qui en faisant des tours de magie, tranche des têtes,
Tout est illusoire dans ce monde.
Sachant ceci, le bodhisattva n’a plus peur de rien.
Forme, sensation, perception, formation mentale et conscience
Ont pour fonction de nouer.
Mais le bodhisattva n’a même plus besoin de dénouer
Parce qu’il sait que ces agrégats sont illusoires.
Il pratique avec l’esprit d’un bodhisattva, sans attachement.
Ainsi, il est appelé bodhisattva le plus élevé.
Pourquoi le désigne-t-on par bodhisattva ?
Parce qu’il monte dans le Grand Véhicule
Pour venir en aide à tous les êtres.
La vraie nature du Grand Véhicule est aussi immense que l’espace.
Et le bodhisattva recueille en lui la paix, la joie et la stabilité.
Le Grand Véhicule est insaisissable.
Il conduit au Nirvāṇa et voyage partout.
Son point d’arrivée est cependant imperceptible, comme le feu déjà éteint.
C’est pour cette raison qu’il est appelé Nirvāṇa.
L’objet de la pratique d’un bodhisattva est insaisissable.
Tous les trois temps sont le silence.
Le silence, la non-peur et la non-spéculation
Signifient la pratique de la Compréhension Parfaite.
En pratiquant la grande compréhension
Et en faisant naître la grande compassion pour aider tous les êtres vivants,
Le bodhisattva ne pense jamais à l’idée d’êtres vivants.
Ainsi, il pratique la Compréhension Parfaite.
Si, ayant l’idée ‘pour les êtres vivants’
Il pratique la mortification, avec le concept de mortification,
Le bodhisattva s’attache encore aux concepts de soi et d’être vivant.
Ceci n’est pas la pratique de la Compréhension Parfaite.
Savoir profondément qu’en soi,
Qu’en autrui et aussi qu’en toute chose,
La naissance et la mort ne sont pas deux choses à distinguer,
Ceci est la pratique de la Compréhension Parfaite.
Abandonner tout mot et tout concept
De toute chose qui naît et meurt en ce monde,
Atteindre cette vision profonde, source intarissable de l’eau de la compassion,
C’est la pratique de la Compréhension Parfaite.
Le bodhisattva pratique cela et ne désire rien,
En réalisant que tout n’est qu’un moyen
Et que la vraie nature de toute chose est illusoire.
Ainsi, il pratique la Compréhension Parfaite.
Ne pas s’établir dans la forme, la sensation,
La perception, la formation mentale et la conscience,
Mais seulement dans le vrai Dharma,
C’est la pratique de la Compréhension Parfaite.
La permanence, l’impermanence, la souffrance, le bonheur, le soi et le non-soi sont vides.
Ne pas demeurer dans la dimension historique, ni dans la dimension ultime,
Mais demeurer dans la pratique de non-forme
Comme le fait le Bouddha.
Il en est de même pour atteindre la réalisation des disciples auditeurs,
Des Éveillés par eux-mêmes ou des Bouddhas :
Sans demeurer dans cette endurance, cette réalisation est impossible
Comme traverser une grande rivière sans voir l’autre rive.
Celui qui, ayant entendu cet enseignement,
Est déterminé à obtenir le fruit de l’Éveil sublime
Et qui voit toute chose comme lui-même,
A en lui la grande compréhension dont parle le Tathāgata.
Le bodhisattva de la grande compréhension pratique comme ceci :
Il n’apprend ni des disciples auditeurs du Bouddha ni des Éveillés par eux-mêmes,
Mais il apprend uniquement de la Compréhension Parfaite du Tathāgata.
Apprendre ce qui est impossible à apprendre, signifie vraiment apprendre.
Apprendre qu’il n’y a ni sensation, ni forme, ni croissance ni décroissance.
Ne pas apprendre d’autres enseignements.
Dans la joie, apprendre uniquement la Compréhension Parfaite
Ainsi que la sensation, la perception, la formation mentale et la conscience.
La forme n’est pas la compréhension ni la non-compréhension,
De même pour la sensation, la perception, la formation mentale et la conscience.
La vraie nature de la forme est, comme l’espace,
Non-discriminée, non-dualiste, non-distinguée.
La nature de la perception fausse
Et la nature des êtres vivants sont illimitées
Comme la nature de l’espace qui est sans limite.
La vision de ceux qui comprennent le monde est pareille.
Le Bouddha a dit que la compréhension n’a pas de forme
Et qu’en abandonnant toute perception, on arrive au Nirvāṇa.
Les paroles et les pensées de celui qui a quitté les perceptions,
S’établissent dans l’ainsité.
Il demeure dans ce monde pendant des milliers de vies
Sans entendre le Bouddha prononcer le mot ‘être vivant’
Car les êtres vivants sont par nature purs et calmes et non-vivants.
C’est la pratique de la Compréhension Parfaite.
Toutes les paroles que je prononce
Contiennent le sens de la Compréhension Parfaite.
Les bouddhas du passé ont certifié
Que j’atteindrais l’Éveil dans l’avenir.
Les actes de celui qui pratique continuellement la Compréhension Parfaite,
Sont pareils à ceux des bouddhas.
Les épées, les lances, les poisons, le feu, l’eau et les esprits
Ne peuvent lui faire de mal.
Bodhisattvas, who, for the sake of the world remove obstacles and afflictions,
giving rise to a mind confident in nirvāṇa,
rely on the insight that brings us to the other shore.
All the rivers on Roseapple Island,
producing the healing herbs, fresh fruits and flowers,
derive their power from the Nāga king
who dwells in the cool Mānasarovara Lake.
When hearer-disciples of the Buddha
use skillful means to teach the Dharma and bring beings to the other shore,
help people experience joy, taste the fruit of happiness,
and practice the holy life,
it is due to the sacred power of the Tathāgata.
The Buddha transmits the Eyes of the Dharma.
His disciples, training according to it,
practice, realize, and teach it to others.
All that is due to the power and strength of the Buddha.
The insight that brings us to the other shore is not to be grasped.
It cannot be attained. There is no enlightenment.
Someone who hears this without feeling terror
is a bodhisattva who has the capacity to understand the Buddha.
Form, feelings, perceptions, mental formations,
and consciousness are empty.
Bodhisattvas are not the least bit caught in anything.
They do not abide in any object of mind
and realize the enlightenment that is not to be grasped.
If bodhisattvas as monastics seek understanding,
they shine light on the five aggregates,
and see their signless nature.
Knowing this, they do not seek the peace of nirvana.
Only then is it the real practice and understanding of a bodhisattva.
What is the object realized by this understanding?
It is to shine the light of insight and see that all is empty.
With this insight, there is no longer any terror.
The bodhisattvas awaken themselves and awaken others.
When practicing, bodhisattvas have to understand the true nature
of body, feelings, perceptions, mental formations, and consciousness.
They shine light on the aggregates and see they are empty
and practice signlessness, not caught in words.
The five aggregates are empty.
The non-practice is called the signless practice.
When you think you are practicing, you do not have the surpassing insight,
and the concentration on the signless and nirvana.
If you can practice this silent awakening,
all the buddhas of the past recognize you.
You know the true nature of causes and conditions.
Neither suffering nor delight can touch you.
If you practice and do not see an object of your practice,
you practice in accord with the wisdom of the Sugata.
If you practice with the spirit of non-practice,
this is the insight that brings us to the other shore.
The practice without object cannot be grasped.
Foolish people are caught in the signs “being” and “nonbeing.”
Neither being nor nonbeing are the truth.
The bodhisattvas understand this fully and are free.
The Bodhisattvas, knowing that the five aggregates are a magic show,
are free of signs.
Their practice is silent awakening,
which is the practice of the insight that brings us to the other shore.
Advised by good teachers and spiritual friends,
when they hear the Mother of Buddhas’ Verses,
they are not afraid.
Taken on the wrong path by false teachers and friends,
they are like a clay pot that has not been fired.
Whom do we call a bodhisattva?
Those who are no longer caught by sensual desire,
They aspire to the fruit of awakening
without being caught by it and are called bodhisattvas.
Whom do we call a mahasattva?
Those who have realized the ultimate truth
and cut through all wrong views in the world.
They are called mahasattvas.
With great generosity, great wisdom, and great authority
they sit aboard the highest vehicle; the vehicle of the Buddha
and give rise to the awakened mind to save all beings.
Thus they are called mahasattvas.
As when a magician at the crossroads,
conjures up an illusory crowd and cuts off their heads,
all worlds are such an illusion.
Knowing this, bodhisattvas feel no fear.
The five aggregates are ropes that bind.
Knowing they are not real, there is no need to untie them.
You practice with the awakened mind of nonattachment.
This is called the highest bodhisattva.
Whom do we call a bodhisattva? —
the one who rides on the great vehicle to bring all beings to the other shore.
The nature and sign of the Great Vehicle are like space.
The joy of the bodhisattvas is calm and steady.
The great vehicle cannot be grasped,
It goes to nirvāṇa wherever it goes.
We cannot recognize the destination. It is like a fire gone out.
That is why it is called “nirvāṇa.”
The object of the bodhisattva’s practice cannot be grasped.
All three times are purified.
Pure, fearless, and beyond speculation,
This the practice of the insight that brings us to the other shore.
When bodhisattvas engage in the practice of great understanding
and give rise to great love and compassion to bring beings to the other shore,
never do they think in terms of “living beings.”
This is the practice of the insight that brings us to the other shore.
When bodhisattvas give rise to the notion “living beings”
and practice austerities, caught in the sign “suffering,”
they are caught in the signs “self” and “living being.”
This is the practice of the insight that brings us to the other shore.
They know clearly their own nature and that of living beings,
as well as the nature of all objects of mind;
that birth and death are not in opposition.
This is the practice of the insight that brings us to the other shore.
Abandoning all names and words,
abandoning all things that are born and die in the world,
they realize the incomparable understanding of deathlessness.
This is the practice of the insight that brings us to the other shore.
When the bodhisattvas have this as object of their practice,
and know clearly it is a skillful means, and do not pursue anything,
then they know that the nature of this practice is not real.
This is the practice of the insight that brings us to the other shore.
If they are not caught in form, feelings, perceptions,
mental formations, and consciousness,
and only dwell in the right Dharma,
this is the practice of the insight that brings us to the other shore.
Permanent and impermanent, suffering and joy,
self and no-self, all are empty.
They do not abide in the conditioned or the unconditioned.
Like the Buddha, they abide in the practice of signlessness.
If you aspire to attain the fruit of a hearer-disciple,
or self-enlightened buddha, or seek the fruit of buddhahood;
if you do not have perseverance, you cannot arrive.
It is like crossing a great river; you cannot see the other shore.
If you hear these teachings and are determined to apply them
to realize the right and stable awakening, enlightenment,
and see that the nature of all things is your own nature,
that is the great wisdom the Tathāgata is describing.
Bodhisattvas who practice great wisdom this way
do not train in the way of a hearer or a self-awakened buddha.
They train only in the boundless knowledge of the Tathāgata.
True training is the training of no-training.
They train without being caught in the body, in increase or decrease
They do not train in any other way.
Their only joy is to train according to the insight into all things.
The same is true of feelings, perceptions, mental formations, and consciousness.
Form is neither wisdom nor the absence of wisdom.
Feelings, perceptions, mental formations, and consciousness are also like that.
The nature of form is like empty space—
equal, nondual, and undifferentiated.
The basic nature of wrong perception is without limits,
as is the basic nature of all living beings.
The nature of space is the same,
so is the wisdom of the one who understands the world.
The Buddha has said that insight is not form.
Those who are not caught in perceptions realize nirvana.
If someone is not caught in perceptions,
their mind and speech dwell in suchness.
For as many lifetimes as there are grains of sand in the Ganges,
they do not hear the Buddha utter the words “living beings.”
Living beings are birthless and pure, from the very beginning.
This is the practice of the insight that brings us to the other shore.
Since every word I have ever uttered
contains the meaning of the insight that brings us to the other shore,
the last Buddha transmitted to me the prediction
that I would be a buddha in a future life.
If someone continues to always receive this insight,
their practice is not any different than that of the Buddha.
Swords, poison, fire, and water, and all the kinds of Māra
will not touch them.
(I) Hành Phẩm Đệ Nhất
1 – Sở hữu Bồ tát vị thế gian,
Diệt trừ cái chướng phiền não cấu,
Phát tịnh tín tâm trú tịch tĩnh,
Đương hành trí độ bỉ ngạn hành.
2- Chư giang hà lưu Diêm phù đề
Hoa quả dược thảo giai đắc nhuận
Long vương chủ trú Vô nhiệt trì
Bỉ long uy lực lưu giang hà.
3- Diệc như Phật tử thanh văn đẳng,
Thuyết pháp giáo tha phương tiện thuyết,
Lạc tối thánh hành cầu quả báo
Thử chư Như Lai thắng uy đức.
4- Vân hà Phật thuyết thử pháp nhãn
Linh chư đệ tử như Phật học,
Tự chứng giáo tha cập phương tiện
Thử diệc Phật lực phi tự lực.
5- Tối thượng Bát nhã bất khả tri
Phi tâm khả tri phi bồ đề
Như thị văn dĩ bất kinh bố
Bỉ Bồ tát hành tri Phật trí.
6- Sắc thọ tưởng hành thức giai vô
Bất trước tiêm trần vô xứ sở
Bỉ nhược bất trụ nhất thiết pháp
Hành vô thọ tưởng đắc Bồ đề.
7- Bồ tát nhược cầu xuất gia trí
Chiếu kiến ngũ uẩn vô thật tướng
Tri thử bất cầu ư tịch tĩnh
Bỉ thị Bồ tát chi hành trí.
8- Phục thứ vân hà trí sở đắc
Chiếu kiến nhất thiết pháp giai không
Bất trước bất kinh chiếu kiến thời
Tự giác giác tha chư Bồ tát.
9- Sắc thọ tưởng hành cập thức uẩn
Thị uẩn kiến hành nhi bất tri
Bồ tát chiếu kiến uẩn giai không
Hành vô tướng hóa bất trước cú.
10- Vô sắc thọ tưởng hành thức đẳng
Bất hành thị danh vô tướng hành
Nhược hành bất đắc tối thượng trí
Vô tướng tịch tĩnh tam ma địa.
11- Nhược Bồ tát hành tự tịch tĩnh
Quá khứ chư Phật hàm thọ kí
Thân khổ lạc đẳng giai bất cập
Do tri nhân quả pháp bản tánh.
12- Nhược hành ư pháp bất khả đắc
Hành như thị hành nãi Phật trí
Hành vô sở hành liễu tri dĩ
Thị hành tối thượng Bát nhã hành.
13- Bỉ vô sở hữu bất khả đắc
Ngu si trước tướng vị hữu vô
Hữu vô nhị pháp giai phi thật
Xuất thử liễu tri nãi Bồ tát.
14- Bồ tát nhược tri chư huyễn hóa
Sắc thọ tưởng hành thức diệc nhiên
Tịch tĩnh hành ly chủng chủng tướng
Thử danh tối thượng Bát nhã hành.
15- Thiện hữu phương tiện linh tri giác
Sử văn Phật mẫu bất kinh bố
Ác hữu đồng hành cập hóa tha
Phôi khí thịnh thủy phi kiên lao.
16- Vân hà đắc danh vi Bồ tát
Nhất thiết lạc hành giai vô trước
Cầu Phật bồ đề vô sở trước
Thị cố đắc danh vi Bồ tát.
17- Vân hà đắc danh Ma ha tát
Đắc đệ nhất nghĩa chúng sanh trung
Đoạn chúng sanh giới chư tà kiến
Thị cố đắc danh Ma ha tát.
18- Đại thí đại tuệ đại uy đức
Phật thừa tối thượng nhi đắc thừa
Phát Bồ đề tâm độ chúng sanh
Thị cố đắc danh Ma ha tát
19- Huyễn hóa tứ túc câu chi số
Đa nhân chúng tiền tất tiệt thủ
Nhất thiết thế giới giai huyễn hóa
Bồ tát tri dĩ đắc vô bố.
20- Sắc thọ tưởng hành thức triền phược
Tri bất thật dĩ bất cầu giải
Hành Bồ đề tâm vô sở trước
Thử danh tối thượng chư Bồ tát.
21- Vân hà đắc danh vi Bồ tát
Thừa đại thừa hành độ chúng sanh
Đại thừa thể tướng như hư không
Bồ tát do đắc an ẩn lạc.
22- Đại thừa chi thừa bất khả đắc
Thừa Niết bàn vãng chư phương sở
Hành dĩ bất kiến như hỏa diệt
Thị cố danh vi nhập Niết bàn.
23- Bồ tát sở hành bất khả đắc
Sơ hậu hiện tại tam thanh tịnh
Thanh tịnh vô úy vô hí luận
Thị hành tối thượng Bát nhã hành.
24- Đại trí Bồ tát hành hành thời
Phát đại từ bi vị chúng sanh
Vị dĩ bất khởi chúng sanh tướng
Thị hành tối thượng Bát nhã hành.
25- Bồ tát khởi niệm vị chúng sanh
Tu chư khổ hạnh hữu khổ tướng
Thị hữu ngã tướng chúng sanh tướng
Thử phi tối thượng Bát nhã hành.
26- Tri tự cập chư chúng sanh đẳng
Nãi chí chư pháp diệc phục nhiên
Sanh diệt vô nhị vô phân biệt
Thị hành tối thượng Bát nhã hành.
27- Nãi chí sở thuyết thế giới đẳng
Danh ly nhất thiết sinh diệt pháp
Tối thượng vô tỉ cam lộ trí
Thị cố đắc danh vi Bát nhã.
28- Bồ tát như thị sở hành hành
Liễu tri phương tiện vô sở cầu
Tri thử pháp bản tánh phi thật
Thị hành tối thượng Bát nhã hành.
29- Nhược bất trú sắc diệc vô thọ
Diệc bất trú tưởng diệc vô hành
Phục bất trú thức trú chánh pháp
Thị danh tối thượng Bát nhã hành.
(II) Đế Thích Phẩm đệ nhị
30- Thường dữ vô thường khổ lạc đẳng
Ngã cập vô ngã tất giai không
Bất trú hữu vi cập vô vi
Trú vô tướng hành Phật diệc nhiên.
31- Nhược cầu Thanh văn Duyên giác đẳng
Nãi chí Phật quả diệc phục nhiên
Bất trú thử nhẫn bất khả đắc
Như độ đại hà bất kiến ngạn.
32- Nhược văn thử pháp bỉ định đắc
Thành đẳng chánh giác chứng Niết bàn
Kiến ư nhất thiết như tự thân
Thị đại trí giả Như Lai thuyết.
33- Đại trí Bồ tát như thị hành
Bất học Thanh văn cập Duyên giác
Nhạo học Như Lai nhất thiết trí
Thị học phi học danh vi học.
34- Học bất thọ sắc bất tăng giảm
Diệc phục bất học chủng chủng pháp
Nhiếp thọ nhạo học nhất thiết trí
Nhược thử công đức xuất ly giả.
35- Sắc phi hữu trí phi vô trí
Thọ tưởng hành thức diệc phục nhĩ
Sắc tánh tự tánh như hư không
Bình đẳng vô nhị vô phân biệt.
36- Vọng tưởng bản tánh vô bỉ ngạn
Chúng sanh chi giới diệc phục nhiên
Hư không tự tánh diệc đồng nhiên
Trí tuệ thế gian giải diệc nhĩ.
37- Trí tuệ vô sắc Phật sở thuyết
Ly nhất thiết tưởng đáo bỉ ngạn
Nhược nhân đắc ly chư tưởng dĩ
Thị nhân ngữ ý trú chân như.
38- Bỉ nhân trụ thế hằng sa kiếp
Bất văn Phật thuyết chúng sanh thanh
Chúng sanh bất sanh bản thanh tịnh
Thị hành tối thượng Bát nhã hành.
39- Phật thuyết chủng chủng chi ngữ ngôn
Giai cụ tối thượng Bát nhã nghĩa
Quá khứ Phật vị ngã thọ ký
Ư vị lai thế chứng Bồ đề.
(III) Kiến Tháp phẩm đệ tam
40- Nhược nhân thường thọ trì Bát Nhã
Sở tác thượng ứng chư Phật hành
Đao kiếm độc dược thủy hỏa đẳng
Nãi chí chư ma bất năng vi.
行品第一
所有菩薩為世間， 滅除蓋障煩惱垢，
發淨信心住寂靜， 當行智度彼岸行。
諸江河流閻浮提， 華果藥草皆得潤，
龍王主住無熱池， 彼龍威力流江河。
亦如佛子聲聞等， 說法教他方便說，
樂最聖行求果報， 此諸如來勝威德。
云何佛說此法眼， 令諸弟子如佛學，
自證教他及方便， 此亦佛力非自力。
最上般若不可知， 非心可知非菩提,
如是聞已不驚怖， 彼菩薩行知佛智。
色受想行識皆無， 不著纖塵無處所，
彼若不住一切法， 行無受想得菩提。
菩薩若求出家智， 照見五蘊無實相，
知此不求於寂靜， 彼是菩薩之行智。
復次云何智所得？ 照見一切法皆空，
不著不驚照見時， 自覺覺他諸菩薩。
色受想行及識蘊， 是蘊見行而不知，
菩薩照見蘊皆空， 行無相化不著句。
無色受想行識等， 不行是名無相行，
若行不得最上智， 無相寂靜三摩地。
若菩薩行自寂靜， 過去諸佛咸授記，
身苦樂等皆不及， 由知因果法本性。
若行於法不可得， 行如是行乃佛智，
行無所行了知已， 是行最上般若行。
彼無所有不可得， 愚癡著相謂有無，
有無二法皆非實， 出此了知乃菩薩。
菩薩若知諸幻化， 色受想行識亦然，
寂靜行離種種相， 此名最上般若行。
善友方便令知覺， 使聞佛母不驚怖，
惡友同行及化他， 坏器盛水非堅牢。
云何得名為菩薩？ 一切樂行皆無著，
求佛菩提無所著， 是故得名為菩薩。
云何得名摩訶薩？ 得第一義眾生中，
斷眾生界諸邪見， 是故得名摩訶薩。
大施大慧大威德， 佛乘最上而得乘，
發菩提心度眾生， 是故得名摩訶薩。
幻化四足俱胝數， 多人眾前悉截首，
一切世界皆幻化， 菩薩知已得無怖。
色受想行識纏縛， 知不實已不求解，
行菩提心無所著， 此名最上諸菩薩。
云何得名為菩薩？ 乘大乘行度眾生，
大乘體相如虛空， 菩薩由得安隱樂。
大乘之乘不可得， 乘涅盤往諸方所，
行已不見如火滅， 是故名為入涅盤。
菩薩所行不可得， 初後現在三清淨，
清淨無畏無戲論， 是行最上般若行。
大智菩薩行行時， 發大慈悲為眾生，
為已不起眾生相， 是行最上般若行。
菩薩起念為眾生， 修諸苦行有苦相，
是有我相眾生相， 此非最上般若行。
知自及諸眾生等， 乃至諸法亦復然，
生滅無二無分別， 是行最上般若行。
乃至所說世界等， 名離一切生滅法，
最上無比甘露智， 是故得名為般若。
菩薩如是所行行， 了知方便無所求，
知此法本性非實， 是行最上般若行。
若不住色亦無受， 亦不住想亦無行，
復不住識住正法， 是名最上般若行。
帝釋品第二
常與無常苦樂等， 我及無我悉皆空，
不住有為及無為， 住無相行佛亦然。
若求聲聞緣覺等， 乃至佛果亦復然，
不住此忍不可得， 如渡大河不見岸。
若聞此法彼定得， 成等正覺證涅盤，
見於一切如自身， 是大智者如來說。
大智菩薩如是行， 不學聲聞及緣覺，
樂學如來一切智， 是學非學名為學。
學不受色不增減， 亦復不學種種法，
攝受樂學一切智， 若此功德出離者。
色非有智非無智， 受想行識亦復爾，
色性自性如虛空， 平等無二無分別。
妄想本性無彼岸， 眾生之界亦復然，
虛空自性亦同然， 智慧世間解亦爾。
智慧無色佛所說， 離一切想到彼岸，
若人得離諸想已， 是人語意住真如。
彼人住世恒沙劫， 不聞佛說眾生聲，
眾生不生本清淨， 是行最上般若行。
佛說種種之語言， 皆具最上般若義，
過去佛為我受記， 於未來世證菩提。
建塔品第三
若人常受持般若，所作上應諸佛行，
刀劍毒藥水火等，乃至諸魔不能為。